Melampus
| wróżbita | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Rodzeństwo | |
| Dzieci | |
Melampus (Μελάμπους)[1] – w mitologii greckiej wieszczek. Syn Amytaona i Idomeny, mąż jednej z Projtyd, przodek rodu wieszczków.
Rodowód
[edytuj | edytuj kod]Melampus był wnukiem Kreteusa[2] i Tyro, synem Amytaona i Idomeny[1]. Jego brat nosił imię Bias[2].
Rodowód Melampusa wedle Grimala[3][4].
| Prometeusz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hellen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Eol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Alkidike | Salmoneus | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Posejdon | Tyro | Kreteus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Neleus | Chloris | Amytaon | Idomede | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pero | Bias | Ajolia | Melampus | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Po porodzie matka ułożyła swego syna w cieniu, jednak jego nogi wystawały na słońce. W efekcie dziecku nadano imię Czarnonogi, czyli Melampus[1].
Węże w dzieciństwie
[edytuj | edytuj kod]Pewnego dnia jeszcze w dzieciństwie Melampus znalazł martwego węża płci żeńskiej[1]. Wedle jednej z wersji mitu chłopiec przebywał wtedy w gościnie Polyfatesa. Składano właśnie ofiarę i podczas tego rytuału ludzie króla uśmiercili samicę węża. Monarcha polecił Melampusowi zakopać zwłoki[5]. Chłopak pochował je[2], a właściwie spalił zwłoki na stosie[1]. Nadto zajął się potomstwem zmarłego zwierzęcia. Kiedy już dorosły[5], dzieci zmarłego węża odwdzięczyły się dobrodziejowi ich rodzica[2] za pogrzeb i za to, że je wychował[1]. Kiedy Melampus położył się do snu, węże polizały swymi językami uszy śpiącego, oczyszczając je. Zbudziwszy się, Melampus zorientował się, że jest teraz w stanie zrozumieć mowę ptaków, owadów i zwierząt lądowych[2]. Stał się dzięki temu wróżbitą, ale również uzdrawiającym chorych lekarzem-kapłanem, znającym się na ziołach i magii[1].
Neleus i Fylakos
[edytuj | edytuj kod]Wraz z bratem Biasem Melampus opuścił ojczystą Tesalię, odwiedzając krewnego Neleusa w Messenii. Spotkali tam córkę Neleusa zwaną Pero. Bias zakochał się w niej[1].
Melampus wykorzystał swój dar nie dla własnego dobra, ale dla swego zakochanego brata Biasa. By posiąść dziewczynę, musiał Bias ukraść stado Fylakosa[2] czy też jego syna Ifiklosa. Takiego to prezentu ślubnego zażyczył sobie Neleus[1], jako że jego urodziwa córka miała wielu zalotników[6]. Stado to pasło się w Tesalii, w Fylake[1]. Nie było to zadanie łatwe, gdyż trzody strzegł dziki pies, który nigdy nie spał[2]. Żadnemu człowiekowi ani też innemu zwierzęciu nie udawało się doń zbliżyć. Bias nie potrafił samodzielnie wypełnić próby postawionej przed nim przez Neleusa. Poprosił o pomoc brata. Melampus zgodził się, pomimo że znał skutki. Jako wieszczek przepowiedział, że zostanie schwytany i na rok uwięziony. Pomimo tego[1] Melampus udał się po stado[2]. Kiedy próbował je skraść, schwytano go na gorącym uczynku, w efekcie czego[1] wpadł w niewolę u Fylakosa, na której przebywał przez rok. Więziony w celi[2] czy też w szałasie[1] dalej korzystał z wężowego daru. Usłyszał po roku, jak dwa czerwie rozmawiają ze sobą na temat spróchniałych belek budujących jego celę[2]. Czerwie drążyły belkę dachową, zastanawiając się, jak długo jeszcze ona wytrzyma. Jeden z nich uznał, że drewno jest słabe i że niedługo belka pęknie[1]. Tak więc czerwie przewidywały zawalenie się jej. Więzień zgłosił niebezpieczeństwo pilnującym go strażnikom, którzy zgodzili się umieścić go w innym więzieniu. Po przeniesieniu stara cela Melampusa zawaliła się[2].
O czynie Melampusa dowiedział się sam Fylakos, który postanowił skorzystać z daru swego więźnia. Fylakos miał bowiem syna cierpiącego z powodu impotencji[2], imieniem Ifiklos. Melampus rozpoczął pracę od ofiary, na którą przeznaczył dwa byki. Odarł je ze skóry i pozostawił, by pożarły je ptaki. Sam pozostawał w pobliżu. Pojawiły się dwa sępy, które pożywiły się mięsem byka. Podczas posiłku rozmawiały ze sobą na temat Ifiklosa. Opowiadały, jak to w przeszłości Fylakos kastrował barany, a następnie pozostawił nóż unurzany w ich krwi w zasięgu syna. Ifiklos wziął go, a następnie ukrył w świętym dębie. Rosnące drzewo obrosło nóż, tak że po latach nie było go już w ogóle widać. Ptaki zwróciły też uwagę, że nóż ten mógłby posłużyć do uleczenia Ifiklosa. Mianowicie należało wydobyć nóż z dębu, oczyścić go z pokrywającej go rdzy, którą należało zebrać i sporządzić z niej napój. Podany Ifiklosowi, napój ten miał mieć moc wyleczenia go z niepłodności w ciągu dziesięciu dni. Melampus zrozumiał słowa sępów. Odnalazł nóż obrośnięty świętym dębem, wydobył go, wykorzystał rdzę do sporządzenia magicznego napoju, który podał Ifiklosowi. Wyleczył go, a Ifiklos spłodził syna imieniem Podarkes[7]. Jako że Melampusowi udało się uzdrowić syna Fylakosa, ten odwdzięczył się, podarowując byłemu więźniowi pożądane stado[2]. Melampus popędził stado do Messenii i oddał je bratu[1], umożliwiając w ten sposób Biasowi ożenek z Pero[2]. Istnieje wszak odrębna wersja mitu, wedle której to nie Bias, ale Melampus był zakochany w Pero[1].
Szaleństwo Projtyd
[edytuj | edytuj kod]Na tym nie kończyły się cudowne czyny Melampusa[2]. Wezwał go na ratunek Projtos, władca Argos[1]. Melampus miał uzdrowić córki Projtosa[2], Projtydy, o imionach Ifianassa, Ifinoe i Lysippe. Dziewczęta te pozwoliły sobie porównać swe piękno do Hery, a nawet wywodzić swą wyższość w tym względzie[8]. Inna wersja mówi, że chlubiły się raczej bogactwem ich ojca, przewyższającym zasoby świątyni Hery. Wedle jeszcze innej dokonały kradzieży majątku świątynnego, przywłaszczając sobie świątynne skarby i szaty[9]. W efekcie zniewagi bogini zesłała na nich przekonanie, jakoby były krowami. Przemierzały wobec tego pola, rycząc. Inna wersja mitu podaje, że ukarał je tak Dionizos, którego nie chciały czcić[8]. Można się tu dopatrzyć podobieństwa tych ryczących po polach kobiet do czczących Dionizosa bachantek[9]. Melampus, w którym mity widzą tego, który zaprowadził kult Dionizosa, uzdrowił je, w efekcie czego otrzymał od Projtosa, władcy Tirynsu, część jego państwa[2]. Wedle jednej z wersji chodziło o połowę królestwa[8]. Wedle innej wieszczek zażądał aż dwóch trzecich, na co początkowo władca nie chciał się zgodzić[2]. Jedna z wersji mitu podaje, że początkowo Projtos obiecał uzdrowicielowi jedną trzecią królestwa, czego mu potem odmówił, co zaowocowało nasileniem choroby Projtyd. W efekcie niesłowny władca musiał ponownie zwrócić się do Melampusa o pomoc. Wieszczek zażądał kolejnej jednej trzeciej królestwa Projtosa, tym razem dla swego brata Biasa. Projtos przystał na stawiane mu warunki. Melampus wziął się do pracy. Królewny biegały w szale po całym Peloponezie[1] i Argolidzie[10], rycząc jako krowy. Wieszczek wziął do pomocy tańczących, syczących[1] i krzyczących młodzieńców, wybranych uprzednio z młodzieży argiwskiej[10]. Wspólnie przygnali Projtydy z gór do Sikionu. Wieszczek odprawił następnie magiczny rytuał uzdrowienia[1]. Nawrzucał ziół do źródła, z którego wodę wypiły królewny[10]. Dzięki temu dziewczęta odzyskały zdrowie psychiczne, jednakże najstarsza z panien, imieniem Ifinoe, umarła z wysiłku, jaki wykonała, biegając z rykiem po kraju[1]. Władca wyraził zgodę na obiecane ziemie, a ponadto ofiarował Melampusowi i jego bratu za żony swe córki Ifianassę i Lysippe[2]. Królestwo podzielone zostało na 3 części[11]. Istnieje wszak inna wersja mitu, poświadczona w pismach Pauzaniasza i Diodora, wedle której podział ten nastąpił nie za władania Projtosa, ale jego wnuka, syna Megapentesowego, Anaksagorasa. Wtedy to pojawił się u argiwskich kobiet obłęd, z którego wyleczył je Melampus[12]. Ożenił się wówczas z córką Megapentesa Ifianejrą[1]. Tak czy inaczej wieszczek otrzymał jedną trzecią królestwa, tyleż samo brat jego Bias, trzecia część została w rękach rodu Projtosa[12]. Podział ten miał potem wpływ na wojny z udziałem Teb[13]. Królestwo pozostało podzielone aż do połączenia go ponownie przez Kylarabesa, gdy potomek Melampusa poszedł po wojnie trojańskiej na wygnanie[12].
Potomkowie
[edytuj | edytuj kod]Melampus miał kilku synów i córki imionami Manto i Pronoe. Wśród synów wymienia się Mantiosa[1], ojca Klejtosa i przodka Korianosa i wieszczka Polyejdosa[5], który z kolei spłodził występującego w Odysei wieszczka Polyklymenosa[14], oraz Antifatesa[1], kolejny syn Melampusa nosił imię Abas, a był to ojciec Lizymachy. Poprzez nią[15] lub Ojklesa, towarzysza Heraklesa[16]. z rodu Melampusa wywodził się Amfiaraos, który odziedziczył po swym pradziadku dar jasnowidzenia[17]. Potomkiem Melampusa był i woźnica Baton[18]. Inny wnuk Melampusa, Klejtos, został przez zakochaną w nim Eos zaliczony w poczet nieśmiertelnych[19].
Od Melampusa pochodzić mieli starożytni wieszczkowie[20].
Potomkowie Melampusa wedle Grimala[3].
| Melampus | Ifianejra / Ifianassa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mantios | Antifates | Zeuksippe | Abas | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klejtios | Hypermnestra | Ojkles | Idmon | Kojranes | Lyzimache | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ifianejra | Polyboja | Amfiaraos | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Grimal 2008 ↓, s. 224-225.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Schmidt 2006 ↓, s. 205.
- ↑ a b Grimal 2008 ↓, s. 364.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 377.
- ↑ a b c Grimal 2008 ↓, s. 296.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 288.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 158.
- ↑ a b c Schmidt 2006 ↓, s. 272.
- ↑ a b Schmidt 2006 ↓, s. 303.
- ↑ a b c Grimal 2008 ↓, s. 303.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 7.
- ↑ a b c Grimal 2008 ↓, s. 29.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 302-303.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 342.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 1.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 260.
- ↑ Schmidt 2006 ↓, s. 33.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 52.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 186.
- ↑ Schmidt 2006 ↓, s. 143.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo we Wrocławiu, 2008. ISBN 978-83-04-04673-3.
- Joël Schmidt: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Katowice: Książnica, 2006, seria: Słowniki Encyklopedyczne Książnicy. ISBN 978-83-7132-841-1.