Jan Ámos Komenský

Jan Ámos Komenský
	Senior generalny Jednoty Braci Czeskich
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1592 ; Nivnice
Data i miejsce śmierci	15 listopada 1670 ; Amsterdam
Miejsce pochówku	Naarden
Wyznanie	protestanckie
Nominacja biskupia	1632
Sakra biskupia	6 października 1632
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Jan Amos Komenský, Jan Amos Komeński, Comenius^[1], Komeniusz (ur. 28 marca 1592 w Nivnicy^[a], zm. 15 listopada 1670 w Amsterdamie) – czeski pedagog, filozof, reformator i myśliciel protestancki, senior generalny braci czeskich w latach 1648–1670, przejściowo mieszkaniec Leszna.

Życiorys

Jan Amos Komenský urodził się 28 marca 1592 roku na Morawach w rodzinie mieszczańskiej. Dokładne miejsce urodzenia jest sporne. Bierze się pod uwagę Nivnicę, Uherský Brod lub Komňę^[a]. Był ostatnim biskupem wspólnoty braci czeskich, narodowego kościoła czeskiego^[2]. Kształcił się na uniwersytecie w Heidelbergu^[1]. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych, a szczególnie dydaktycznych. Twórca i propagator jednolitego systemu powszechnego nauczania. Zalecał objęcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu, a także nauczanie w języku ojczystym (nauka łaciny miała być wprowadzana później)^[2].

W roku 1616 został duchownym wspólnoty braci czeskich. W roku 1627 na skutek prześladowań religijnych musiał opuścić Czechy^[3]. Jako przywódca radykalnego ruchu politycznego i religijnego zwalczany w Czechach przez Habsburgów i Kościół katolicki, schronił się w Polsce w Lesznie u Rafała Leszczyńskiego.

Osobny artykuł: Gimnazjum w Lesznie.

Między 1628 a 1656 rokiem (z przerwami na wyjazdy do Anglii, Szwecji, Siedmiogrodu i Elbląga)^[3] mieszkał w Lesznie^[1], gdzie pracował, jednocześnie będąc profesorem leszczyńskiego gimnazjum, które dzięki niemu stało się znanym oraz chętnie wybieranym miejscem pobierania nauk przez polską i czeską młodzież. W Lesznie wydał swoje najważniejsze dzieła, m.in. podręcznik do nauki języka łacińskiego pt. Ianua linguarum reserata^[1], tłumaczony na kilkanaście języków. Jego poglądy głosiły wiarę w dobrobyt i naprawę ludzkości poprzez rozpowszechnianie wiedzy (aby wszyscy wiedzieli wszystko o wszystkim)^[4].

W roku 1645 uczestniczył w dyspucie teologicznej Colloquium charitativum, na której reprezentował wspólnotę braci czeskich^[3].

W trakcie najazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) stojąc na czele wspólnoty braci czeskich w Lesznie poparł Szwedów pisząc panegiryk na cześć najeźdźcy, króla szwedzkiego Karola Gustawa^[5] oraz odezwę do Polaków, by wyrzekli się katolicyzmu i króla Jana Kazimierza^[6]^[3]. Poparcie udzielone Szwedom spowodowało akcję odwetową i spalenie miasta w roku 1656 przez wojska polskie. Utracił wówczas swoją bibliotekę i rękopisy^[3].

W 1656 musiał uchodzić z miasta. Zamieszkał na Śląsku, a następnie przeniósł się do Amsterdamu^[1]. Tam w roku 1660 doprowadził do wydania wznowienia Biblii gdańskiej u Christofella Cunradusa. Zmarł w Amsterdamie w roku 1670^[3]. Pochowany został w kalwińskim kościele w Naarden na przedmieściach Amsterdamu.

Labirynt świata i raj serca

Dzieło Komeńskiego, książka Labirynt świata albo raj serca, zostało spisane w 1623 roku. Uważa się je za jedno z najważniejszych dzieł tego autora. Pierwsze wydanie ukazało się w 1631 roku w Saskiej Pirnie, a kolejne w 1663 roku w Amsterdamie^[2].

Labirynt świata albo raj serca można uznać za dzieło fantastycznonaukowe. Istotną cechą tej książki jest duża ilość alegorii, w których autor krytykuje świat osób uczonych. Pokazuje w nim świat w jakim rządzą głównie bogaci, uczeni oraz dobrze urodzeni, nie zawsze moralni i odpowiednio kształceni, gnębiący słabszych, dobrych i uczciwych^[2].

Treść powyższego dzieła przedstawia podróż chłopca po świecie, podczas której poruszane są zagadnienia związane z ludzkim życiem oraz sytuacją społeczną i ideową ówczesnej Europy. W trakcie tej podróży bohater przygląda się różnym stanom i zawodom, pochylając się między innymi nad zagadnieniami alchemii^[2].

Dzieła

Podobizna Jana Amosa Komeńskiego została umieszczona na banknocie 200 koron czeskich

Drzwi języków (otworzone) (Ianua linguarum)
Labyrynt świata i raj serca, 1623–31^[7]^[4], znany też jako Labirynt świata i dom pociechy^[3]
Listy do nieba (Briefe an den Himmel), 1616
Pampaedia
Świat w obrazach (Orbis sensualium pictus), 1658
Wielka Dydaktyka (Didaktika Magna/Opera didactica omnia), 1638^[3]

Upamiętnienia

11.12.1957 - Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z wizerunkiem Jana Amosa Komeńskiego o wartości 2,50 zł (numer katalogowy 896) z okazji jego 365. rocznicy urodzin^[8].

Zobacz też

pansofia

Uwagi

↑ ^a ^b Za Nivnicami przemawia podpisywanie się przez Komeńskiego: Nivnický. Innymi prawdopodobnymi miejscami są Uherský Brod, który umieszczono na jego nagrobku w Naarden lub Komňa, skąd może pochodzić nazwisko Komenský użyte przez jego ojca razem z rodowym Szeges. Dziadek Komeńskiego przybył z Węgier.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e John Amos Comenius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Wizja alchemii i alchemików na przykładzie dzieła Jana Amosa Komeńskiego — Labirynt świata albo raj serca, [w:] Aleksander K.A.K. Smakosz (red.), Wpływ alchemii na współczesny świat: medycyna, farmacja, kultura, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 163–173, ISBN 978-83-965235-2-5 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Komenský Jan Ámos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-02-10] .
↑ ^a ^b AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Lekcja anatomii i stosunek lekarzy wobec pacjentów w świetle Labiryntu świata albo raju serca (1623) Jana Amosa Komeńskiego, „Pharmacopola”, 2 (3), lipiec 2022 .
↑ Panegyricus Carolo Gustavo Magno Svecorum… – STOLICE WIELKOPOLSKIEGO PROTESTANTYZMU [online] [dostęp 2020-02-05] (pol.).
↑ Zbigniew Wójcik, Międzynarodowe położenie Rzeczypospolitej, w: Polska XVII wieku, Warszawa 1974, s. 54.
↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 440. ISBN 978-83-233-4066-9.
↑ AndrzejA. Fischer AndrzejA., Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych), t. 1, Bytom: FISCHER Sp. z o.o., 2019 .

Bibliografia

Stanisław Helsztyński: Uczeń Amosa.
Comenius and the Problem of Interdisciplinarity. Andrzej Borkowski, Roman Mnich (red.), Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2017, ISBN 978-83-64884-93-1.
Andrzej Borkowski: Poznawcze i dydaktyczne funkcje symboli w dziełach Jana Amosa Komeńskiego, [w:] Jan Amos Komeński a Europa XVII w., red. Barbara Sitarska i Roman Mnich, Siedlce, Wyd. UPH, 2012, s. 235–244, ISBN 978-83-63307-20-2.
Andrzej Borkowski: Biblijne oraz antyczne konteksty przedstawień władców i polityków w dziełach Jana Amosa Komeńskiego (rekonesans na podstawie edycji polskojęzycznych), „Studia Comeniana et historica” 87-88, XXXXII/2012, s. 5–12.
Daniel S. Larangé: La Parole de Dieu en Bohême et Moravie. La tradition de la prédication dans l’Unité des Frères de Jan Hus à Jan Amos Comenius, L’Harmattan, Paris: 2008 ISBN 978-2-296-06087-6.
Manfred Richter: Jan Amos Komeński w Polsce. Zarys życia i działalności, Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2016, ISBN 978-83-64884-09-2.

Linki zewnętrzne

Dzieła Jana Amosa Komenský'ego w serwisie Polona.pl
Labyrynt świata i raj serca (polskie tłumaczenie z 1914 roku w serwisie ŚBC)
Silva Rerum; Jan Amos Komenský i jego Orbis pictus, Magdalena Spychaj, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Comenius, John Amos (1592–1670) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
Siedleckie Zeszyty Komeniologiczne, seria PEDAGOGIKA [1]

[miejsce_urodzenia-2] Za Nivnicami przemawia podpisywanie się przez Komeńskiego: Nivnický. Innymi prawdopodobnymi miejscami są Uherský Brod, który umieszczono na jego nagrobku w Naarden lub Komňa, skąd może pochodzić nazwisko Komenský użyte przez jego ojca razem z rodowym Szeges. Dziadek Komeńskiego przybył z Węgier.

[Encyclopaedia_Britannica-1] John Amos Comenius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-10] (ang.).

[:1-3] AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Wizja alchemii i alchemików na przykładzie dzieła Jana Amosa Komeńskiego — Labirynt świata albo raj serca, [w:] Aleksander K.A.K. Smakosz (red.), Wpływ alchemii na współczesny świat: medycyna, farmacja, kultura, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 163–173, ISBN 978-83-965235-2-5 .

[encyklopediapwnpl-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Komenský Jan Ámos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-02-10] .

[:0-5] AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Lekcja anatomii i stosunek lekarzy wobec pacjentów w świetle Labiryntu świata albo raju serca (1623) Jana Amosa Komeńskiego, „Pharmacopola”, 2 (3), lipiec 2022 .

[6] Panegyricus Carolo Gustavo Magno Svecorum… – STOLICE WIELKOPOLSKIEGO PROTESTANTYZMU [online] [dostęp 2020-02-05] (pol.).

[7] Zbigniew Wójcik, Międzynarodowe położenie Rzeczypospolitej, w: Polska XVII wieku, Warszawa 1974, s. 54.

[Kraków-8] Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 440. ISBN 978-83-233-4066-9.

[9] AndrzejA. Fischer AndrzejA., Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych), t. 1, Bytom: FISCHER Sp. z o.o., 2019 .

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]