Mangabka

Mangabka
	Lophocebus
	Palmer, 1903
	; Mangabka siwolica (L. albigena)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mangabka
	Typ nomenklatoryczny
	Presbytis albigena J.E. Gray, 1850
Synonimy
	Semnocebus J.E. Gray, 1870; Leptocebus Trouessart, 1904; Cercolophocebus Matschie, 1914;
	Semnocebus J.E. Gray, 1870; Leptocebus Trouessart, 1904; Cercolophocebus Matschie, 1914;
Gatunki
	6 gatunków – zobacz opis w tekście
	6 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mangabka^[5] (Lophocebus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 40–56 cm, samców 45–73 cm, długość ogona samic 55–80 cm, samców 65–100 cm; masa ciała samic 4–6,7 kg, samców 6–10 kg^[8]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1870 roku angielski zoolog John Edward Gray w publikacji swojego autorstwa poświęconej spisowi katalogowemu małp, lemurów i owocożernych nietoperzy znajdujących się w zbiorach Muzeum Brytyjskiego^[2] jednak nazwa którą ukuł – Semnocebus – okazał się być zajęta przez rodzaj ssaków należących do rodziny indrisowatych. Nową nazwę dla rodzaju nadał w 1903 roku amerykański zoolog Theodore Sherman Palmer^[1]. Na gatunek typowy Gray wyznaczył (oznaczenie monotypowe) mangabkę siwolicą (L. albigena).

Etymologia

Semnocebus: gr. σεμνος semnos ‘uroczysty, majestatyczny, dostojny’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[10].
Lophocebus: gr. λοφος lophos ‘grzebień, czub’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[11].
Cercolophocebus: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Cercocebus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (mangaba) oraz Lophocebus Palmer, 1903 (mangabka)^[4]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cercopithecus aterrimus Oudemans, 1890.
Leptocebus: gr. λεπτος leptos ‘smukły, drobny’^[12]; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[13].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[14]^[9]^[6]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[8]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[8]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[8]^[9]^[c]	Status IUCN^[15]
Lophocebus albigena	(J.E. Gray, 1850)	mangabka siwolica	gatunek monotypowy	południowy Kamerun (na południe od rzeki Sanaga), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska (na zachód od rzeki Ubangi), Gwinea Równikowa, Gabon i Kongo (na wschód od rzeki Ubangi)	DC: 45–73 cm DO: 67–100 cm MC: 4,7–9 kg	VU
Lophocebus johnstoni	(Lydekker, 1900)	mangabka śniada	gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (na wschód i południe od rzeki Ubangi i na północ od rzeki Kongo), zachodnia Rwanda i zachodnie Burundi; być może północno-zachodnia Uganda (na zachód od rzeki Nil Biały) i Sudan Południowy	DC: 45–73 cm DO: 67–100 cm MC: 4,7–9 kg	NE
Lophocebus osmani	Groves, 1978	mangabka ciemna	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Nigeria (Park Narodowy Gashaka-Gumti) i zachodnio-środkowy Kamerun, od Edéa i przez rzekę Sanaga do płaskowyżu Kamerunu; rozmieszczenie niepewne	45–73 cm DO: 67–100 cm MC: 4,7–9 kg	NE
Lophocebus aterrimus	(Oudemans, 1890)	mangabka czarna	gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga, w centralnej części Kotliny Konga, na południe i zachód od zbiegu rzek Kongo-Lualaba	DC: 40–62 cm DO: 55–85 cm MC: 4,5–8 kg	VU
Lophocebus opdenboschi	Schouteden, 1944	mangabka czubata	gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Republika Demokratyczna (lasy wzdłuż rzek Kwilu, Wamba i Kuango) i północna Angola	DC: 40–62 cm DO: 55–85 cm MC: 4,5–8 kg	NE
Lophocebus ugandae	Matschie, 1913	mangabka kryzowana	gatunek monotypowy	Uganda (wzdłuż północnego i północno-zachodniego brzegu Jeziora Wiktorii) oraz północno-zachodnia Tanzania	DC: 54–70 cm DO: 55–75 cm MC: 4–10 kg	NE

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

↑ ^a ^b Nowa nazwa dla Semnocebus J.E. Gray, 1870.
↑ Młodszy homonim Semnocebus Lesson, 1840 (Indridae).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b T.S. Palmer. Some new generic names of mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.).
↑ ^a ^b J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 27. (ang.).
↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 15. (łac.).
↑ ^a ^b P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. 1914, s. 341, 1914. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lophocebus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 655–658. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 628.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 383.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 139.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 49.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[nn-1] Nowa nazwa dla Semnocebus J.E. Gray, 1870.

[3] Młodszy homonim Semnocebus Lesson, 1840 (Indridae).

[17] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Palmer-2] T.S. Palmer. Some new generic names of mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.).

[Gray-4] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 27. (ang.).

[tro-5] É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 15. (łac.).

[Matschie-6] P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. 1914, s. 341, 1914. (niem.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lophocebus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-10] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 655–658. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-11] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655784_628]-12] Palmer 1904 ↓, s. 628.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655539_383]-13] Palmer 1904 ↓, s. 383.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=179_139]-14] Jaeger 1959 ↓, s. 139.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=89_49]-15] Jaeger 1959 ↓, s. 49.

[mdd-16] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[18] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[c]

[15]