Kulon
| Burhinus oedicnemus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_Dobruja.jpg) Dorosły | |||
.jpg) Młody | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kulon | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg występowania bez kulona indyjskiego B. (o.) indicus, często traktowanego jako osobny gatunek letnie lęgowiska obszar całorocznego występowania, część ptaków migrujących zimuje także na tych obszarach zimowiska | |||
Kulon (Burhinus oedicnemus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kulonów (Burhinidae), zamieszkujący Europę poza północną i północno-wschodnią częścią kontynentu oraz Afrykę Północną i Azję zachodnią, środkową i południową. Przylot w kwietniu, odlot w sierpniu–październiku[5][6]. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w północnej i wschodniej Afryce oraz południowo-zachodniej Azji[2][7].
W Polsce sporadycznie pojawia się na przelotach[8]. Dawniej był to dość liczny ptak lęgowy; uwzględniając współczesne granice kraju, w XIX wieku występował na terenie całego niżu poza Mazurami i Suwalszczyzną[8]. Od początku XX wieku odnotowywano zanik stanowisk lęgowych, jednak gwałtowny spadek populacji kulonów nastąpił w latach 70.[8], a pod koniec wieku był to już ptak skrajnie nielicznie lęgowy (nie więcej niż 2–4 pary)[9]. Po roku 2000 nie potwierdzono ani jednego przypadku lęgu, choć odnotowano kilka obserwacji ptaków lub ich ślady w dogodnym siedlisku lęgowym[9]. Nie są znane przyczyny wycofania się kulona z terytorium Polski[8].
Etymologia nazwy naukowej
[edytuj | edytuj kod]Oba człony nazwy naukowej wywodzą się z języka greckiego. Nazwa rodzajowa Burhinus pochodzi od słów βου- (bou-) – duży, wielki oraz ῥις (rhis), ῥινος (rhinos) – nos[10]. Epitet gatunkowy oedicnemus ma źródło w wyrazach οιδεω (oideō) – spuchnąć, nabrzmiewać oraz κνημη (knēmē) – noga[11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
Wymiary
[edytuj | edytuj kod]Całkowita długość ciała kulona to ok. 40–44 cm. Rozpiętość skrzydeł zawiera się w zakresie 77–85 cm. Przeciętny osobnik dorosły osiąga masę mieszczącą się w przedziale 290–535 g[2][5].
Wygląd zewnętrzny
[edytuj | edytuj kod]Upierzenie w większości o piaskowej barwie. Biała brew oraz pasek policzkowy. Widoczne ciemne nakrapianie i paski na wierzchnich częściach ciała, natomiast brzuch ma jasny, prawie biały kolor. Kantarek jaśniejszy niż reszta głowy. W locie na małych pokrywach skrzydłowych widoczne wąskie, białe paski z jednym brzegiem ciemnobrązowym, drugim czarnym. Końcówki dużych pokryw skrzydłowych jasnoszare. Spodnia część skrzydła w większości jasna, pierś pokryta ciemnymi wzorami, gardło białe. Spód ogona jasnobrązowy. Długie, mocne, jasnożółte nogi. Dziób krótki o żółtej barwie, z czarną końcówką. Oczy duże i żółte[2][5][7][12][13][14].
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkuje brzegi rzek, półpustynne stepy i niskie zakrzewienia, suche ugory, tereny uprawne oraz kamieniste obszary[12][5].
Tryb życia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Kulon prowadzi nocny tryb życia. Płochliwy, w przypadku zagrożenia kuli się, a następnie szybko przemieszcza się do ukrycia[5].
Głos: donośne triliuuuu[5] lub powtarzane kur-lee[7]. Nawoływanie kulona jest słyszalne po zmierzchu, może trwać do 30 minut[2].
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Okres godowy
[edytuj | edytuj kod]Gatunek na ogół monogamiczny, ale znane są przypadki, gdzie samiec tworzył pary z dwoma różnymi samicami[12].
Toki: samiec chodzi na wyciągniętych nogach z głową zniżoną do poziomu reszty ciała, czasem również podnosi ogon. Może również łukowato wyginać szyję i oferować samicy pożywienie[12].
Habitat: gniazda budowane najczęściej na skalistym podłożu, często w okolicy punktowo porośniętej roślinnością lub w miejscach, gdzie jest ona niska (m.in. pastwiska)[7].
Gniazdo: zagłębienie w ziemi wyłożone muszlami i małymi kamieniami lub fragmentami roślin[12]. Mogą też składać jaja wprost na suchym podłożu[8][9].
Okres lęgowy
[edytuj | edytuj kod]
W większości przypadków samica składa jaja wiosną. W północnej Afryce okres lęgowy trwa od marca do czerwca, w Palestynie od kwietnia do czerwca, od stycznia do czerwca na Wyspach Kanaryjskich. Możliwe dwa lęgi rocznie w normalnych warunkach, częściej jeden ze względu na niską dostępność odpowiednich terenów lęgowych. W ciągu roku może wyprowadzać do pięciu lęgów uzupełniających w przypadku utraty jaj lub śmierci piskląt[2][5][12].
Jaja: samica składa do trzech jaj, najczęściej dwa[5][4], zazwyczaj z dwudniowym odstępem między każdym zniesieniem. Mogą mieć kremową lub płowożółtą barwę, ponadto widoczne ciemne plamy i prążki[12].
Wysiadywanie: trwa 26–27 dni, z udziałem obojga rodziców[5].
Pisklęta: karmione przez samca i samicę do momentu uzyskania pełnego upierzenia po 36–42 dniach. Ubarwienie w nierzucających się w oczy, kamuflujących kolorach, dodatkowo pisklęta w razie zagrożenia przylegają całym ciałem do podłoża i pozostają w bezruchu[7]. Młode opuszczają gniazdo ok. 2 dni po wykluciu[12], a lotność uzyskują po ok. 40 dniach[6].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Poszukuje jedzenia na ziemi. W skład diety kulona wchodzą m.in. owady i ich larwy, koniki polne, mrówki, świerszcze, skorki, chrząszcze, równonogi i dżdżownice, czasem również małe ssaki, np. szczury, oraz pisklęta innych ptaków i jaszczurki[2][5][7][12]. Niekiedy zjadają także korzonki i nasiona roślin oraz padlinę[8].
Podgatunki
[edytuj | edytuj kod]| Wyróżniane podgatunki[2][15] | |
|---|---|
| B. o. oedicnemus
(Linnaeus, 1758) |
Podgatunek nominatywny. Południowa część Wielkiej Brytanii, obszar od Półwyspu Iberyjskiego przez północne Bałkany do Ukrainy i Kaukazu. Zimuje w południowych partiach zamieszkiwanego terytorium oraz w Senegalu i Etiopii. |
| B. o. saharae
(Reichenow, 1894) |
Północna Afryka, wyspy na Morzu Śródziemnym, Grecja, obszar od Turcji przez Środkowy Wschód do Iraku i południowego Iranu. Jaśniejsze upierzenie niż u podgatunku nominatywnego[13]. |
| B. o. harterti
Vaurie, 1963 |
Delta Wołgi, dawny obwód zakaspijski, Turkiestan do jeziora Zajsan na wschodzie Kazachstanu, Iran i Pakistan, prawdopodobnie do doliny Indusu. Zimuje na obszarze od północno-wschodniej Afryki do południowo-zachodniej Azji. Upierzenie o mniej intensywnym, szarawym kolorze niż w przypadku podgatunku nominatywnego[13]. |
| B. o. distinctus
(Bannerman, 1914) |
Zachód i centralna część Wysp Kanaryjskich poza wyspą La Gomera. |
| B. o. insularum
(Sassi, 1908) |
Wschodnie partie Wysp Kanaryjskich. |
Jako podgatunek kulona uznawano też do początku XXI wieku kulona indyjskiego Burhinus indicus. Obecnie Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) oraz autorzy Handbook of the Birds of the World klasyfikują go jako osobny gatunek[2][16], choć polscy autorzy Kompletnej listy ptaków świata nadal traktują ten takson jako podgatunek kulona[3]. Zamieszkuje on subkontynent indyjski i kontynentalną Azję Południowo-Wschodnią[16][17].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Pomimo obserwowanego trendu spadkowego w liczebności, Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN od roku 2014 klasyfikuje kulona jako gatunek najmniejszej troski (LC) ze względu na wielkość zamieszkiwanego terytorium oraz wciąż liczne populacje. Liczebność populacji światowej, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, wynosi 360–590 tysięcy dorosłych osobników[4]. Kulon indyjski również jest zaliczany przez IUCN do kategorii najmniejszej troski, jego liczebność nie została jednak oszacowana[17].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[18]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek wymarły regionalnie (RE) (dotyczy populacji lęgowej)[19]. Zagrożeniami dla tego ptaka są zalesianie i zagospodarowywanie ugorów, regulacja rzek, zatrucie środowiska oraz niepokojenie przez ludzi. Ponadto ptaki oraz ich jaja często padają ofiarą lisów[7][4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Burhinus oedicnemus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Hume, R., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Eurasian Thick-knee (Burhinus oedicnemus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
- ↑ a b P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Burhinidae Mathews, 1912 (1840) – kulony – Thick-knees (wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-17].
- ↑ a b c d BirdLife International, Burhinus oedicnemus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Turyn i inni, Ptaki lądowe, Warszawa: Świat Książki, 1996, ISBN 83-7129-193-0, OCLC 750888873 [dostęp 2018-07-25].
- ↑ a b Kulon (Burhinus oedicnemus), [w:] ptaki.info [online] [dostęp 2018-07-25].
- ↑ a b c d e f g Stone curlew videos, photos and facts – Burhinus oedicnemus [online], Arkive [zarchiwizowane z adresu 2019-02-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f Burhinus oedicnemus (Kulon). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 22–25. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 214. ISBN 978-83-61227-45-8.
- ↑ Burhinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-17] (ang.).
- ↑ oedicnemus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-17] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Stone Curlew Bird Facts | Burhinus Oedicnemus – The RSPB [online], The RSPB [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ a b c John Marchant, Peter Hayman, Tony Prater, Shorebirds, A&C Black, 30 września 2010, ISBN 978-1-4081-3514-3 [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ Eric Dempsey, Michael O’Clery, The Complete Guide to Ireland's Birds, Gill & Macmillan Ltd, 2002, ISBN 978-0-7171-3401-4 [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ Burhinus oedicnemus (Eurasian Thick-knee), [w:] Avibase – Światowa baza danych ptaków [online] [dostęp 2019-10-21].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Burhinus indicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dźwięki wydawane przez kulona (xeno-canto.org)
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).