Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Irena Tuwim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Irena Tuwim
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 sierpnia 1898
Łódź

Data i miejsce śmierci

7 grudnia 1987
Warszawa

Narodowość

polska / żydowska

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła
  • Marek Wagarek
  • Łódzkie pory roku
  • Przekład Kubusia Puchatka A.A.Milne’a
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Grób Ireny Tuwim i jej męża Juliana Stawińskiego na Starych Powązkach w Warszawie

Irena Tuwim (ur. 22 sierpnia 1898[1][2] w Łodzi[1], zm. 7 grudnia 1987 w Warszawie) – polska poetka, prozaiczka, tłumaczka literatury dla dzieci i młodzieży; siostra Juliana Tuwima.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Była córką zasymilowanych Żydów, Adeli, z d. Krukowskiej (ur. 9 stycznia 1872, zm. 19 sierpnia 1942) i Izydora (ur. 22 lipca 1858, zm. 3 maja 1935) Tuwimów, młodszą siostrą Juliana Tuwima[3]. Jej ojciec pracował jako księgowy w filii Azowsko-Dońskiego Banku Handlowego[4], matka zajmowała się gospodarstwem domowym[5]. Jej dziadkiem od strony matki był Leon Krukowski[6]. Jej kuzynami od strony matki byli m.in. Leon Boruński, Włodzimierz Boruński i Kazimierz Krukowski[7]. Rodzina Tuwimów była zasymilowana, w rodzinnym Juliana i Ireny domu nie praktykowano judaizmu, nie obchodzono żydowskich świąt. Była uczennicą Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Łodzi[8]. Irenę w świat literatury wprowadziła matka, a następnie przewodnikiem był brat[5]. Jako poetka debiutowała w 1914 r. na łamach jednodniówki „Życie łódzkie” wierszami „Przy kominku” i „Szczęście” podpisanymi pseudonimem Ira Blanka[9].

II Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]

W 1921 opublikowała tom 24 wiersze[10]. W czerwcu 1922 wyszła pierwszy raz za mąż za Stefana Napierskiego, krytyka literackiego (brata Marii Eiger i wnuka Markusa Silbersteina), przyjęła wówczas chrzest i zmieniła wyznanie na katolickie[11]. Z mężem zamieszkała następnie w Warszawie[12], w tym samym czasie związała się także grupą Skamander, której jednym z głównym członków był jej brat[13]. W 1926 opublikowała tom wierszy Listy, który spotkał się ze zróżnicowanym przyjęciem krytyków (na jej talent zwracał uwagę Karol Wiktor Zawodziński, krytykował Witold Zechenter)[14]. Pod koniec lat 20. poznała swojego późniejszego drugiego męża, Juliana Stawińskiego, dla którego ostatecznie zostawiła Stefana Napierskiego[15]. W 1930 wydała kolejny tom wierszy Miłość szczęśliwa[16], który krytycy porównywali do dokonań Anny Achmatowej, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Kazimiery Iłłakowiczówny[17]. W tym czasie pracowała także nad przekładem 3 i 4 tomu Anny Kareniny Lwa Tołstoja[18]. Na początku lat 30. zamieszkała razem z Julianem Stawińskim w Ostrowi Mazowieckiej, ślub wzięli formalnie 12 czerwca 1935 w obrządku ewangelicko-reformowanym[19]. Od 1937 mieszkała ponownie w Warszawie, gdzie jej mąż pracował jako prawnik[20]. W tym czasie zajęła się pracą przekładową, tłumaczyła literaturę dziecięcą[21], m.in. baśnie braci Grimm, książki o Myszce Miki i Królewnie Śnieżce Disneya, Fernando Munro Leafa, Mary Poppins Pameli Travers oraz w 1938 roku Kubuś Puchatek i Chatka Puchatka A.A. Milne’a[22].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej razem z mężem opuściła Polskę, przez Rumunię przedostała się do Paryża[23], w wydanym 17 marca 1940 pierwszym numerze paryskich Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich Mieczysław Grydzewski opublikował jej wiersz Do wiosny paryskiej[24]. Po ataku wojsk niemieckich na Francję została razem z mężem ewakuowana do Wielkiej Brytanii (Julian Stawiński pracował w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie)[25], Tam m.in. współpracowała z wydawnictwem M.I. Kolin, dla którego przygotowywała przedruki prac Adama Mickiewicza i Stefana Żeromskiego[26]. W antologii Kraj lat dziecinnych opublikowała opowiadanie o czasach łódzkich Strachy dzieciństwa[27]. W lutym 1945 wyjechała z mężem do Kanady i zamieszkała w Toronto[28].

Okres powojenny

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu II wojny światowej zamieszkała początkowo w USA, gdzie jej mąż pracował jako attaché ambasady RP polskiego rządu komunistycznego[29]. W 1946 opublikowała przeznaczoną dla polskiego czytelnika broszurę Wielka Brytania i Imperium Brytyjskie[30]. W lutym 1947 powróciła z mężem do Polski[31]. Ponownie poświęciła się pracy przekładowej, m.in. starała się ulepszyć swoje przekłady przedwojenne[32], tłumaczyła także z rosyjskiego, zarówno wiersze dla dzieci (m.in. Samuiła Marszaka i Siergieja Michałkowa, Baśnie, bajki, bajeczki: ludowe bajki rosyjskie Aleksego Tołstoja), jak i współczesną prozę dla dorosłych[33], przy przekładach pracowała także z mężem (przetłumaczyli razem m.in. Chatę wuja Toma Harriet Beecher Stowe[34]). W 1956 opublikowała pozytywnie odebrany przez krytykę tom opowiadań Łódzkie pory roku[35], w 1958 tom Wiersze wybrane[36]. W kolejnych latach poświęciła się twórczości dla dzieci oraz pracy przekładowej, przede wszystkim z języka angielskiego[37], tłumaczyła m.in. Oscara Wilde’a, Katherine Mansfield, Mary Norton, Edith Nesbit[38].

Opublikowała także własne utwory dla dzieci: Marek Wagarek (1955), Co okręt wiezie (1962), O pingwinie Kleofasku (1960), Pampilio (1967). Wszystkie książki uzyskały kilka wydań, a także powstało niemieckie tłumaczenie Marka Wagarka[39][40].

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 161-4-36)[41].

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Strategie przekładowe

[edytuj | edytuj kod]

Irena Tuwim twierdziła, że tłumacz powinien mieć swobodę w kwestii doboru strategii tłumaczeniowej, a stosowanie techniki „wiernego” tłumaczenia bądź „wolnej” adaptacji jest zależne od cech indywidualnych danej pozycji. Przykładem swobodnej interpretacji tekstu źródłowego przez Tuwim jest spolszczanie imion własnych, które tłumaczka w późniejszych latach swojej twórczości ograniczyła ze względu na zmieniające się tendencje w przekładzie. W jednym z pierwszych tłumaczeń, Mary Poppins z 1938 roku, Tuwim zastąpiła bądź spolszczyła wszystkie imiona głównych bohaterów. Jednak już w 1957 roku, w powieści Pięcioro dzieci i „coś”, tłumaczka zachowała niemal wszystkie imiona w oryginalnej wersji. Spolszczyła jedynie Jane, którą nazwała Janeczką, oraz zmieniła zapis imion takich jak Martha, tak by były zgodne z polską pisownią. W publikacji z 1971 roku pod tytułem Zaczarowany zamek wszystkie imiona zachowały swoje oryginalne brzmienie, jedynie imiona Catty i Cathy zyskały polskie zdrobnienia Kocica i Kizia. Tuwim nie przekładała wszystkich nazw na język polski, w Mary Poppins zatrzymała nazwisko rodziny Banks, a powieść nadal ma angielski kontekst dzięki zachowaniu postaci królowej Elżbiety i katedry świętego Pawła. Jednak faktem jest, że spolszczone zostały zarówno imiona, jak i tytuł Mary Poppins, który w początkowych wersjach brzmiał Agnieszka. Tuwim stosowała zabiegi tłumaczeniowe tego rodzaju w celu przybliżenia polskim czytelnikom postaci. Tłumaczka dobierała polskie imiona, które uważała za najbardziej pasujące i odpowiednie dla charakteru danego bohatera. Realia i odwołania kulturowe, które dla młodego odbiorcy mogą być niezrozumiałe, zostały zatrzymane przez Tuwim częściowo. Elementami pozostawionymi w oryginalnej wersji, które odnoszą się do kontekstu kulturowego danego dzieła, są przykładowo angielskie miary długości i wagi (mile, funty, cale i stopy), jednostki monetarne (szylingi, funty, pensy), nazwy geograficzne i opisy tradycji oraz historycznych zdarzeń. Tuwim decydowała się na zmianę bądź usunięcie elementów kiedy mogłyby one nie zostać zrozumiane przez polskiego czytelnika, a jednocześnie zdaniem tłumaczki ich zmiana nie wpływała znacząco na kontekst całego tekstu. Przykładowo z Kubusia Puchatka został wycięty fragment wyjaśniający historię powstania jego oryginalnego imienia Winnie-the-Pooh, a z powieści Edith Nesbit zostały usunięte wierszowane dedykacje. Strategia przekładu Ireny Tuwim jest intuicyjna i opiera się na analizie oryginalnego tekstu. Tłumaczka zmieniała strukturę i składnię zdań oraz modyfikowała teksty w przypadkach, kiedy uważała taki zabieg za potrzebny do uzyskania wartościowego przekładu[40].

Według Tuwim język utworów przeznaczonych dla dzieci powinien być jasny, prosty i konkretny, ze względu na ograniczony zasób słownictwa młodych czytelników. Wprowadzanie nowego słownictwa jest według Tuwim wskazane, jednak należy się na nie decydować z umiarem, tak by książka pozostawała czytelna dla dzieci[43]. Z tego względu tłumaczka nie popiera techniki dosłownego tłumaczenia tekstów, w której wszystkie nazwy i elementy kulturowe zostają zachowane. W Kubusiu Puchatku, będącym najbardziej rozpoznawalnym tłumaczeniem Tuwim, imiona postaci zostały spolszczone, a tłumaczka wprowadziła wiele zwrotów, które są w dzisiejszych czasach stałymi elementami polskiej frazeologii („małe Conieco”). Polskie tłumaczenie odbiega od oryginału A. A. Milne’a w tym względzie, że zostało skierowane głównie do młodego czytelnika, co jest widoczne między innymi w sposobie tłumaczenia elementów poetyckich oraz w usunięciu niektórych elementów kulturowych. W odpowiedzi na tłumaczenie Ireny Tuwim, która zastosowała metodę udomowienia, Monika Adamczyk-Garbowska zaproponowała swoją wersję Winnie-the-Pooh, Fredzię Phi-Phi będącą przykładem egzotyzacji tekstu. Adamczyk-Garbowska zachowała elementy tekstu, które pozwalają na skierowanie go także do dorosłego czytelnika, jednak to wersja Tuwim nadal pozostaje tłumaczeniem szeroko przyjętym i akceptowanym przez polskich odbiorców[44]. Stanisław Lem wypowiedział się przychylnie na temat tłumaczenia Tuwim, które uznał za lepsze od tekstu oryginalnego[45].

Skwer im. Ireny Tuwim w Łodzi (2024)

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • od 2006 r. działa Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim[46][47]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Augustyniak 2016 ↓, s. 28.
  2. ↑ Irena Tuwim – notka biograficzna. tuwim.org. [dostęp 2014-04-29].
  3. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 28, 31, 32.
  4. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 31.
  5. ↑ a b Augustyniak Anna, Irena Tuwim. Nie umarłam z miłości. Biografia, Warszawa 2016, s. 36.
  6. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 32.
  7. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 35.
  8. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 59.
  9. ↑ Aneta Stawiszynska, Odnośnie artykułu Katarzyny Kuczyńskiej-Koschany „«Panienka, Godzina Polski», 1916: Irena Tuwim’s Literary Debut”, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze” (9), 2020, s. 375–377, DOI: 10.18778/2299-7458.09.21, ISSN 2449-8386 [dostęp 2022-12-24].
  10. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 64.
  11. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 68, 79, 80.
  12. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 68.
  13. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 66.
  14. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 84–85.
  15. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 88, 94.
  16. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 94–95.
  17. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 96.
  18. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 110.
  19. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 98, 102.
  20. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 112.
  21. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 113.
  22. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 159.
  23. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 9–11.
  24. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 12.
  25. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 17.
  26. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 20.
  27. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 21.
  28. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 133, 136.
  29. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 140.
  30. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 141.
  31. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 157.
  32. ↑ a b Augustyniak 2016 ↓, s. 180.
  33. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 164.
  34. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 165, 173.
  35. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 106–110.
  36. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 168.
  37. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 173.
  38. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 175, 177.
  39. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 249–252, 266.
  40. ↑ a b Woźniak, M. 2012. Puchata przepustka do sławy. Pochwała Ireny Tuwim. W: Przekładaniec nr 26.
  41. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN STAWIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-04-28].
  42. ↑ Augustyniak 2016 ↓, s. 195.
  43. ↑ Balcerzan, E. 1977. Pisarze polscy o sztuce przekładu 1440–1974. Antologia, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
  44. ↑ Sojda, S. 2012. Adresat dziecięcy w tłumaczeniach „Winnie-the-Pooh” A. A. Milne’a na język polski i słowacki. W: Przekłady Literatur Słowiańskich 3/1.
  45. ↑ Lem, S. 1992. Lektury dzieciństwa. W: Dekada Literacka nr 11-12.
  46. ↑ Fundacja, cele, statut, sprawozdania [online], Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim [dostęp 2024-03-28].
  47. ↑ Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim [online], Rejestr.io [dostęp 2024-03-28].
  48. ↑ Marcin Bereszczyński: Skwer Ireny Tuwim w Łodzi. Radni zdecydowali o nowej nazwie parku kieszonkowego na Polesiu. 2017-03-07. [dostęp 2018-03-07]. (pol.).
  49. ↑ Projekt uchwały Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 05.02.2018 r. w sprawie nadania skwerowi nazwy Ireny Tuwim (druk BRM 28/2018). Biuletyn Informacji Publicznej m. Łodzi. [dostęp 2018-03-07]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Irena_Tuwim&oldid=74659162”