Konferencje Gestapo-NKWD

Dokument tajnego protokołu dodatkowego z dnia 28 września 1939 roku dotyczącego koordynacji działań antypolskich z podpisami stron: Wiaczesław Mołotow i Joachim von Ribbentrop – tekst rosyjski

Willa „Pan Tadeusz” w Zakopanem, jedno z miejsc, gdzie odbywały się konferencje metodyczne Gestapo-NKWD w 1940 roku

Konferencje Gestapo-NKWD – seria konferencji pomiędzy Gestapo a NKWD odbytych w latach 1939–1941, których celem była wymiana informacji i doświadczeń w zwalczaniu polskiego ruchu oporu, eliminacji polskiej inteligencji i elity przywódczej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy oraz ZSRR po kampanii wrześniowej.

Początki współpracy

Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 oraz wspólnej inwazji Niemiec oraz ZSRR na Polskę kraj został podzielony na dwie części. W Brześciu nad Bugiem 23 września 1939 odbyła się wspólna niemiecko-radziecka defilada z okazji zwycięstwa nad Polską. W dniu 28 września 1939 został podpisany w Moskwie traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR, w którym dokonano czwartego rozbioru ziem polskich. Granice ustalono na linii Sanu, Bugu, Narwi i Pisy. Tajne załączniki tego traktatu przewidywały współpracę Gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych głosząc: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu.” Stało się to podstawą do wzajemnej współpracy policji oraz sił bezpieczeństwa obu okupantów, przybierając formę czterech tematycznych konferencji, które odbyły się w latach 1939–1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Historia współpracy

Informacja Tadeusza Komorowskiego – komendanta Krakowsko-Śląskiego Obszaru Związku Walki Zbrojnej:

W marcu 1940 roku sztab mój otrzymał wiadomość, że do Krakowa przybyła specjalna komisja NKWD, aby uzgodnić z Gestapo wspólne działania przeciwko polskiemu ruchowi podziemnemu. (...) Narady trwały kilka tygodni.

Niemieccy narodowi socjaliści współpracowali z radzieckim NKWD w dziele eksterminacji narodu polskiego. Wyrazem daleko posuniętej kooperacji były wspólne konferencje Gestapo i NKWD.

Pierwsza z nich miała miejsce w Brześciu nad Bugiem 27 listopada 1939 roku. Jej tematem przewodnim były metody zwalczania w zarodku przez obu okupantów konspiracji niepodległościowej.

Druga konferencja NKWD i Gestapo odbyła się pod koniec listopada 1939 roku w Przemyślu. Jej tematyka została poszerzona o problem wymiany jeńców polskich oraz metodykę eksterminacji polskiej ludności. Podczas tej konferencji na mocy rozkazu Stalina przekazano Hitlerowi, m.in. 150 komunistów niemieckich.

Następna konferencja odbyła się w Zakopanem, które zostało zajęte 2 września 1939 przez wojska słowackie, a dopiero 27 listopada 1939, w dniu pierwszej konferencji Gestapo-NKWD w Brześciu, oficjalnie przekazane Niemcom. 20 lutego 1940 roku rozpoczęła się w Zakopanem w willach „Pan Tadeusz” oraz „Telimena” trzecia metodyczna konferencja NKWD i Gestapo. Według niektórych źródeł na początku lutego 1940 roku doszło do tajnego spotkania Heinricha Himmlera i Ławrientija Berii w pałacyku myśliwskim Hermanna Göringa w Romintach w Puszczy Rominckiej, gdzie prowadzono rozmowy o eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu. Wspólne plany eksterminacyjne konstruowano do 4 kwietnia 1940. W marcu 1940 kolejna podkonferencja miała miejsce w Krakowie.

George Watson z University of Cambridge uważa, że los polskich oficerów w niewoli radzieckiej został przesądzony na wspólnych konferencjach NKWD i Gestapo. Duże znaczenie wspólnym konferencjom NKWD i Gestapo przypisuje także Robert Conquest w pracy Stalin: Breaker of Nations.

Zakres współpracy

Współpraca obejmowała:

• Wymianę informacji między ZSRR oraz III Rzeszą na temat polskiej konspiracji.
• Eliminację polskiej elity przywódczej oraz polskiej inteligencji.
• Działania zmierzające do wynarodowienia Polaków w celu pozbawienia ich tożsamości narodowej i włączenie populacji narodowości polskiej w narody obu krajów w ramach germanizacji bądź rusyfikacji.

Skutki współpracy sowiecko-niemieckiej dla Polaków

Niemcy ułożyli dla Polski tzw. Generalny Plan Wschodni – wielki plan germanizacji oraz eliminacji ludności polskiej. Bezpośrednim efektem współpracy między Gestapo a NKWD była wymiana informacji na temat personaliów i pobytu przedstawicieli polskiej inteligencji. Dane te posłużyły do planowo przeprowadzanych masakr intelektualistów w Akcji AB „Ausserordentliche Befriedungsaktion”, w której zgładzono ponad 8 tys. najwybitniejszych przedstawicieli polskiej inteligencji, oraz tzw. Intelligenzaktion w szeregu jej regionalnych etapów jak: Sonderaktion Krakau – akcja eliminacji krakowskiej inteligencji, Sonderaktion Lublin – eliminacja lubelskiej inteligencji, Intelligenzaktion Pommern – eliminacja polskiej inteligencji na Pomorzu, Intelligenzaktion Schlesien – eliminacja polskiej inteligencji na Górnym Śląsku itd.

Podobne cele na okupowanych przez siebie terenach realizowali Sowieci.

Film

Problem współpracy Gestapo z NKWD stał się kanwą cyklu dokumentalnego pt. „NKWD – GESTAPO: małżeństwo z rozsądku” z roku 2009 w reżyserii Haliny Samojłau według scenariusza Uadimira Samojłau.

Zobacz też

• Operacja polska NKWD (1937–1938)
• Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)
• Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)

Bibliografia

• Ks. Józef Dębiński, = pl&nr = 200409&dz = z_historii&id_art = 00005 Decyzja władz sowieckich z 5 marca 1940 r. o zagładzie polskich jeńców wojennych, Tygodnik Katolicki Niedziela (pol. • ros.)
• Louis Robert Coatney, The Katyn Masacre: An Assessment of its Significance as a Public and Historical Issue in the United States and Great Britain, 1940-1993, 1993 (ang.)
• Lebedeva, A. Cienciala, W. Materski, Katyn: a crime without punishment, Yale University Press, 2007;
• Darek Janowski, Na Czukotce nikt nie przeżył
• Stenton, M. Radio London and Resistance in Occupied Europe, Oxford,2000.
• Robert Conquest: Stalin: breaker of nations. Nowy Jork: Viking, 1991. ISBN 0-670-84089-0. Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Bor-Komorowski: The Secret Army. Nowy Jork: Macmillan, 1951. OCLC 1524738. Brak numerów stron w książce