Filfla
35°47′15″N 14°24′37″E/35,787500 14,410278 Filfla i mniejsza Filfoletta | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Akwen | |
| Powierzchnia |
0,02[1] km² |
| Długość linii brzegowej |
988 m |
| Najwyższy punkt |
60 m n.p.m. |
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |
Położenie na mapie Malty  | |
| 35°47′15″N 14°24′37″E/35,787500 14,410278
| |
| |
Filfla – mała, w większości jałowa wyspa położona około 4,5 km na południe od Malty w postaci płaskowyżu o klifowych brzegach, wznoszącego się około 60 m nad powierzchnię morza, oraz linii brzegowej o długości około 988 metrów. Filfla jest niezamieszkana i stanowi aktualnie rezerwat przyrody. Dodatkowo w odległości jednej mili morskiej wokoło ustanowiono zakaz rybołówstwa. Wysepka ta ma powierzchnię 0,02 km²[1] (2 hektary). Około 100 metrów w kierunku południowo-zachodnim od Filfly znajduje się mniejsza wysepka Filfoletta (inna nazwa Filflett)[2], która jest najdalej wysuniętą na południe częścią archipelagu Wysp Maltańskich. Uważa się, że nazwa wysepki pochodzi od słowa „felfel”, w języku arabskim oznaczającym pieprz[3].
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Filfla jest na liście ochronnej dziedzictwa przyrodniczego Wysp Maltańskich[4]. W wykazie maltańskiego urzędu środowiska i planowania Malta Environment and Planning Authority (MEPA), Filfla ma status rezerwatu przyrody od 1988 roku na podstawie aktu prawnego Act XV of 1988[5][6]. Filfla funkcjonuje również jako obszar o znaczeniu ekologicznym (ang. Area of Ecological Importance)[5][7] na podstawie aktu prawnego DPA - GN 827/02, specjalny obszar ochrony siedlisk o znaczeniu międzynarodowym (ang. Special Areas of Conservation - International Importance)[5][8][9], azyl dla ptaków (ang. bird sanctuary)[5][10] oraz jako obszar specjalnej ochrony ptaków (ang. Special Protection Area, SPA)[5][8][11]. Ma również status specjalnego obszaru ochronnego w ramach programu Natura 2000[12][13].
Na wysepce rozmnażają się trzy gatunki ptaków morskich: nawałnik burzowy (szacunkowo 5000–8000 par), Calonectris borealis (ok. 200 par) i mewa romańska (ok. 130 par)[14].
Murówka maltańska (Podarcis filfolensis ssp. filfolensis) i świdrzyk (Lampedusa imitatrix gattoi) są endemiczne dla Filfly[15]. Występuje tam również okazały dziki czosnek, osiągający do 1,8 m. Jest to prawdopodobnie mieszaniec pora Allium ampeloprasum i Allium commutatum[16].
Dostęp do Filfly jest możliwy tylko w celach edukacyjnych lub naukowych, a odwiedzający muszą uzyskać uprzednio zgodę Environment and Resources Authority[15].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wyspa Filfla była prawdopodobnie święta dla neolitycznych mieszkańców Malty, którzy zbudowali świątynie Ħaġar Qim i Mnajdra na maltańskim wybrzeżu, naprzeciwko wysepki[15].
Jedyną znaną stałą budowlą na wyspie była kaplica zbudowana wewnątrz jaskini w 1343 roku[17][18], która została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 1856, które zatopiło również część wyspy. Na mapie Malty z 1798 roku zaznaczony jest na Filfie fort, latarnia morska i klasztor z kaplicą[19].
Do 1971 roku Royal Navy i Royal Air Force wykorzystywały wyspy do celów treningowych, a zużyte naboje z tych bombardowań wciąż można znaleźć na Filflie[15]. Obie wyspy stały się rezerwatem ptaków w 1980 roku. Ustawa o rezerwacie przyrody Filfla (The Filfla Natural Reserve Act), uchwalona w 1988 roku, przewidywała dalsze ograniczenia w dostępie i użytkowaniu, w tym zakaz połowów w obrębie jednej mili morskiej (ok. 1,9 km) wokół wyspy ze względu na możliwość napotkania niewybuchów[3].
Ogłoszenie rządu maltańskiego nr 173 z 1990 r. po raz kolejny zezwoliło na połowy w strefie jednej mili[20].
Filfla została przywołana w sporze terytorialnym o szelf kontynentalny między Libią a Maltą. Sprawa została rozstrzygnięta przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w 1985 roku zasadniczo nie biorąc wysepki pod uwagę[21][22].
Legendy
[edytuj | edytuj kod]Historia powstania Filfly jest powiązana z legendami otaczającymi powstanie Il-Maqluba. Maltańska legenda opowiada, że obszar, który obecnie tworzy Il-Maqluba, był zamieszkany przez ludzi, którzy żyli bardzo rozwiązłym życiem. Ostrzegani przed karą bożą przez sąsiada, zlekceważyli to. Bóg ukarał ich, pochłaniając wioskę przez ziemię, ocalał jedynie pobożny sąsiad. Następnie aniołowie wrzucili zapadnięty kawał gruntu do morza, tworząc wyspę Filflę[23][24].
Filfla w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Filfla służyła jako miejsce lokalizacji Scab Island w filmie z 1980 roku Popeye.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b State of the Environment Report for Malta 1998. mepa.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ "Topography and Flora of the Satellite islets surrounding the Maltese Archipelago". researchgate.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-25)]. - Arnold Sciberras, Jeffrey Sciberras, 2010
- ↑ a b Martin Morana: Bejn Kliem u Storja. Malta: Books Distributors Limited, 2011. ISBN 978-99957-0137-6. (malt.).
- ↑ Protecting the Natural Heritage in the Maltese Islands. mepa.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Malta Environment and Planning Authority (MEPA)
- ↑ a b c d e Nature Reserves. mepa.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. - Malta Environment and Planning Authority (MEPA)
- ↑ Official Record for Filfla (Nature Reserve). protectedplanet.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Protected Planet
- ↑ Official Record for Filfla (Area of Ecological Importance/Site of Scientific Importance). protectedplanet.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Protected Planet
- ↑ a b Government Gazette - 14th December ERA - GN No. 1379. era.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Environment and Resources Authority
- ↑ Official Record for Filfla (Special Areas of Conservation - International Importance). protectedplanet.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Protected Planet
- ↑ Official Record for Filfla (Bird Sanctuary). protectedplanet.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Protected Planet
- ↑ Official Record for Filfla u l-Gzejjer ta' Madwarha. protectedplanet.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - Protected Planet
- ↑ Sitename Filfla Site MT0000016 - Natura 2000 - Standard Data Form
- ↑ About Natura 2000. natura2000malta.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. - natura2000malta.org.mt
- ↑ Filfla Islet. [w:] Important Bird Areas factsheet [on-line]. BirdLife International, 2013. [dostęp 2013-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c d An island cemetery for bombs on which no one can set foot. [w:] TVM [on-line]. 2016-01-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-08)]. (ang.).
- ↑ Stephen Mifsud, Owen Mifsud. A revision of Allium subsect. Allium (Amaryllidaceae) for the Maltese Islands. „Fl. Medit.”. 28, s. 27-51, 2018. DOI: 10.7320/FlMedit28.027.
- ↑ Anton F. Attard. Il-Castrum Terre Gaudisii u l-Origini tal-Matrici tal-Assunta f'Ghawdex. „Festa Santa Marija”, s. 70–77, 2012. Leone Philharmonic Society. (malt.).
- ↑ George Cini: Filfla too had a chapel dedicated to Our Lady. [w:] Times of Malta [on-line]. 2005-01-04. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
- ↑ Kim Dalli: 'Napoleon' map gives a tantalising clue to the past. [w:] Times of Malta [on-line]. 2015-04-28. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-25)]. (ang.).
- ↑ Patrick J. Schembri: Marine protected areas in the Maltese Islands: status and problems. (ang.).
- ↑ Hance D. Smith: The Development of Integrated Sea Use Management. Taylor & Francis, 1991, s. 82. ISBN 978-0-415-03816-4. (ang.).
- ↑ CASE CONCERNING THE CONTINENTAL SHELF (LIBYAN ARAB JAMAHIRIYA/MALTA) Judgment of 3 June 1985
- ↑ Il-Maqluba, Qrendi, Malta, Legends, myths & folklore. Geulogy. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-19)]. (ang.).
- ↑ Martine Vanhove: La langue maltaise: études syntaxiques d'un dialecte arabe "périphérique". Otto Harrassowitz Verlag, 1993, s. 477–533. ISBN 978-3-447-03342-8. (fr.).