IMS/ARO serii M

IMS/ARO M-59, M-461, M-473
	; ARO M 461C w wersji militarnej
Inne nazwy	Muscel
Producent	IMS / UMM (ARO)
Okres produkcji	1959-1964 (M-59); 1964−1975 (M-461); 1973−1975 (M-473)
Miejsce produkcji	Câmpulung
Poprzednik	IMS 57
Następca	ARO 24
	Dane techniczne
Segment	terenowy
Typy nadwozia	2-drzwiowe odkryte; 2-drzwiowe zakryte
Silniki	benzynowe: ; R4 3,3 l, 56 KM; R4 2,5 l, 70-77 KM; R4 2,5 l, 80 KM; wysokoprężne:; R4 2,1 l, 65 KM; R4 2,5 l, 71 KM
Skrzynia biegów	4-stopniowa
Napęd	tylny / AWD
Długość	3854 mm
Szerokość	1770 mm
Wysokość	2050 mm
Rozstaw osi	2335 mm
Masa własna	1550 kg
Zbiornik paliwa	70/90 l
Liczba miejsc	8
	Dane dodatkowe
Pokrewne	GAZ-69; TV-4/5
Konkurencja	GAZ-69; Land Rover Series; Nissan Patrol
	Multimedia w Wikimedia Commons

ARO M 461 z niefabrycznym nadwoziem zamkniętym

IMS/ARO serii M – terenowe samochody osobowe produkowane w latach 1959-63 (IMS M-59) i 1964−75 (IMS/ARO M-461 i M-473) przez rumuńską firmę IMS/UMM, wzorowane na radzieckim GAZ-69. Napęd stanowiły silniki benzynowe R4 o pojemnościach 3,3 lub 2,5 litra i mocach od 56 do 80 KM, a w wersjach eksportowych silniki Diesla. Moc przenoszona była na oś tylną, bądź na obie osie poprzez 4-biegową manualną skrzynię biegów^[1]. Popularnie znane były także jako Muscel^[2].

Geneza

Osobny artykuł: IMS 57.

Po II wojnie światowej przemysł Rumunii początkowo nie produkował samochodów osobowych, które były głównie importowane z ZSRR. W latach 50. wojsko i służby państwowe eksploatowały dużą liczbę radzieckich samochodów osobowo-terenowych GAZ-69. W państwowych zakładach IMS (Intreprinderea Metalurgica de Stat) w Câmpulung podjęto produkcję części zamiennych do nich, a w dalszej kolejności zdecydowano rozpocząć wytwarzanie tam całych samochodów terenowych wzorowanych na konstrukcji GAZ-69 i opartych na części jego podzespołów. Powstały samochód, oznaczony IMS 57, nie był jednak kopią GAZ-69; rumuńscy konstruktorzy nie posiadali także jego dokumentacji, ani licencji^[3] (do której nie przykładano zresztą wówczas wagi w stosunkach między państwami socjalistycznymi, opartymi na deklaratywnej współpracy^[4]^[5]).

Główną różnicę w stosunku do GAZ-69 stanowił produkowany w Rumunii starszy rzędowy czterocylindrowy silnik benzynowy MAS^[3]. Silnik miał większą pojemność 3260 cm³, lecz nieco niższą moc 50 KM, przy znacząco wyższym zużyciu paliwa 24 l/100 km^[3]. Na podwoziu osadzano dwudrzwiowe metalowe nadwozie z brezentową plandeką i zdejmowanymi brezentowymi boczkami z oknami, wizualnie odwzorowujące GAZ-69, lecz wykonane w innej technologii. Produkcja samochodu była małoseryjna i elementy z blachy wyklepywano ręcznie w drewnianych formach^[3]. Element odróżniający od GAZ-69 i późniejszych rumuńskich samochodów stanowiło koło zapasowe umieszczone na lewym tylnym błotniku^[3]. Widoczną różnicę stanowiły także gęściej rozstawione szczeliny wentylacyjne po bokach maski i dłuższe nadwozie. Pojedyncza wycieraczka szyby obsługiwana była ręcznie^[1]. Wyprodukowano łącznie 914 pojazdów^[6].

M-59

W nowym samochodzie IMS M-59, produkowanym od 1959 roku, ulepszono konstrukcję i dostosowano do masowej produkcji – przede wszystkim do tłoczenia blach nadwozia na prasach, jak w oryginalnym GAZ-69^[7]. Litera „M” w oznaczeniu pochodziła od historycznego regionu Muscel, którego stolicą było miasto Câmpulung, a „59” od roku opracowania^[7]. W pierwszym modelu M-59A zachowano stary silnik MAS o pojemności 3260 cm³, lecz jego moc wzrosła z 50 do 56 KM dzięki zmianie gaźnika i kolektora wylotowego^[7]. Taka sama pozostała skrzynia biegów i tylny most, natomiast zmieniono przedni most, którego przekładnia przesunięta była w lewą stronę w stosunku do osi podłużnej, zamiast na prawą, jak w IMS-57 i GAZ-69, co wiązało się z zamiarem wprowadzenia nowego większego silnika. Inne było także zawieszenie przednie. Nadwozie z tłoczonych blach stało się bardziej podobne do GAZ-69, niż w poprzednim modelu, lecz większość elementów nie była z nim zamienna^[7]. Jedną z różnic stanowił rząd otworów chłodzących po bokach maski: w M-59 było ich 9, równomiernie rozmieszczonych od samego przodu, a GAZ-69 miał 9 lub 8, zaczynających się w pewnej odległości od przodu. Różnicę w stosunku do GAZ-69 stanowiły także okrągłe tylne światła zespolone od ciężarówki Carpati i dodatkowe okienka w bocznych brezentowych ściankach tylnej części^[7]. Koło zapasowe umieszczono jednak typowo dla GAZ-69, na ścianie bocznej za krótszymi lewymi drzwiami o kształcie trapezowym (prawe drzwi w GAZ-69, M-59 i M-461 były dłuższe, prostokątne). Nowy model posiadał już wycieraczki dzielonej szyby o napędzie elektrycznym, mocowane u góry.

Dalszy etap rozwoju stanowił model M-59B, w którym wprowadzono nowy 4-cylindrowy rzędowy silnik benzynowy M207 o mocy 70 KM, produkowany w Braszowie^[7]. Silnik ten powstał przez modyfikację (podzielenie na pół) produkowanego w Rumunii 8-cylindrowego silnika ciężarówki Carpati (5024 cm³), który pochodził od silnika Ford V8^[7]. Stąd, nowy silnik nazywany był „połówką Karpat”. Wizualną różnicą były trzy owalne otwory dla korby rozruchowej w dolnej części atrapy chłodnicy zamiast jednego (dla korby był przeznaczony jeden z bocznych, z uwagi na lekkie przesunięcie silnika w bok)^[7]. Roczna produkcja IMS M59 wzrosła z 803 sztuk w 1959 roku, do 3222 sztuk w roku 1963^[1].

M-461

Samochód M-461 stanowił dalsze ulepszenie samochodu terenowego M-59B. Oznaczenie „M” pochodziło od regionu Muscel, „4” oznaczało czwarty typ samochodu terenowego skonstruowany w IMS, a „61” – rok powstania prototypu^[8]. W stosunku do M-59B wprowadzono ponad 80 zmian konstrukcyjnych, aczkolwiek nie o zasadniczym znaczeniu^[8]. Zachowano m.in. silnik benzynowy M207 o pojemności 2512 cm³ i mocy 70 KM. Produkcję seryjną samochodu rozpoczęto w 1964 roku^[8].

Dwudrzwiowe odkryte nadwozie, z dwoma ławkami wzdłuż burt w tylnej części, wizualnie identyczne z GAZ-69, nie podlegało zasadniczym zmianom. Najbardziej widoczną zmianą w stosunku do M59 i GAZ-69 było wprowadzenie pojedynczej szyby przedniej zamiast dzielonej, oraz sztywnych ramek okien w bocznych drzwiach, z przesuwanymi częściami szyb, zamiast brezentowych zakładanych boczków z szybami^[8]. Na bokach maski był metalowy stylizowany napis: „M461”. Szyba przednia nadal była składana na maskę, a tylna część nadwozia była nakrywana brezentowym dachem ze ściankami bocznymi (posiadającymi dodatkowe okienka boczne w porównaniu z GAZ-69) i tylną. Wewnątrz akumulator i bak paliwa o pojemności 70 l przeniesiono z lewej na prawą stronę, w związku z czym wystająca rura wlewu paliwa została przeniesiona z lewej na prawą ścianę nadwozia, za tylnymi kołami^[8]. Wprowadzono ponadto w pełni synchronizowaną skrzynię biegów, nowy mechanizm kierowniczy i ulepszono zawieszenie (nadal zależne, na resorach piórowych)^[8]. Różnicę w stosunku do GAZa stanowiły także, podobnie jak w M59B, kołpaki na kołach i trzy otwory na korbę rozruchową pod atrapą chłodnicy^[9].

W 1969 roku wersję podstawową zamienił nowy model, oznaczony ARO M-461C, co wiązało się z wprowadzeniem nowej marki ARO^[9]. Samochód dostosowano do nowych europejskich norm i ulepszono jego wyposażenie i wykończenie. Przede wszystkim przednie kierunkowskazy na błotnikach zamontowano na pionowych podstawkach, aczkolwiek same kierunkowskazy montowano różne w zależności od rynku (nadal małe pomarańczowe okrągłe dla Rumunii, prostokątne pomarańczowe produkcji NRD – od Trabanta, dla większości rynków zagranicznych, białe od Fiata dla Włoch)^[9]. Wprowadzono też większe lampy zespolone z tyłu^[9]. Wlew paliwa z prawej strony schowano pod zamykaną klapką. Rozrusznik uruchamiany był kluczykiem, a nie dźwignią^[9]. Zastosowano nowe wycieraczki produkcji NRD (mocowane u dołu)^[9]. Zlikwidowano boczne okienka w brezentowych ścianach, lecz powiększono okno w tylnej ściance^[9]. Część samochodów w wersji eksportowej posiadało po dwa większe boczne okienka i tylne okno z polietylenu, lub sztywny blaszany dach i ściany boczne z okienkami^[9]. Koło zapasowe w części odmian mocowano na wewnętrznej stronie odchylanej w dół tylnej klapy^[10].

W wersjach eksportowych stosowano także importowane silniki Diesla Perkins 4.154V o pojemności 2523 cm³ i mocy 71 KM (oznaczony jako M461 CDP) i Indenor-Peugeot XDP 4.90 o pojemności 2112 cm³ i mocy 65 KM (oznaczony jako M461 CDI)^[11]^[10].

M-473

Mimo rozpoczęcia produkcji nowych samochodów serii ARO 24, produkcja M-461 była kontynuowana. W 1973 roku rozpoczęto równolegle produkcję wersji ARO M-473 ze zmodernizowanym silnikiem L-25 od ARO 24, głównie na eksport. W silniku tym zmniejszono minimalnie pojemność skokową, do 2495 cm³ (co było korzystne ze względów podatkowych w niektórych krajach), lecz na skutek zwiększenia stopnia sprężania moc wzrosła do 80 lub według innych źródeł 83 KM^[4]. Produkcję samochodów M-461 i M-473 zakończono w 1975 roku, co było końcem produkcji samochodów opartych na GAZ-69^[4].

Na podzespołach IMS/ARO oparte były samochody dostawcze TV-4/5.

Sprzedaż i eksploatacja

W Rumunii i ówczesnych krajach socjalistycznych, które były głównymi użytkownikami samochodów M59 i M461, były one używane głównie przez wojsko i rozmaite służby państwowe i gospodarki narodowej, jak straż pożarna, leśnictwo i inne. Samochody terenowe na ogół nie były tam natomiast sprzedawane dla użytkowników prywatnych. Istniały m.in. wersje pożarnicze z autopompą zamontowaną na zewnątrz, przed chłodnicą silnika^[4].

Samochód IMS M59B trafił m.in. na wyposażenie armii rumuńskiej, która zaprzestała w związku z tym zakupów GAZ-69^[8]. Kolejny model M461 stał się już standardowym samochodem terenowym armii rumuńskiej – wersja wojskowa odróżniała się większym zbiornikiem paliwa 90 l, silniejszą prądnicą dla ewentualnej radiostacji, ekranowaną instalacją elektryczną, wodoodpornym rozrusznikiem i maskującymi nakładkami na reflektory^[9].

W 1965 roku rozpoczęto eksport samochodów – do Chin i Kolumbii, eksportując ich w tym roku 502^[11]. Chiny i Kolumbia zakupiły 2000 pojazdów M 461^[1]. Następnie eksportowano je do tzw. krajów demokracji ludowej, jak Czechosłowacja, NRD, Polska, Bułgaria, Albania, oraz do innych krajów, jak Egipt, Grecja, Syria, Chile, Kongo, Zair^[11]. Z tego, Czechosłowacja, NRD, Grecja, Syria i Egipt używały je w swoich armiach (w Egipcie złożono na miejscu 2000 samochodów z kompletów montażowych)^[11]. Sprzedawano je także na rynki cywilne państw zachodnich, jak RFN, Wielka Brytania, Belgia, Włochy, Kanada, Portugalia, Finlandia, Stany Zjednoczone^[11].

Samochody M461 odniosły spory sukces eksportowy – na rynkach cywilnych większy, niż oryginalne GAZ-69, dzięki lepszemu dostosowaniu do potrzeb użytkowników cywilnych i większej elastyczności producenta, który oferował także zamknięte zabudowy i opcjonalne importowane silniki Diesla^[11]. W 1972 roku M461 został pozytywnie oceniony w testach porównawczych samochodów terenowych organizowanych przez zachodnioniemiecki magazyn „Hobby”, wygrywając stosunkiem ceny do własności użytkowych^[4]^[12]. Cena na rynku RFN wynosiła 10.500 marek, w porównaniu np. do 19.000 za Land Rovera 88^[12]. Łącznie eksportowano te samochody do 55 krajów, przy czym w samym 1973 roku eksport wyniósł ok. 10 tys. sztuk^[11].

Do 1975 roku wyprodukowano 80 223 pojazdy, z czego 46 549 sprzedano na eksport, większość pozostałych zaś trafiła do rumuńskiej armii^[1] (inne liczby: wyprodukowano 80 233, eksportowano 46 548^[13]).

Dane techniczne

Źródło^[13]:

Długość: 3854 mm
Szerokość: 1770 mm (bez koła zapasowego)
Wysokość: 2050 mm
Rozstaw osi: 2335 mm
Rozstaw kół: 1445/1500 mm (z przodu/tyłu)
Masa własna: 1550 kg
Masa całkowita: 2200 kg
Ładowność: 900 kg^[10]

Silnik:
- M-207 (lub M-207A) - gaźnikowy, 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy, górnozaworowy, chłodzony cieczą, umieszczony z przodu
- Pojemność skokowa: 2512 cm³
- Średnica cylindra × skok tłoka: 97 × 85 mm
- Moc maksymalna: 70 KM przy 3800 obr./min (77 KM przy 4000 obr./min)
- Stopień sprężania: 6,7:1 (7,2:1)
- Maksymalny moment obrotowy: 16 kgf przy 2700 obr./min (brak danych)
Skrzynia przekładniowa: mechaniczna 4-biegowa, z synchronizacją III i IV biegu^[13] (według innych danych wszystkich biegów^[8])
- Przełożenia: I - 4,788, II - 2,68, III - 1,653, IV - 1, wsteczny - 5,852
Przekładnia rozdziału mocy: jednostopniowa, przełożenie 5,15, bez międzyosiowego mechanizmu różnicowego
Sprzęgło: jednotarczowe, suche
Zawieszenie przednie i tylne: zależne, półeliptyczne resory wzdłużne, amortyzatory teleskopowe

Hamulce przednie i tylne: bębnowe, hydrauliczne
Hamulec ręczny: mechaniczny na koła tylne
Ogumienie o wymiarach 6,5-16"

Prędkość maksymalna: 100 km/h (110 km/h według prospektu^[10])
Średnie zużycie paliwa: 14,5 l/100 km przy 90 km/h

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Encyklopedia samochodów terenowych. Jiří Fiala. Warszawa: Bellona, 2010, s. 23. ISBN 978-83-11-11912-3.
↑ Muscel M-461 – wszystkiego początek. hacy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)]. w serwisie HACY [dostęp 1-1-206]
↑ ^a ^b ^c ^d ^e IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 3-4, 2015.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 10, 2015.
↑ IMS 57. automobilia.ro. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-16)]. w serwisie Automobilia (rum.) [dostęp 9-2-2016]
↑ Encyklopedia samochodów terenowych. Jiří Fiala. Warszawa: Bellona, 2010, s. 19. ISBN 978-83-11-11912-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 4-5, 2015.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 5, 2015.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 6-7, 2015.
↑ ^a ^b ^c ^d ARO M461: Vehicule tous terrains 4x4. oldtimery.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (prospekt)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 11, 2015.
↑ ^a ^b Geländewagen: Abenteuer abseits der Straße, "Hobby" nr 15/1972, ss.144-145
↑ ^a ^b ^c IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 14-15, 2015.

Bibliografia

IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, 2015. DeAgostini. ISSN 2071-095X. (ros.).

Linki zewnętrzne

Francuski prospekt ARO M461. oldtimery.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[fiala23-1] Encyklopedia samochodów terenowych. Jiří Fiala. Warszawa: Bellona, 2010, s. 23. ISBN 978-83-11-11912-3.

[2] Muscel M-461 – wszystkiego początek. hacy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)]. w serwisie HACY [dostęp 1-1-206]

[avto3-3] IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 3-4, 2015.

[avto10-4] IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 10, 2015.

[ims-5] IMS 57. automobilia.ro. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-16)]. w serwisie Automobilia (rum.) [dostęp 9-2-2016]

[fiala19-6] Encyklopedia samochodów terenowych. Jiří Fiala. Warszawa: Bellona, 2010, s. 19. ISBN 978-83-11-11912-3.

[avto4-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 4-5, 2015.

[avto5-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 5, 2015.

[avto6-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 6-7, 2015.

[old-10] ARO M461: Vehicule tous terrains 4x4. oldtimery.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (prospekt)

[avto11-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 11, 2015.

[hobby-12] Geländewagen: Abenteuer abseits der Straße, "Hobby" nr 15/1972, ss.144-145

[avto14-13] IMS M461. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 168, s. 14-15, 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]