Diadem

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Diadem (z fr. diadème od stgr. διάδημα diádēma, łac. dĭădēmă – przepaska, przewiązka) – ozdobna opaska z drogiej tkaniny lub obręcz ze szlachetnego metalu (złota, srebra), na ogół dodatkowo wysadzana szlachetnymi kamieniami^[1]^[a].

Noszona na głowie jako oznaka władzy królewskiej (książęcej, cesarskiej) lub kapłańskiej (pierwowzór korony). Znana od czasów starożytnych; od średniowiecza coraz częściej używana jako ozdoba fryzury – zwłaszcza kobiecej, aż do czasów dzisiejszych.

Historia

Starożytność

Grecki diadem (IV-III w. p.n.e.)

W antyku nie tylko ozdoba kobieca, lecz noszona i przez mężczyzn, m.in. jako oznaka zwycięstwa (por. Doryforos Polikleta), a także wyróżnik stanu kapłańskiego. Od czasów Aleksandra Wielkiego przejęta ze starożytnego Wschodu (Persja) jako oznaka godności królewskiej, z szerokim zastosowaniem w epoce hellenistycznej, a następnie przez Rzymian (wstęga biała, natomiast u Persów purpurowa). Jako oznaka władzy zwierzchniej (panującego) nie była jeszcze używana we wczesnym cesarstwie; oficjalną częścią ubioru cesarza stała się dopiero za Dioklecjana, a zwłaszcza od panowania Konstantyna Wielkiego. Przybrała wtedy formę ozdobniejszą, dekorowana dwoma sznurami pereł lub cennych kamieni.

Okres późniejszy

Z cywilizacji rzymskiej został zapożyczony przez władców europejskiego średniowiecza. Zdobiony perłami diadem używany był przez cesarzy bizantyjskich (przykładem mozaiki z kościoła San Vitale w Rawennie) oraz przez królów wizygockich i longobardzkich (diademy obręczowe, wysadzane klejnotami)^[2]. W Polsce nosili go zamiast korony Piastowie w okresie rozbicia dzielnicowego^[3].

W czasach nowożytnych zatracił swą dotychczasową funkcję wyróżniającą godność. W XIX i XX wieku używany przez kobiety, głównie pochodzące spośród szlachty i zamożnej burżuazji, przy uroczystych okazjach, stanowiąc efektowne uzupełnienie stroju i urody kobiecej. Charakterystyczny dla modernistycznego zdobnictwa w stylistyce tzw. art déco i Jugendstil. W tej funkcji używany do dziś.

W modzie staropolskiej rodzajem niewielkiego diademu kobiecego było tzw. czółko – opaska na czoło, która w uroczystym stroju ludowym miała postać wyższego przybrania z dekoracyjnymi wstążkami i kwiatami^[4].

Uwagi

↑ Bądź ich imitacjami lub innymi klejnotami (perłami, cennymi gemmami) albo zdobiona w szczególny sposób.

Przypisy

↑ Czesław Witkowski: Słownik pojęć historycznych. Katowice: Videograf II, 2008, s. 57.
↑ La Grande Encyclopédie. Paris: Lamirault, 1892, t. 14, s. 414.
↑ Popularna encyklopedia powszechna. Kraków: Fogra, 1994, t. 4. s. 90.
↑ Słownik języka polskiego.

Bibliografia

Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z. Warszawa: PWN, 1988 (wyd. VI), s. 107
Lexikon der Antike. Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971, s. 130
Brockhaus Enzyklopädie in 30 Bänden. Leipzig-Mannheim: Brockhaus, 2006, t. 6, s. 757
Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 188

Linki zewnętrzne

diadem, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-02-29] .

[2] Bądź ich imitacjami lub innymi klejnotami (perłami, cennymi gemmami) albo zdobiona w szczególny sposób.

[1] Czesław Witkowski: Słownik pojęć historycznych. Katowice: Videograf II, 2008, s. 57.

[3] La Grande Encyclopédie. Paris: Lamirault, 1892, t. 14, s. 414.

[4] Popularna encyklopedia powszechna. Kraków: Fogra, 1994, t. 4. s. 90.

[5] Słownik języka polskiego.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]