Męczelkowate
| Braconidae[1] | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina |
męczelkowate |
Męczelkowate (Braconidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych. Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów, najczęściej motyli. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie.
Ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Męczelkowate pojawiły się najprawdopodobniej na początku kredy (najstarszym prawdopodobnym rodzajem jest Eobracon). Zróżnicowały się one znacznie w środkowej i późnej kredzie oraz we wczesnym kenozoiku wraz z rozwojem okrytonasiennych oraz związaną z tym radiacją owadów przechodzących przeobrażenie zupełne, stanowiących ich głównych żywicieli[2].
Budowa ciała
[edytuj | edytuj kod]Są to niewielkie bądź średniej wielkości owady o cienkim, wydłużonym ciele (od ok. 1 mm do 3–4 cm bez pokładelka[2]) oraz długich, składających się z 10–50 członów, czółkach. U niektórych gatunków pokładełko jest silnie wydłużone[3][4]. Ich cechą charakterystyczną jest posiadanie żyłki Rs+ M w przednim skrzydle[4]. Budowa morfologiczna w obrębie rodziny bywa bardzo zróżnicowana[2]. Żeńskie narządy rozrodcze różnią się znacznie pod względem budowy i często służą do rozpoznawania poszczególnych gatunków, podczas gdy męskie nie są tak zróżnicowane są wykorzystywane rzadziej w porównaniu z innymi grupami owadów. Niektóre gatunki stosują mimikrę[2].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie. Atakują one larwy motyli, chrząszczy, muchówek, pluskwiaków, błonkówek, sieciarek, prostoskrzydłych oraz psotników[3]; niektóre gatunki atakują również pająki[3]. Zdarza się również pasożytnictwo postaci dorosłych (zwłaszcza pluskwiaków i chrząszczy), a przedstawiciele podrodzin Mesostoinae i Doryctinae tworzą galasy na roślinach[2]. Owady z tej rodziny stosują zarówno pasożytnictwo pojedyncze jak i grupowe. Męczelkowate tworzą dwie zasadnicze grupy różniące się cyklem życiowym oraz morfologią larw: część jest pasożytami zewnętrznymi (podrodziny Braconinae, Doryctinae i Microgastrinae), zaś pozostałe – wewnętrznymi[3]. Pasożyty wewnętrzne często wykazują skomplikowane fizjologiczne adaptacje mające na celu zwiększenie przeżywalności larw, jak np. symbiozę z wirusami w celu osłabienia odporności immunologicznej gospodarza[2]. Żerowanie larw prawie zawsze prowadzi do śmierci gospodarza, choć niektóre gatunki powodują jedynie bezpłodność, bądź zmniejszenie aktywności żywiciela. Cykl rozwojowy różni się często znacznie nawet między blisko spokrewnionymi rodzajami[2].
Znaczenie dla człowieka
[edytuj | edytuj kod]Jako pasożyty, niektóre męczelkowate mogą mieć znaczenie przy kontroli liczebności szkodników[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Męczelkowate to jedna z najliczniejszych rodzin owadów[2]. Zalicza się do niej ok. 18 000 gatunków zgrupowanych w około 47 podrodzinach, 97 plemionach i ponad 1000 rodzajów[3]. Gatunki tropikalne są stosunkowo słabo poznane. Rzeczywista liczbę gatunków szacuje się na ok. 40–50 000[2].
Do rodziny zalicza się następujące podrodziny:[2][5]
- Acampsohelconinae[6]
- Agathidinae
- Alysiinae
- Amicrocentrinae
- Aphidiinae
- Apozyginae
- Betylobraconinae
- Blacinae
- Brachistinae
- Braconinae
- Cardiochilinae
- Cenocoeliinae
- Charmontinae
- Cheloninae
- Dirrhopinae
- Doryctinae
- Ecnomiinae
- Euphorinae
- Exothecinae
- Gnamptodontinae
- Helconinae
- Histeromerinae
- Homolobinae
- Hormiinae
- Ichneutinae
- Khoikhoiiinae
- Lysiterminae
- Macrocentrinae
- Masoninae
- Mendesellinae
- Mesostoinae
- Meteorideinae
- Meteorinae
- Microgastrinae
- Microtypinae
- Miracinae
- Neoneurinae
- Opiinae
- Orgilinae
- Pambolinae
- Pselaphaninae
- Rhyssalinae
- Rhysipolinae
- Rogadinae
- Sigalphinae
- Trachypetinae
- Telengaiinae
- Vaepellinae
- Xiphozelinae
- Ypsistocerinae
Oraz wymarłe:[7]
W Polsce co najmniej 2 036 gatunków[4]. Najpospolitszym rodzimym przedstawicielem tej rodziny jest baryłkarz bieliniak (Cotesia glomerata) pasożytujący na gąsienicach bielinka kapustnika.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Braconidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j James B. Whitfield, Won-Young Choi, Alejandro A. Valerio, Josephine Rodriguez, and Andrew R. Deans: Braconidae. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Ahmet Beyarslan & Mitat Aydogd: ADDITIONS TO THE RARE SPECIES OF BRACONIDAE FAUNA (HYMENOPTERA: BRACONIDAE) FROM TURKEY. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
- ↑ a b c męczelkowate. [dostęp 2020-10-09]. (pol.).
- ↑ Braconidae. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
- ↑ Cornelis van Achterberg: Revision of the genus Canalicephalus Gibson and the recognition of the Acampsohelconinae (Hymenoptera: Braconidae) as extant. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
- ↑ Family Braconidae. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Strojny: Nasze zwierzęta. Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1981. ISBN 83-09-00045-6.