Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Cymbały

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cymbały
Klasyfikacja naukowa

314.122-4
Chordofon prosty lub cytra

Klasyfikacja praktyczna

Instrument strunowy

Podobne instrumenty

Cymbałki

Cymbały – strunowy instrument muzyczny z grupy chordofonów, uderzany pałeczkami. Klasyfikacja uwzględnia podgrupę chordofonów prostych lub cytr (dalej – cytr płytowych i rzeczywistych). Należą do instrumentów strunowych uderzanych[1].

Według Klasyfikacji Hornbostela-Sachsa cymbały oznaczone są numerem 314.122[2].

Dulcimer

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Struny rozciągnięte są na drewnianej płycie w kształcie trapezu. Do gry używa się dwóch drewnianych pałeczek (tzw. palcatek) o specjalnym wygiętym kształcie. Struny w liczbie dochodzącej do 100 rozciągnięte są w tzw. pasmach wzdłuż korpusu instrumentu. Pasma strun mogą mieć od 2 do 5 strun tej samej wysokości dla wzmocnienia głośności instrumentu. Zaczepione są o kołki, podobne do fortepianowych, a stroi się je specjalnym kluczem o kwadratowym przekroju (przeważnie o średnicy 5 mm). Instrument posiada 2 lub więcej podstawków: prawy do strun basowych i lewy do strun wyższych. Kolejne podstawki rozszerzają skalę instrumentu o dodatkowe dźwięki alterowane.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Kasandra, córka króla Priama, gra na tympanonie

Pierwsze przedstawienie prostego chordofonu który można określić jako cymbały uderzane znajduje się na asyryjskiej płaskorzeźbie w Kyindjuk z 3500 roku p.n.e. Ludzie Morza Śródziemnego znali różne wersje cymbałów pod różnymi nazwami, podobnie ludy Bliskiego Wschodu. Nazywano je santir lub pisantir i prawdopodobnie mają poprzednika w greckim psalterionie. Nazwa używana obecnie w krajach Europy Zachodniej dulcimer pochodzi z łacińskich i greckich słów dulce i melos – co oznacza piękny dźwięk[3].

W Europie cymbały stały się popularne w średniowieczu. Prawdopodobnie kierunek rozpowszechnienia cymbałów szedł od Bizancjum, poprzez Europę Wschodnią, Niemcy aż do Europy Zachodniej. Praetorius pisze, że w Niemczech nie znano w jego czasach psalterium (szarpanego palcami), ale znano cymbały (uderzane pałeczkami). Włosi określali cymbały nazwą salterio tedesco (czyli niemieckie)[4]. W Anglii i we Francji na cymbałach grano dla zabawy i tańca, zwłaszcza kobiet, a także w środowisku dworskim.

W renesansie popularność cymbałów zmalała, głównie z powodu ich ostrego tonu. Zaczęto uważać, że to instrument nieszlachetny, hałaśliwy. W Cymbały towarzyszyły wędrownym grajkom, trupom teatralnym i służyły do zabawiania gawiedzi. U wyższych warstwach społecznych straciły na znaczeniu. W XVII wieku cymbały często grały ze skrzypcami w londyńskich tawernach, a także wśród mieszczan w Szwajcarii i w Niemczech. Na Węgrzech na cymbałach zwanych cimbalom grali studenci oraz kler.

Instrument ten jest szczególnie popularny w muzyce ludowej. Cymbały wykorzystywali sporadycznie kompozytorzy muzyki poważnej w swoich kompozycjach m.in. Zoltán Kodály w swojej operze „Háry János”.

Technika gry

[edytuj | edytuj kod]

Dźwięk wydobywa się przez swobodne uderzanie naprzemienne w struny pałeczkami, wykorzystując naturalne brzęczenie i pogłos. Wyróżnia się różne style gry, od melodycznego, poprzez rozłożone akordy do akompaniowania, aż po styl mieszany, wykorzystujący obie techniki łącznie.

Wersje regionalne

[edytuj | edytuj kod]

Cymbały znane są pod różnymi nazwami w różnych krajach. W Europie Wschodniej i Centralnej znane są w Rumunii, na Słowacji, w Polsce, Czechach, na Ukrainie цимбали, Białorusi, w Rosji – цимбалы.

W Europie Zachodniej we Francji nazywano je tympanon, w Niemczech, Danii i całej Skandynawii zwane hackbrett, na Węgrzech – cymbalom, w Anglii znane są jako dulcimer. Grają na nich także cymbaliści w Szwajcarii (Alpy), Austrii i Bawarii, na Bałkanach, w Wielkiej Brytanii (Walia, Wschodnia Anglia, Northumberland).

Swój wielki rozkwit przeszły cymbały w XX w Stanach Zjednoczonych, gdzie tradycyjnie używane są do grania muzyki folk.

W Azji znane są w różnych odmianach w Indiach – santur, w Persji, w Korei – yanggeum, w Chinach – yangqin.

Cymbały w Polsce

[edytuj | edytuj kod]
stare cymbały rzeszowskie

Od 1600 roku cymbały rozpowszechniły się w Polsce i Rosji a pierwszy polski wizerunek cymbałów pochodzi z witraża krakowskiego z XV w. Istnieją zapisy o cymbałach z XVII i XVIII wieku cytowane u Kolberga. Cymbały występowały w XIX wieku na Mazowszu, Kujawach, na Białorusi, Litwie, Polesiu i Rusi Karpackiej. Cymbaliści grali w gospodach i karczmach oraz na weselach i do tańca. Najmowano do gry kapele z muzykiem – cymbalistą często Żydem bądź Cyganem. Opis gry na cymbałach znajduje się w XII księdze Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.

W XX wieku pozostały aktywne kapele z cymbalistami w regionie rzeszowskim, kapele huculskie oraz wileńskie. Po II wojnie światowej muzykanci wileńscy zostali przesiedleni w okolice Ełku (Straduny, Nowa Wieś Ełcka), gdzie kontynuują swoje tradycje. Pojedynczy przesiedleni cymbaliści wileńscy pozostawili po sobie ślad w okolicach Szczecina[5].

Na początku XX w. struny instrumentów wiejskich muzykantów miały jednakową grubość. Wytwarzano je z drutu stalowego, bądź przewodów elektrycznych czy linek hamulcowych. Brzmienie ich było nierównomierne, instrumenty często pękały z powodu zbyt dużych napięć korpusu. Współczesne instrumenty posiadają struny kilku grubości, tak by dźwięki były jednakowej głośności dla tonów niskich i wysokich i by utrzymać równą siłę naciągu[6].

Tradycja gry na cymbałach jest w Polsce nadal jeszcze przekazywana z pokolenia na pokolenie. Mistrz przekazuje uczniowi obok techniki gry i zbioru melodii także charakter muzyki oraz rozpoznawalną manierę gry.

Córka Romana Kumłyka podczas gry na cymbałach huculskich
Roman Kumłyk podczas gry na cymbałach huculskich. Wierchowyna, Ukraina

Coroczne spotkania cymbalistów organizowane są przez Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie z udziałem wielu lokalnych kapel tradycyjnych. Spośród muzyków młodszego pokolenia znanych ogólnopolskiej publiczności, na cymbałach koncertuje i nagrywa Ania Broda[7]. Członkowie polskiej mniejszości na Zaolziu organizują coroczny Bal Góralski w Mostach, na którym występuje gra na cymbałach węgierskich. Na cymbałach mistrzowsko grał Roman Kumłyk, znany muzyk huculski[8].

Instrumenty pokrewne

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Instrumenty strunowe uderzane. kursnamuzyke.pl. [dostęp 2018-03-11].
  2. Nieznany, Klasyfikacja instrumentów Hornbostel-Sachs, 2010.
  3. Centrum Kultury Straduny. Cymbały – historia. centrumkulturystraduny.elk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-17)]..
  4. Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. PWM, 1989, s. 270, seria: Wiedza o muzyce. ISBN 83-224-0324-0.
  5. Cymbały w Polsce. centrumkulturystraduny.elk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-04)]..
  6. Cymbały – co to takiego.
  7. Olsztyn24, Ania z cymbałami, 2011.
  8. M. Skrzypek, Gadki z Chatki (6), 1996.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]