Język nawaho

Diné bizaad

Obszar	Stany Zjednoczone (Arizona, Nowy Meksyk, Utah i Kolorado)
Liczba mówiących	ok. 100 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki na-dene Języki atapaskańskie Język nawaho
Status oficjalny
Organ regulujący	Navajo Language Academy↗
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-1	nv
ISO 639-2	nav
ISO 639-3	nav
IETF	nv
Glottolog	nava1243
Ethnologue	nav
GOST 7.75–97	нав 470
WALS	nav
Występowanie
Zasięg języka nawaho w Stanach Zjednoczonych
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku nawaho Słownik języka nawaho w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język nawaho (nazwa własna: Diné bizaad) – język z południowej gałęzi języków atapaskańskich, używany przez ponad 100 tysięcy Nawahów, głównie w amerykańskich stanach Arizona, Nowy Meksyk, Utah i Kolorado.

Język ten ma największą liczbę użytkowników spośród wszystkich języków autochtonicznych Ameryki Północnej na północ od Meksyku i służy ponad połowie populacji Nawahów za codzienny środek komunikacji. Mimo to jednak wśród młodego pokolenia, szczególnie w ośrodkach miejskich poza rezerwatami, jest wypierany przez język angielski.

W czasie II wojny światowej język nawaho wykorzystywany był w amerykańskim wojsku przez indiańskich szyfrantów do przekazywania zakodowanych informacji, niezrozumiałych dla wroga. W roku 1985, po 41 latach pracy dwóch Towarzystw Biblijnych, opublikowano pierwszy pełny przekład Pisma Świętego w języku nawaho.

Klasyfikacja

Język nawaho zalicza się do południowej gałęzi języków atapaskańskich w rodzinie eyak-atapasko, która należy do nadrodziny języków na-dene.

Alfabet

Język nawaho zapisywany jest zmodyfikowanym alfabetem łacińskim. Bywa używany w lokalnej prasie i literaturze. Ogonek do zaznaczenia nosowości samogłoski został zapożyczony z grafii polskiej.

Alfabet Nawaho	Polska wymowa
A, a	a
Ą, ą	ał (dyftong)
Aa, aa	dłuższe a
B, b	b
Ch, ch	cz
Ch', ch'	krtaniowe cz
D, d	d
Dl, dl	jak angielskie dl w ladle
Dz, dz	dz
E, e	e
Ę, ę	jak polskie ę
Ee, ee	dłuższe e
G, g	g; czasem jak k
Gh, gh	krtaniowe h
H, h	h
Hw, hw	nieme h
I, i	między i oraz y
Ii, ii	dłuższe i
Į, į	ił (dyftong)
J, j	dż
K, k	k
K', k'	krtaniowe k
Kw, kw	kł
L, l	l
Ł, ł	zbliżone do rosyjskiego l (л)
M, m	m
N, n	n
O, o	o
Ǫ, ǫ	jak polskie ą
Oo, oo	dłuższe o
S, s	s
Sh, sh	sz
T, t	t
T', t'	zmiękczone t
Tł, tł	tłl
Tł', tł'	tłl ze zmiękczonym t
Ts, ts	c
Ts', ts'	zbliżone do ć
W, w	ł
Y, y	j
Z, z	z
Zh, zh	ż

Litera c występuje w alfabecie tylko jako część dwuznaku - samodzielnie nie występuje. Litery f, p, q, r, u, v i x w ogóle nie występują w alfabecie nawaho. Dwuznaki są traktowane jak pojedyncze litery.

Cechy charakterystyczne

Język nawaho reprezentuje typ aglutynacyjny i polisyntetyczny, jednak wiele afiksów zlewa się w jedną całość, podobnie jak w językach fleksyjnych. Typowy szyk zdania dla języka nawaho to SOV, jednak – co nie jest typowe w językach o takim szyku – słowa odmieniają się za pomocą przedrostków, nie zaś przyrostków.

Język nawaho jest stosunkowo bogaty w spółgłoski – posiada ich ok. 40, w tym pięć bocznych, zapisywanych l, ł, tł, tł' i dl oraz wiele szczelinowych i zwarto-szczelinowych. Nietypowy w tym kontekście jest natomiast brak w języku nawaho spółgłoski r. Wśród samogłosek zasadniczo wyróżnia się cztery: a, i, e i o, każda ma odpowiednik długi i nosowy. Występują też 4 tony: wysoki, niski, wznoszący i opadający.

W języku nawaho występuje duża liczba czasowników – znacznie większa niż w językach indoeuropejskich – ze względu na fakt, iż niektóre z nich pełnią funkcję odpowiadającą funkcji przymiotnika (którego brak jest w języku nawaho), a niektóre rzeczownika (których w nawaho jest znacznie mniej niż w językach europejskich). Właściwe rzeczowniki nie odmieniają się w języku nawaho przez liczby ani przypadki.

W koniugacji języka nawaho występuje 7 trybów:

1. Imperfekt
2. Perfekt
3. Progressivus
4. Prospectivus
5. Usitativus
6. Iterativus
7. Optativus

Zobacz też

• Indiańscy szyfranci
• Szyfry wojny