Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Janina Lewandowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy żołnierza. Zobacz też: Janina Lewandowska – polonistka.
Janina Lewandowska
Ilustracja
podporucznik pilot podporucznik pilot
Data i miejsce urodzenia

22 kwietnia 1908
Charków, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

prawd. 22 kwietnia 1940
Katyń, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1939–1940

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Formacja

Lotnictwo Wojska Polskiego

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa (kampania wrześniowa)

Multimedia w Wikimedia Commons
Model czaszki w Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie

Janina Antonina Lewandowska z domu Dowbor-Muśnicka (ur. 22 kwietnia 1908 w Charkowie, zm. 22 kwietnia[1] 1940 w Katyniu) – polska pilotka szybowcowa i samolotowa, spadochroniarka, podporucznik pilot lotnictwa Wojska Polskiego II RP, jedyna kobieta-żołnierz zabita w Katyniu w ramach zbrodni katyńskiej, pośmiertnie awansowana na stopień porucznika.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Charkowie w ówczesnej Rosji, w rodzinie Józefa Dowbora-Muśnickiego i Agnieszki z domu Korsońskiej. Po powrocie do Polski mieszkała z rodzicami w Batorowie. Po ukończeniu gimnazjum im. Gen. Zamoyskiej w Poznaniu studiowała w Konserwatorium Muzycznym. Próbowała zostać śpiewaczką, jednak brak zgody ojca i słaby głos nie pozwoliły jej na to. Pracowała na poczcie i dorywczo na Wystawie Krajowej.

W gimnazjum pod wrażeniem pokazów na Ławicy zainteresowała się szybownictwem. Była członkinią Aeroklubu Poznańskiego. Ukończyła Wyższą Szkołę Pilotażu oraz kursy we Lwowie i w Dęblinie w zakresie radiotelegrafii. Została skierowana na kurs radiotelegraficzny do Lwowa w 1937[2], gdzie odbyła przeszkolenie na aparatach drukujących, tzw. juzach[3], będących wówczas na wyposażeniu wojska. Uzyskała stopień podchorążego, następnie awansowana do stopnia podporucznika rezerwy[4].

Była pierwszą kobietą w Europie, która wykonała skok spadochronowy z wysokości 5 km. Podczas pokazów szybowcowych w Tęgoborzu koło Nowego Sącza poznała ppłk. Mieczysława Lewandowskiego (1892–1964)[5][6], instruktora szybowcowego[7] (wcześniej oficera 10 pułku saperów). Para wzięła ślub cywilny 10 czerwca 1939 w Poznaniu, niedługo później w Tęgoborzu wzięli ślub kościelny[8].

3 września 1939 w drodze z Nekli do Wrześni dołączyła do rzutu kołowego Bazy Lotniczej Nr 3, którym dowodził oficer ewidencyjny 3 pułku lotniczego kpt. pil. Józef Sidor. Prawdopodobnie 22 września w rejonie Husiatyna dostała się do niewoli radzieckiej. Jedna z relacji mówi, że została zestrzelona przez Niemców i w czasie skoku ze spadochronem znalazła się po stronie sowieckiej, gdzie została wzięta do niewoli jako polski podporucznik[9]. Inna wersja mówiła o zestrzeleniu przez Armię Czerwoną nad ziemiami wschodnimi[10].

Była przetrzymywana najpierw w Ostaszkowie, potem w obozie w Kozielsku[11]. Tam przebywali jej znajomi z lotnictwa, z którymi utrzymywała kontakt; był nim m.in. ppor. Michał Kulikowski, lekarz 51 eskadry rozpoznawczej[12]. Jej osobę wspominali w sporządzonych pamiętnikach obozowych inni jeńcy obozu kozielskiego: mjr Kazimierz Szczekowski i Włodzimierz Wajda (opisując, iż trzyma się dzielnie i wzorowo, a także fakt zaproszenia jej na skromny obiad[13]) oraz ocaleni od późniejszych egzekucji Witold Ogniewicz[14], Henryk Gorzechowski[15], kpt. dr Wacław Mucho (który stwierdził we wspomnieniach, że generalnie dla innych osadzonych w obozie nie było wiadome kim Lewandowska jest z pochodzenia i jedynie chodziły słuchy, iż jest krewną lub córką generała)[12]. Informacje o przetrzymywaniu w sowieckim obozie Janiny Lewandowskiej przekazał jej krewnym (konkretnie jej kuzynce, Zofii Ostromęckiej z Dowbór-Muśnickich, córce Konstantego, czyli stryja Janiny) Rafał Bniński, który został wywieziony z Kozielska 9 grudnia 1939[16] i przez tereny przyłączone do III Rzeszy dotarł do Warszawy (według jego relacji Janina Lewandowska na terenie obozu kozielskiego posiadała osobne pomieszczenie, uczestniczyła w tajnym życiu religijnym obozu, m.in. wypiekając opłatki hostii, za co była poddawana rewizjom przez władze obozowe)[10]. W czasie przesłuchań, podobnie jak część oficerów, zmieniła w zeznaniach swoje dane – podając, że urodziła się w 1914 oraz nieprawdziwe imię ojca, Marian. Z takimi danymi figuruje na liście wywozowej nr 0401, pod pozycją 53 (akta nr 1469 ujawnione w 1991). Transport wyruszył ok. 20 kwietnia 1940. Najprawdopodobniej nazajutrz lub dwa dni później, 22 kwietnia 1940 – w dzień swoich urodzin, jako jedyna kobieta wśród ofiar zgładzonych w Katyniu[17] została zamordowana przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej części zbrodni katyńskiej zostały pochowane na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

Zwłoki Janiny Lewandowskiej zostały odnalezione przez Niemców podczas pierwszej ekshumacji z mogił katyńskich w 1943. Był przy tym obecny m.in. Józef Mackiewicz. Była jedyną wydobytą z mogił kobietą, czego Niemcy nie potrafili wytłumaczyć[18] i – w obawie przed niespodziewanymi efektami propagandowymi – nie ujawnili tego faktu[19]. Dwa lata później – przywieziona do Wrocławia z Katynia przez prowadzącego pierwszą ekshumację prof. Gerharda Butza z Zakładu Medycyny Sądowej niemieckiego Uniwersytetu Wrocławskiego – jej czaszka wraz z sześcioma innymi trafiła do rąk profesora Bolesława Popielskiego, który przez kilkadziesiąt lat ukrywał je przed pracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD. Tuż przed śmiercią w 1997 zdradził tajemnicę współpracownikom. Za pomocą metod komputerowych potwierdzono, że są to szczątki ofiar katyńskich, ale zidentyfikowano tylko jedną czaszkę – Janiny Lewandowskiej. Została ona zidentyfikowana w maju 2005 metodą superprojekcji w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej we Wrocławiu (w badaniach uczestniczyli pracownicy Wrocławskiej Szkoły Rekonstrukcji przy Katedrze Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego, w tym prof. Zbigniew Rajchel[20]. Po identyfikacji 4 listopada 2005 czaszkę z honorami wojskowymi pochowano w specjalnej urnie w grobowcu rodziny Dowbor-Muśnickich na cmentarzu w Lusowie[17][21].

Przywoływana jest jako jedyna kobieta zamordowana w ramach zbrodni katyńskiej, co jest nieścisłością, jako że na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej znajduje się grupa żeńskich ofiar[22], aczkolwiek wśród nich nie ma kobiet czynnych wojskowych[23].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Grobowiec rodziny Dowbor-Muśnickich w Lusowie

Minister obrony narodowej decyzją Nr 439/MON z dnia 5 października 2007 awansował ją pośmiertnie do stopnia porucznika[24]. Awans został ogłoszony w dniu 9 listopada 2007, w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” Janinie Lewandowskiej poświęcono Dąb Pamięci w Połczynie-Zdroju[25].

Postać Janiny Lewandowskiej została wykorzystana w sztuce oratorskiej przez premiera Donalda Tuska w przemówieniu wygłoszonym podczas obchodów rocznicowych 7 kwietnia 2010 w Katyniu. Była jedyną ofiarą zbrodni katyńskiej wymienioną w tym przemówieniu z nazwiska[26].

Rzeźba przedstawiająca Janinę Lewandowską jest jednym z elementów Narodowego Pomnika Katyńskiego w Baltimore autorstwa Andrzeja Pityńskiego.

W 2010 Zbigniew Wacław Kowalewski zrealizował fabularyzowany dokument „Z nieba do nieba” poświęcony postaci Janiny Lewandowskiej. Film wyprodukowało Studio Filmowe Kronika.

W 2006 uchwałą Rady Miasta Krakowa nazwano jej imieniem rondo między ulicami Marii Dąbrowskiej i Mieczysława Medweckiego[27].

22 kwietnia 2011 imieniem Janiny Lewandowskiej nazwano 5 Poznańską Żeńską Drużynę Harcerską „Wędrowne Ptaki”[28].

W kwietniu 2019[29] Rada Miasta Poznania nazwała imieniem Janiny Lewandowskiej fragment ulicy Podgórnej[30][31].

19 marca 2020 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu okolicznościową srebrną monetę o nominale 10 zł „Katyń–Palmiry 1940”, upamiętniającą zamordowane siostry: Agnieszkę Dowbor-Muśnicką i Janinę Lewandowską[32].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Janina Lewandowska. [w:] Indeks represjonowanych [on-line]. Ośrodek Karta. sygnatura akt: IR -/34954 lista wywozowa z Kozielska: KOZ -563-567/53 nr id. 2026 [dostęp 2009-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
  2. ↑ Piotr Bauer, „Lotnicy w Katyniu: Wojenne losy Janiny Lewandowskiej”, Skrzydlata Polska, Nr. 31, 30 lipca 1989
  3. ↑ od nazwiska konstruktora telegrafu z klawiaturą – prekursora dalekopisu zob. David Edward Hughes
  4. ↑ Dr. Kazimiera J. Cottam, „Lewandowska, Janina”, Amazons to Fighter Pilots: A Biographical Dictionary of Military Women, Vol. I. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2003.
  5. ↑ Mieczysław Lewandowski. Lista oficerów Wojska Polskiego z lat 1914–1939. [dostęp 2014-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-26)].
  6. ↑ Lista Krzystka. Mieczysław Lewandowski. listakrzystka.pl. [dostęp 2014-12-26].
  7. ↑ Urszula Olech, Pro Memoria. Janina Lewandowska s. 415 podała, że jej mężem był ppłk Edward Lewandowski.
  8. ↑ Janusz Łukaszewicz: Janina Lewandowska z d. Dowbór-Muśnicka. wyborcza.pl, 2005-04-26. [dostęp 2022-06-24].
  9. ↑ Skrwawione ziemie Timothy Snyder, 2011, Świat Książki, s. 171 ISBN 978-83-7799-456-6
  10. ↑ a b Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982 strony = 31.
  11. ↑ Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Warszawa: Alfa, 1989, s. 230. ISBN 83-7001-294-9.
  12. ↑ a b Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982, s. 30.
  13. ↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 120, 167–168. ISBN 2-86914-044-4.
  14. ↑ Witold Ogniewicz: Kozielsk. W: Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka. Warszawa: Alfa, 1989, s. 17. ISBN 83-7001-296-5.
  15. ↑ Na katyńskiej drodze. Z Henrykiem Gorzechowskim, ocalałym więźniem Kozielska rozmawia Marek Hołubicki. W: Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka. Warszawa: Alfa, 1989, s. 45. ISBN 83-7001-296-5.
  16. ↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 153. ISBN 2-86914-044-4.
  17. ↑ a b Kamila Baranowska: Jedyna kobieta wśród ofiar Katynia: Janina Lewandowska. Rzeczpospolita. [dostęp 2009-01-15]. (pol.).
  18. ↑ Czesław Madajczyk: Dramat katyński. Warszawa: Książka i Wiedza, 1989, s. 37.
  19. ↑ P. Bauer, id.
  20. ↑ Wanda Dybalska: Święty nie musi być piękny. Gazeta Wyborcza, 2006-10-13. [dostęp 2020-03-14].
  21. ↑ Michał Laszczykowski, Kobiety Niepodległej, Warszawa 2021, s. 67, ISBN 978-83-956053-2-1.
  22. ↑ Gajowniczek Z. (red.), Śladem zbrodni katyńskiej, 1998, ISBN 83-901333-5-0.
  23. ↑ Piątek R., Siemińska D., Polki - ofiary represji komunistycznych na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej w świetle źródeł archiwalnych i archeologicznych, w: "Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej" R. XXVII, (nr 65), 2015.
  24. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  25. ↑ Ku czci ofiar Katynia. polczyn-zdroj.pl. [dostęp 2014-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lutego 2014)].
  26. ↑ Tusk: Prawda przeciw przemocy. Przemówienie premiera Polski. „Gazeta Wyborcza”, s. 3, 2010-04-07. Agora S.A.. ISSN 0860-908X. 
  27. ↑ Rada Miasta Krakowa: Uchwała nr CX/1112/06 w sprawie nazwy ulicy, nazwy ronda i nazwy osiedla. Biuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2014-09-09].
  28. ↑ Patronka. 5 PŻDH Wędrowne Ptaki im. Janiny Lewandowskiej. [dostęp 2021-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-26)].
  29. ↑ Uchwała Nr IX/121/VIII/2019 Rady Miasta Poznania z dnia 02-04-2019 w sprawie zmiany nazwy części ulicy Podgórnej na por. Janiny Lewandowskiej. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Poznania. [dostęp 2019-05-08]. (pol.).
  30. ↑ Adam Michalkiewicz: W Poznaniu będzie jednak ulica Janiny Lewandowskiej. Radio Poznań, 2019-02-22. [dostęp 2019-03-12]. (pol.).
  31. ↑ Mikołaj Nowak, Jednak będzie ul. Janiny Lewandowskiej. W ścisłym centrum Poznania, [w:] Gazeta Wyborcza [online], 23 lutego 2019 [dostęp 2019-05-08] (pol.).
  32. ↑ Monety okolicznościowe. nbp.pl. [dostęp 2020-03-20]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Janina_Lewandowska&oldid=75102459”