Ludzie bezdomni
 Strona tytułowa wydania z 1900 roku | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
powieść społeczna |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1900 |
Ludzie bezdomni – powieść młodopolska autorstwa Stefana Żeromskiego, napisana w 1899 roku w Zakopanem, po raz pierwszy wydana w 1900 roku[1]. Opisuje życie i działalność społeczną młodego lekarza Tomasza Judyma oraz dzieje jego miłości do Joanny Podborskiej. Powieść osadzona jest w realiach końca XIX wieku i pokazuje idee pracy dla ludu oraz osobistego poświęcenia[1].
Okoliczności powstania utworu
[edytuj | edytuj kod]Inspiracje
[edytuj | edytuj kod]
Żeromski w Zakopanem poznał Tomasza Janiszewskiego, którego – według Jana Majdy – uczynił prototypem głównego bohatera powieści – Tomasza Judyma[2].
Pisarz bardzo dokładnie przygotowywał się do pisania utworu, który stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekonań, że praca pisarska musi łączyć się z rzetelną, naukową nieomal penetracją społecznej rzeczywistości i własnych przekonań.
Publikacja
[edytuj | edytuj kod]„Ludzie bezdomni” to piąta książka Stefana Żeromskiego, która ukazała się drukiem. Powieść składa się z dwóch tomów, z których pierwszy liczy dziesięć tytułowanych rozdziałów, a drugi – trzynaście.
Treść
[edytuj | edytuj kod]Pisarz zainaugurował nią cykl powieści współczesnych, osadzonych w realiach życia polskiego schyłku XIX wieku, podporządkowany naczelnej idei – pracy społecznikowskiej. Podejmuje ją doktor Tomasz Judym, który samodzielnie i po latach wyrzeczeń zdobywa zawód lekarza, mający mu umożliwić niesienie pomocy innym ludziom, w szczególności jednak biednym i pokrzywdzonym[3].
Postacie
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Judym – ambitny, młody lekarz. Uważa, że jego posłannictwem jako lekarza jest niesienie pomocy ludziom z niższej warstwy społecznej, dąży do tego by poprawić warunki w jakich żyją i pracują. Żeromski nadał Judymowi cechy romantycznego buntownika: rozdarcie wewnętrzne, poczucie obcości, wielki indywidualizm. Jednak bohater Żeromskiego posiada też cechy pozytywistycznego społecznika: chęć poświęcenia się dla ludzi, wiara w ideę pracy organicznej i pracy u podstaw.
- Joasia Podborska – ma około 26 lat. Jest domową nauczycielką panien Orszeńskich. Wcześnie straciła rodziców, utrzymywała się z własnej pracy i wspomagała młodszych braci. Wiele zawdzięcza samokształceniu, wiele czytała, interesowała się literaturą i teatrem. Pracę nauczycielską traktowała jako posłannictwo. Wierzyła w dobro, postęp, chciała się do niego przyczynić. Tęskniła za utraconym domem i pragnęła mieć kogoś bliskiego.
- Korzecki – inżynier, pracujący przy kopalni w Zagłębiu
- Niewadzka – majętna wdowa
- Natalia Orszeńska – starsza wnuczka Niewadzkiej
- Wanda Orszeńska – młodsza wnuczka Niewadzkiej
- Wiktor Judym – brat Tomasza
- Teosia – żona Wiktora Judyma, matka Karolci i Franka
- Węglichowski – dyrektor zakładu w Cisach
- Jan Bogusław Krzywosąd Chobrzański – administrator zakładu w Cisach
- Leszczykowski – kupiec, za granicą nazywany M. Les
Odbiór i analiza
[edytuj | edytuj kod]Krytycy i czytelnicy uznali ją za wielkie wydarzenie o wymiarze społeczno-politycznym. Ludzie bezdomni przynieśli Żeromskiemu pozycję „duchowego wodza pokolenia”. Powieść odczytano jako dzieło o problemach społeczno-moralnych epoki, jako protest przeciwko rozwarstwieniu i niedoli najbiedniejszych warstw narodu. Przez niektórych uważany również jako manifest ideowy, głoszący walkę z oportunizmem i egoizmem społecznym.[4]
Żeromski dzięki tej powieści stał się autorytetem moralnym dla jemu współczesnych (nie tylko w Polsce – Ludzi bezdomnych wydano w 14 językach)[1]. Wywarł bezpośredni wpływ na sposób myślenia i życia młodych ludzi z początków XX wieku.
W Polsce książkę dodano do listy lektur szkolnych (dla szkół ponadpostawowych kończących się maturą, później - liceów profilowanych, szkół ponadgimnazjalnych) w 1999 r.;[5][6][7] ta lista lektur obowiązywała do roku 2017[8].
Adaptacje
[edytuj | edytuj kod]20 października 1975[9] miał premierę film obyczajowy o tytule Doktor Judym na podstawie powieści. W rolę Tomasza wcielił się Jan Englert, a Joannę zagrała Anna Nehrebecka[9]. Reżyserem był Włodzimierz Haupe[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c LUDZIE BEZDOMNI [online], encyklopedia.interia.pl [dostęp 2023-04-27] (pol.).
- ↑ Janiszewscy – audycja Rody uczone, nadana w programie BIS Polskiego Radia S.A. w sierpniu 2001, opublikowana w miesięczniku Forum Akademickie w 2003.
- ↑ Uniwersytet w Białymstoku, Polska, Dariusz Piechota, „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego jako prefiguracja współczesnej powieści ekologicznej, „Tematy i Konteksty”, 16 (11), 2021, s. 414–431, DOI: 10.15584/tik.2021.27 [dostęp 2023-04-27] (pol.).
- ↑ Magdalena Popiel, Próba tragizmu epickiego – "Ludzie bezdomni" Stefana Żeromskiego, „Pamiętnik Literacki” (LXXXIX 1998, z 2), Instytut Badan Literackich PAN/The Institute of Literary Research PAS, 1998, s. 59 – 92, ISSN 0031-0514 [dostęp 2023-04-27].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego. Dz.U. z 1999 r. nr 14, poz. 129
- ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego, kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz kształcenia w profilach w liceach profilowanych. Dz.U. z 2001 r. nr 61, poz. 625
- ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dz.U. z 2009 r. nr 4, poz. 17
- ↑ Spis lektur alternatywnych. PiS nie chce, żeby nasze dzieci czytały te książki [online], www.polityka.pl, 2017 [dostęp 2024-08-22] (pol.).
- ↑ a b c DOKTOR JUDYM. filmpolski.pl. [dostęp 2012-07-12]. (pol.).