Galicyzm
Galicyzm – wyraz lub zwrot zapożyczony z języka francuskiego[1].
Okres pojawienia się wyrazów francuskich w polszczyźnie to XVII i XVIII wiek – związane jest to uniwersalnością języka francuskiego oraz z licznymi koneksjami ówczesnej Polski z Francją. Galicyzmy były używane przede wszystkim wśród warstw wyższych: arystokracji i szlachty: nie tylko wplatano słowa i wyrażenia w zdanie, prowadzono nawet całe rozmowy w języku francuskim[potrzebny przypis].
Ze względu na docelową grupę społeczną nowe wyrazy dotyczyły głównie życia dworskiego, tańców i rozrywek np.: amant, awangarda, batalia, fryzjer, gorset, kokietka, mariaż czy peruka. Inne francuskie wyrazy, które zadomowiły się w polszczyźnie to np. rendez-vous, par excellence, vis-à-vis, à propos, déjà vu, adres, biżuteria czy parasol[potrzebny przypis].
Słownik wyrazów obcych PWN z 1995 roku zawiera 5900 zapożyczeń z języka francuskiego, natomiast Wielki słownik wyrazów obcych z 2003 roku 5889 zapożyczeń, tj. około dwukrotnie więcej niż anglicyzmów bądź germanizmów[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Galicyzmy pojawiły się w języku polskim w XVII w. wraz z modą na francuszczyznę przywiezioną z Francji przez królową Marię Ludwikę żonę polskiego króla Władysława IV, która po jego śmierci poślubiła kolejnego polskiego władcę króla Jana Kazimierza. Sprowadzała ona do Polski francuskich duchownych i uczonych, a noszenie się i mówienie po francusku stało się obowiązującą modą. Kolejny polski król Jan III Sobieski też miał żonę Francuzkę Marię Kazimierę d’Arquien znaną jako królowa Marysieńka. Propagowała ona literaturę francuską, a bajki La Fontaine’a zaczęły być powszechnie znane. W XVIII w. król Stanisław Leszczyński był frankofilem, chwalił i popierał wszystko, co francuskie, a swoją córkę Marię Karolinę Leszczyńską wydał za króla Francji Ludwika XV; była ona królową Francji przez ponad 40 lat. Za panowania ostatniego polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, znanego mecenasa sztuki, francuszczyzna powszechnie panowała na polskich dworach. Z początkiem XIX w. zwycięski marsz Napoleona Bonaparte na wschód przyniósł Polsce małą niepodległość w postaci Księstwa Warszawskiego i znowu wszystko, co francuskie było modne. W czasach romantyzmu i wielkiej emigracji, kiedy Mickiewicz, Słowacki i Chopin przebywali w Paryżu wszyscy Polacy kochali Francję. Po odzyskaniu niepodległości, w latach międzywojennych (1918–1939) w kręgach arystokracji na co dzień używano zwrotów francuskich. Nawet w latach powojennych, po roku 1945, w kręgach przedwojennej inteligencji rozmowy były okraszone wtrąceniami francuskimi. Później, w czasach propagandy socjalistycznej i pojawienia się nowomowy wyrażenia zaczerpnięte z języków obcych, oprócz rosyjskiego, były faux pas. Po zmianie systemu politycznego w roku 1989 powrócono w Polsce ku Zachodowi, ale powszechną stała się angielszczyzna. Wyrażenia logować się, bukować, być kul i ok są powszechnie znane, ale nie każdy rozumie, co oznaczają: rendez-vous, par excellence, vis-à-vis[3][4].
Galicyzmy
[edytuj | edytuj kod]- Kuchnia[4]:
- Beszamel: fr. béchamel
- Krokiet: fr. croquette (po francusku croquer oznacza chrupać)
- Bagietka: fr. Baguette (baguette to także pałka, do której kształtu nawiązuje nazwa tej bułki)
- Majonez: fr. mayonnaise
- Konfitura: fr. confiture
- Korniszon: fr. cornichon
- Grylaż: fr. grillage (masa cukiernicza z prażonych orzechów laskowych lub migdałów, cukru i tłuszczu, po francusku także ogrodzenie)
- Kupaż: fr. coupage (mieszanie różnych gatunków win),
- Szarlotka: fr. charlotte
- Gofr: fr. gaufre
- Relacje damsko-męskie[4]:
- Amant: fr. amant, kochanek
- Kokietka: fr. coquette
- Randka: fr. rendez-vous
- Mezalians: fr. mésalliance
- Romans: fr. romance
- Komplement: fr. compliment
- Garsoniera: fr. garçon – chłopak
- Brylować: fr. briller
- Sztuka i rozrywka[4]:
- Afisz: fr. affiche
- Maska: fr.masque
- Gaża: fr. gage
- Trupa: fr. troupe
- Żongler: fr. jongleur
- Marionetka: fr. marionnette
- Awangarda: fr. avant-garde
- Impresjonizm: fr. impressionnisme
- Model: fr. modèle
- Atelier: fr. atelier
- Karta: fr. carte
- Kier: fr. coeur, serce
- Trefl: fr. trèfle (dosłownie liść koniczyny)
- Karo: fr. carreau (dosłownie kwadrat)
- Pik: fr. pique (dosłownie kolec)
- Moda[4]:
- Perfumy: fr. parfum
- Makijaż: fr. maquillage
- Tiul: fr. tulle
- Żorżeta: rodzaj przezroczystej tkaniny, fr. crêpe georgette
- Kostium: fr. costume
- Beret: fr. béret
- Kaszkiet: fr. casquette
- Baleriny fr. ballerines
- Garsonka: fr. garçonne: chłopczyca, nawiązuje do trendu w modzie obowiązującego w latach 20.
- Krawat: fr. cravate
- Gorset: fr. corset
- Biżuteria: fr. bijou, klejnot.
- Fryzjer: fr. friser (czesać w loki)
- Puder: fr. poudre
- Balejaż: fr. balayage:(balayer oznacza także zamiatać)
- Szal: fr. châle
- Negliż: négligé (niekompletny strój)
- Sakwojaż: fr. sac de voyage (torba podróżna)
- Bagaż: fr. bagage (przedmioty zabierane w podróż)
- Portmonetka: fr. porte-monnaie
- Umeblowanie i części domu[4]:
- Fotel: fr. fauteuil
- Komoda: fr. commode (od przymiotnika „commode” wygodny)
- Sofa: fr. sofa
- Szezlong: fr. chaise-longue: dosłownie „długie krzesło”
- Lustro: fr. lustre
- Żyrandol: fr. girandole
- Balkon: fr. balcon
- Parkiet: fr. parquet
- Salon: fr. salon
- Suterena: fr. souterrain: podziemny
- Abażur: fr. abat-jour
- Buduar: fr. boudoire, który pochodzi od francuskiego czasownika „bouder”, dąsać się
- Życie polityczne[4]:
- Konsul: fr. consul
- Ambasador: fr. ambassadeur
- Mediacja: fr. médiation
- Arbitraż: fr. arbitrage
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Galicyzm, sjp.pwn.pl.
- ↑ Mirosław Bańko, Skala zapożyczeń, sjp.pwn.pl (poradnia).
- ↑ Biuro Tłumaczeń, Galicyzmy – wpływ języka francuskiego na język polski [online], Ekspresowe tłumaczenia, 18 listopada 2015 [dostęp 2020-02-01] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Galicyzmy – część I [online], jezykowo.pase.pl [dostęp 2020-02-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-31].