Katarzyna I
| |
.png)
| |
| |
| Cesarzowa Rosji (panująca) | |
| Okres |
od 8 lutego 1725[a] |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Cesarzowa Rosji (jako małżonka) | |
| Okres |
od 2 listopada 1721 |
| Jako żona |
Piotr I Wielki |
| Koronacja |
18 maja 1724 |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Dane biograficzne | |
| Data i miejsce urodzenia |
15 kwietnia 1683 lub 1684 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Sobór Pietropawłowski w Petersburgu |
| Ojciec |
Samuel Skorwoński (Skawroński?) |
| Matka |
nieznana |
| Mąż |
Johann Rabe |
| Mąż |
Piotr I Wielki |
| Dzieci | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Katarzyna I Aleksiejewna, ros. Екатерина I Алексеевна; urodzona jako Marta Helena Skowrońska[1] (ur. 5 kwietnia?/15 kwietnia 1684[1] w Jēkabpils w Inflantach, zm. 6 maja?/17 maja 1727 w Petersburgu) – cesarzowa Rosji[b] w latach 1724–1727 (samodzielne panowanie od śmierci męża w 1725), druga żona Piotra I Wielkiego od 1712 r.[2]
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie i młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się 5 kwietnia 1684 r. prawdopodobnie w rodzinie chłopskiej, jednak nie jest to do końca pewne[1], gdyż istnieje teoria, że jej ojciec Samuel Skowroński mógł być zubożałym inflanckim szlachcicem[1]. Mógł być też szwedzkim oficerem[3]. O jej matce nie ma żadnych pewnych informacji[1].
Według innej wersji, Marta była córką osiadłego na terenie dzisiejszej Łotwy chłopa wyznania katolickiego, mieszkańca Wielkiego Księstwa Litewskiego Polaka, Samuela Skowrońskiego. Skowroński w latach 70. i 80. XVII wieku miał służyć u gospodarza Pałacu Kazimierza Jana Sapiehy, po czym uciekł od niego do Estonii, gdzie urodziła się przyszła cesarzowa[4]. Później, podczas panowania Katarzyny I, władze rosyjskie zaczęły wykupować od możnowładców litewskich jej braci i siostry[5].
Marta wcześnie została sierotą[3].
Pierwsze małżeństwo
[edytuj | edytuj kod]W wieku kilkunastu lat najęła się na służbę u ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Alūksne, Łotwa). W tym mieście poznała szwedzkiego dragona, ubogiego szlachcica Johanna Rabego, za którego wyszła za mąż. Ten prawdopodobnie sprzedał ją Inflantczykowi, który zmusił ją do prostytucji[6]. Według innej wersji po śmierci męża dostała się do niewoli[3]. Po nawiązaniu romansu z rosyjskim kawalerzystą trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa[3]. U niego spotkał ją Aleksandr Mienszykow, najbliższy doradca cara Piotra I, który wykupił ją od hrabiego[3].
Romans z carem
[edytuj | edytuj kod]W 1700 r.[1] lub w 1706 r.[6] u Aleksandra Mienszykowa Marta poznała cara Piotra I i wkrótce rozpoczął się ich romans[7]. Piotr I kilka lat wcześniej zamknął swoją pierwszą żonę, Eudoksję, w monasterze Opieki Matki Bożej w Suzdalu.
Marta prawdopodobnie w 1705 r. przeszła na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna Aleksiejewna[1]. Od tego czasu cudzoziemki, które dołączały do carskiej rodziny, przybierały imiona rosyjskie[1].
Katarzyna idealnie spełniała wymogi Piotra I: lubiła alkohol, szaloną i swobodną zabawę. Była analfabetką[1], chociaż mówiła po niemiecku, szwedzku, polsku i nauczyła się rosyjskiego[8]. Miała czarne włosy i ciemne oczy oraz dość pulchną sylwetkę[3]. Car miał wiele kochanek, jednak tylko Katarzyna potrafiła załagodzić wybuchy jego gniewu i agresji, także fizycznej[3]. Wykazywała się odwagą i potrafiła namówić cara do przerywania uczt suto zakrapianych alkoholem[1]. Z czasem Katarzynie zaczęto oddawać hołdy należne carskiej małżonce, mimo iż nie była jeszcze carycą[1].
Małżeństwo z Piotrem I Wielkim
[edytuj | edytuj kod]Piotr I ogłosił Katarzynę swoją żoną w 1711 r., choć oficjalne małżeństwo zostało zawarte w cerkwi w petersburskim pałacu Mienszykowa[9] w lutym 1712 r.[1][2] Córki Katarzyny i Piotra były druhnami[3]. Obecne na ślubie były bratanice Piotra, w tym przyszła cesarzowa Anna oraz Katarzyna, babka przyszłego cesarza Iwana VI[2]. Syn cara i jego pierwszej żony Aleksy nie pojawił się w cerkwi, gdyż drugie małżeństwo ojca uznawał za brak szacunku do swojej matki[2].
Katarzyna miała silną pozycję na dworze, mimo niechęci niektórych dworzan ze względu na jej pochodzenie oraz stronników pierwszej żony cara, Eudoksji[1]. Miała wsparcie księcia Mienszykowa[3]. Dla drugiej żony Piotr nakazał wznieść pod Petersburgiem pałac w Carskim Siole[10].
Namówiła męża do podpisania traktatu pruckiego[11]
Katarzyna urodziła 9[1] lub 12[6][3] dzieci, jednak tylko dwie córki: Anna i Elżbieta, urodzone przed oficjalnym ślubem w 1712 r., przeżyły dzieciństwo[3]. Piotr nie winił żony za śmierć synów twierdząc, że to wola Boga[3]. Oddana mężowi Katarzyna godziła się na jego kolejne romanse, o których ten w szczegółach ją informował, a nawet sama wybierała mu kochanki[12][3]. Mimo romansów cara małżonkowie byli sobie bardzo bliscy[3]. Podczas wyjazdów cara para cały czas ze sobą korespondowała (Katarzyna dyktowała treść swoich listów, te od Piotra były jej odczytywane)[3].
Pasierb Katarzyny był skonfliktowany z ojcem. Prosił Katarzynę o pomoc i stawiennictwo przed carem, jednak nie ma informacji, jakoby Katarzyna próbowała wpłynąć na męża w tej kwestii[13]. Carewicz Aleksy zmarł w wyniku zadanych ciosów lub został zamordowany w czerwcu 1718 r.[13]
W 1722 r. mołdawska księżniczka Maria Kantemir towarzyszyła Piotrowi i Katarzynie w podróży do Astrachania[14]. Księżniczka urodziła martwe dziecko, którego ojcem był cesarz[14]. Na dworze carskim szerzyły się plotki, jakoby Katarzyna (lub ktoś na jej polecenie) otruła ciężarną Marię.
Koronacja
[edytuj | edytuj kod]W grudniu 1721 r. przyznano Katarzynie oficjalny tytuł cesarzowej[15].
7/18 maja 1724 r. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na moskiewskim Kremlu odbyła się jej koronacja[12]. Był to ogromny sukces i wyróżnienie dla Katarzyny, bowiem była to pierwsza tego typu uroczystość od 1606 r., kiedy ukoronowano Marynę Mniszchównę[15]. Car osobiście włożył na głowę żony koronę imperatorską, która była wysadzana brylantami[15][16]. Cesarzowa nie otrzymała jednak berła ani jabłka, symboli władzy, ponieważ Piotr I pozostawił je sobie[15][16]. Ceremonia była pełna przepychu, zaproszeni goście ubrani byli w stylu europejskim. Sama Katarzyna wystąpiła w brokatowym płaszczu, który był bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi[15].
Romans z Wilhelmem Monsem
[edytuj | edytuj kod]Katarzyna nawiązała romans z szambelanem swego dworu, 30-letnim Wilhelmem Monsem[14]. Był bratem jednej z kochanek Piotra Anny[14]. Powszechnie uważano go za bardzo przystojnego mężczyznę[14]. W październiku 1724 r. oskarżono go o łapówkarstwo[14]. Poddany torturom przyznał się do winy[14]. W jego rzeczach osobistych znaleziono listy miłosne kierowane do Katarzyny[14]. Cesarzowa stanęła w obronie swego kochanka, jednak bezskutecznie – Mons został ścięty 16 listopada 1724 r.[14] Głowę kochanka zakonserwowano w słoju i przekazano cesarzowej[14]. Relacje pomiędzy małżonkami popsuły się, Piotr groził żonie, że pozbawi ją pozycji i władzy[14]. Katarzyna obawiała się, że Piotr oddali ją i poślubi Marię Kantemir[14].
Samodzielne rządy
[edytuj | edytuj kod]W listopadzie 1724 r. Piotr zachorował[16]. Na łożu śmierci czuwała przy nim Katarzyna, która poprosiła go, aby przebaczył Mienszykowowi, z którym od niedawna był skonfliktowany[14]. Piotr w swoich ostatnich słowach zamierzał wskazać następcę, jednak nie był w stanie już pisać[c], jedynie posłał po starszą z córek Annę, aby podyktować jej swoją wolę[14]. Zanim cesarzówna przybyła, Piotr już nie żył. Zmarł o 6:00 rano 28 stycznia 1725 r.[14]
Zgodnie z jego testamentem Katarzyna przejęła po nim tron cesarski[17].
Według większości źródeł Piotr nie pozostawił testamentu a poza komnatą, w której leżało ciało cesarza, odbyły się narady na temat sukcesji[14]. Wpływowe rody Dołgorukowów i Golicynów starały się wystąpić przeciwko Katarzynie i osadzić na tronie wnuka Piotra i Eudoksji[14]. Piotr Tołstoj zaproponował, aby rządy objęła samodzielnie Katarzyna[14]. Książę Mienszykow również agitował za kandydaturą Katarzyny[14]. Gwardia natychmiastowo poparła tę decyzję i feldmarszałek Stiepan Apraksin obwołał Katarzynę cesarzową[14].
Katarzyna była pierwszą kobietą w Rosji pełniącą samodzielne rządy[18][14]. Faktycznie władzę w jej imieniu sprawował Aleksandr Mienszykow, który przewodniczył specjalnie utworzonej 6-osobowej Najwyższej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy[19]. Katarzyna znacznie bardziej interesowała się życiem dworskim, przyjęciami i balami; na prowadzenie dworu wydała w pierwszym roku panowania 450 tys. rubli[19]. Nie była popularna wśród poddanych[20].
Kontynuowała rozbudowę Petersburga, zgodnie z życzeniem męża. Dokończyła budowę i zainaugurowała działalność petersburskiej Kunstkamery, sprzyjała urządzaniu ogrodów miejskich i umacnianiu brzegów Newy, by zapobiegać powodziom[21]. Również kontynuując inicjatywę męża, wsparła finansowo pierwszą wyprawę Vitusa Beringa w poszukiwaniu drogi morskiej między Syberią a Ameryką Północną (wyprawa ta zakończyła się już po jej śmierci)[21].
Zdrowie Katarzyny nadwątliło wieloletnie nadużywanie alkoholu, kobieta cierpiała również na chorobę weneryczną i astmę[20]. W testamencie wyraziła wolę, aby następcą na tronie po jej śmierci został Piotr II Aleksiejewicz, wnuk Piotra I (po jego najstarszym synu z pierwszego małżeństwa – Aleksym). Dopiero po nim władcami miały być kolejno Anna i Elżbieta, córki Piotra I i Katarzyny.
W 1726 odznaczona Orderem Orła Białego[22].
Postać Katarzyny I jest tytułową bohaterką beletrystycznej powieści Ellen Alpsten Caryca[23].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2014, s. 159, 173.
- ↑ a b c d Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 129, ISBN 978-83-65257-13-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Simon Sebag Montefiore, Romanowowie. 1613-1918, 2017, s. 106–107, ISBN 978-83-65257-13-0.
- ↑ W. Kalada: Дом на Юр’еўскай вуліцы. W: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. T. 1. Mińsk: BiełTA, 2001, s. 273. ISBN 985-6302-33-1. (biał.).
- ↑ Всемирно известные белорусы. BiełTA. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ros.).
- ↑ a b c Biblioteka Gazety Wyborczej, Dynastie Europy. Romanowowie, 2010, s. 24.
- ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51–52.
- ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51.
- ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 52.
- ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 63.
- ↑ Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2012, s. 165.
- ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 77–78.
- ↑ a b Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 139–140, ISBN 978-83-65257-13-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 157–160, ISBN 978-83-65257-13-0.
- ↑ a b c d e Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2012, s. 169–171.
- ↑ a b c Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 152, ISBN 978-83-65257-13-0.
- ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 79.
- ↑ Synowa Iwana Groźnego po śmierci swego męża zrezygnowała z tronu po kilku dniach.
- ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 88–89.
- ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 92–93.
- ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 90–91.
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 152.
- ↑ Ellen Alpsten, Caryca. (tłum. Daria Kuczyńska-Szymala, Katowice 2011, Sonia Draga, ISBN 978-83-7508-374-3).
