Ksenobiotyk

Ten artykuł od 2021-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ksenobiotyki (z gr. ksenos – obcy i bios – życie) – związki chemiczne, które są obce dla organizmu i nie spotyka się z nimi w naturze, nie są przez niego wytwarzane, a które jednocześnie wykazują aktywność biologiczną. Zalicza się do nich leki i wiele szkodliwych substancji wprowadzonych sztucznie do środowiska (trucizny, kancerogeny, mutageny, teratogeny)^[1]^[2]^[3]^[4].

Czasem ksenobiotykami określa się wszystkie substancje, także pochodzenia naturalnego, które nie są wytwarzane przez organizm^[5].

Główne grupy ksenobiotyków

leki (np. antybiotyki, cytostatyki, leki bardzo silnie działające)
pestycydy
zanieczyszczenie środowiska pochodzenia organicznego i nieorganicznego (np. dioksyny, polichlorowane bifenyle)
czynniki narażenia zawodowego

Metabolizm ksenobiotyków

Znajomość losów ksenobiotyków w organizmie jest kluczowa w farmacji, farmakologii, medycynie i toksykologii^[3].

Etapy metabolizmu ksenobiotyków^[6]:

wchłanianie (absorpcja)
rozprowadzenie po organizmie (dystrybucja)
przemiany biochemiczne (biotransformacja)
wydalanie

Większość ksenobiotyków ulega w organizmie zwierzęcym, także u ludzi biotransformacji, z wyjątkiem związków silnie polarnych (np. kwas ftalowy) lub lotnych, takich jak eter etylowy, które w organizmie ulegają biokumulacji w tkance tłuszczowej m.in. niektóre pestycydy chloroorganiczne, dioksyny^[7].

Etapy biotransformacji

Przemiany ksenobiotyków obejmuje:

faza I – utlenianie, redukcja, hydroliza
faza II – reakcja sprzęgania

Zobacz też

metabolizm leków

Przypisy

↑ M.W.G. deM.W.G. Bolster M.W.G. deM.W.G., Glossary of terms used in bioinorganic chemistry (IUPAC Recommendations 1997), „Pure and Applied Chemistry”, 69 (6), 1997, s. 1251–1304, DOI: 10.1351/pac199769061251 [dostęp 2021-04-08] (ang.).
↑ ksenobiotyki [online], Słownik terminów biologicznych PWN [dostęp 2021-04-08] .
↑ ^a ^b Robert K.R.K. Murray Robert K.R.K., Metabolizm ksenobiotyków, [w:] Robert KincaidR.K. Murray, Daryl K.D.K. Granner, Victor W.V.W. Rodwell, Biochemia Harpera ilustrowana, wyd. VI uaktualnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 762, ISBN 978-83-200-3573-5 .
↑ Rosette M.R.M. Roat-Malone Rosette M.R.M., Bioinorganic Chemistry. A Short Course, wyd. 2, Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., 2007, s. 362, DOI: 10.1002/9780470191712, ISBN 978-0-470-19171-2, OCLC 181350156 (ang.).
↑ JanJ. Koolman JanJ., Klaus-HeinrichK.H. Röhm Klaus-HeinrichK.H., Color atlas of biochemistry, wyd. 2, Stuttgart: Thieme, 2005, s. 316, ISBN 3-13-100372-3, OCLC 56526402 .
↑ WolfgangW. Dekant WolfgangW., SpiridonS. Vamvakas SpiridonS., Toxicology, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, 2005, s. 11, DOI: 10.1002/14356007.b07_155.pub2 (ang.).
↑ Michele LaM.L. Merrill Michele LaM.L. i inni, Toxicological Function of Adipose Tissue: Focus on Persistent Organic Pollutants, „Environmental Health Perspectives”, 121 (2), 2013, s. 162–169, DOI: 10.1289/ehp.1205485, ISSN 0091-6765, PMID: 23221922, PMCID: PMC3569688 [dostęp 2019-11-10] .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[Bolster-1] M.W.G. deM.W.G. Bolster M.W.G. deM.W.G., Glossary of terms used in bioinorganic chemistry (IUPAC Recommendations 1997), „Pure and Applied Chemistry”, 69 (6), 1997, s. 1251–1304, DOI: 10.1351/pac199769061251 [dostęp 2021-04-08] (ang.).

[STB-2] ksenobiotyki [online], Słownik terminów biologicznych PWN [dostęp 2021-04-08] .

[Harper-3] Robert K.R.K. Murray Robert K.R.K., Metabolizm ksenobiotyków, [w:] Robert KincaidR.K. Murray, Daryl K.D.K. Granner, Victor W.V.W. Rodwell, Biochemia Harpera ilustrowana, wyd. VI uaktualnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 762, ISBN 978-83-200-3573-5 .

[Roat-4] Rosette M.R.M. Roat-Malone Rosette M.R.M., Bioinorganic Chemistry. A Short Course, wyd. 2, Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., 2007, s. 362, DOI: 10.1002/9780470191712, ISBN 978-0-470-19171-2, OCLC 181350156 (ang.).

[Koolman-5] JanJ. Koolman JanJ., Klaus-HeinrichK.H. Röhm Klaus-HeinrichK.H., Color atlas of biochemistry, wyd. 2, Stuttgart: Thieme, 2005, s. 316, ISBN 3-13-100372-3, OCLC 56526402 .

[Ullmann-6] WolfgangW. Dekant WolfgangW., SpiridonS. Vamvakas SpiridonS., Toxicology, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, 2005, s. 11, DOI: 10.1002/14356007.b07_155.pub2 (ang.).

[Merrill-7] Michele LaM.L. Merrill Michele LaM.L. i inni, Toxicological Function of Adipose Tissue: Focus on Persistent Organic Pollutants, „Environmental Health Perspectives”, 121 (2), 2013, s. 162–169, DOI: 10.1289/ehp.1205485, ISSN 0091-6765, PMID: 23221922, PMCID: PMC3569688 [dostęp 2019-11-10] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]