Konstytucja 1791 roku

Konstytucja 1791 – pierwszy akt prawny rangi konstytucyjnej w Królestwie Francji uchwalony 3 września 1791. Przekształcił istniejącą monarchię absolutną w krótkotrwałą monarchię konstytucyjną. Ludwik XVI podpisał akt konstytucji 13 września 1791.

W skład konstytucji włączono prawa wydane przez Konstytuantę w okresie 1789–1791. Preambułą konstytucji była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Dzięki niej król przestał być jedynym wszechwładnym organem, a stał się jednym z podmiotów reprezentującym naród (z łaski narodu i Boga). Utrzymała ustrój monarchii, przekształcając ją z absolutyzmu w monarchię konstytucyjną. Ustanowiła zasadę trójpodziału władzy jako jedną z głównych norm zaraz po suwerenności narodu.

Władza ustawodawcza

Została przekazana jednoizbowemu Zgromadzeniu Prawodawczemu (Legislatywie) z wyraźną przewagą nad władzą wykonawczą.

Złożona z 745 posłów w wyborach pośrednich i dwustopniowych wybieranych raz na 2 lata.

Zgromadzenie to posiadało wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej i uprawnień legislacyjnych:

ustanawianie podatków,
ustalanie wielkości armii i floty morskiej,
podejmowanie decyzji o wojnie lub pokoju,
na wniosek króla decydowało o podpisaniu traktatów międzynarodowych.

Ordynacja wyborcza

Prawo wyborcze posiadał tylko „obywatel czynny”, mężczyzna spełniający następujące warunki:

cenzus wieku – ukończone 25 lat,
cenzus majątkowy – opłacanie podatku bezpośredniego równego minimalnej wartości 3 dni pracy,
zamieszkujący w mieście lub kantonie,
niebędący pracownikiem najemnym (na służbie),
zapisany do Gwardii Narodowej.

Obywatele czynni zbierali się w tzw. zgromadzenia pierwiastkowe, których celem było wyłonienie elektorów (po 1 na 100 obywateli).

Dla elektorów cenzus majątkowy był znacznie podwyższony. Absolutną większością głosów elektorzy wybierali spośród czynnych obywateli departamentu posłów i ich zastępców.

Wybrani posłowie nie byli przedstawicielami danego departamentu, lecz całego narodu.

Władza wykonawcza

Sprawował ją związany z prawem dziedziczny król i powołani, politycznie przed nim odpowiedzialni ministrowie. Sam monarcha jako osoba nietykalna i święta nie ponosił odpowiedzialności. Wszelkie jego akty wymagały kontrasygnaty. W przypadku złamania któregoś z praw konstytucji władca mógł zostać usunięty z tronu.

Monarcha nie posiadał inicjatywy ustawodawczej ani prawa sankcji wobec uchwał Zgromadzenia Prawodawczego. Również nie miał możliwości rozwiązania ciała prawodawczego.

Był zwierzchnikiem armii i posiadał prawo łaski.

Jedną z jego prerogatyw było weto, lecz i ono nie dawało mu zbyt szeroko zakrojonej władzy, ponieważ w wyniku ponownego uchwalenia tego samego projektu przez Zgromadzenie było uchylane. Było to weto zawieszające.

Sami ministrowie odpowiedzialni politycznie przed królem, przed Zgromadzeniem byli odpowiedzialni jedynie konstytucyjnie (czyli prawnie). W razie postawienia ich w stan oskarżenia stawali przed Najwyższym Trybunałem złożonym z przysięgłych i członków Trybunału Kasacyjnego.

Władza sądownicza

Zlikwidowane zostało sądownictwo zwierzchnie panów feudalnych, jak i królewskie.

Wyeliminowano dziedziczenie i wykupywanie stanowisk sędziowskich, a samych sędziów (legitymujących się wykształceniem prawniczym) wybierali czynni obywatele na czas określony.

Ustanowiono oddzielną organizację sądownictwa w sprawach karnych i cywilnych:

sprawy cywilne – dwuinstancyjność: sąd pokoju ⇒ trybunał dystryktu
sprawy karne – regulowały ustawy z 16–22 lipca 1791 i 16–29 września 1791. Najwyższym sądem był Trybunał Kasacyjny, który miał możliwość skasowania wyroku sądu niższej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.

Konstytucja obowiązywała krótko – do aresztowania króla Ludwika XVI w 1792, następnie proklamowano republikę. W latach 1814–1830 Francja stała się wzorem dla innych europejskich kręgów liberalnych.

Zobacz też

Bibliografia

Kamińska K., Gaca A., Historia powszechna ustrojów państwowych, TNOiK, Toruń 2002.
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, wyd. 4, Warszawa 1993.