Mengli I Girej
 Mengli I Girej (w środku) z synem Mehmedem I Girejem po lewej i sułtanem Bajazydem II (po prawej) | |
| chan krymski | |
| Okres |
1467 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| chan krymski | |
| Okres |
od 1469 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| chan krymski | |
| Okres |
od 1478 |
| Następca | |
| chan Wielkiej Ordy | |
| Okres |
1491 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Dzieci |
Mehmed I Girej |
Mengli I Girej (krymskotatar. I Meñli Geray; ١ منكلى كراى, ur. 1445, zm. 1515) – chan Chanatu Krymskiego w latach 1466, 1469-1475 i 1478-1515[1], chan Wielkiej Ordy w 1491, szósty syn Hadżi Gireja, założyciela państwa Tatarów krymskich. Dzięki swojemu talentowi politycznemu jeden z najbardziej wpływowych dostojników Imperium Osmańskiego na początku XVI wieku[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy na tron wstąpił w 1466, lecz po kilku miesiącach stracił władzę na rzecz swojego brata, Nur Dewleta. Powtórnie chanem został w 1469. Od 1470 był w narastającym konflikcie z władcą Złotej Ordy Ahmed-chanem, dlatego też szukał możliwości współpracy z Wielkim Księstwem Moskiewskim przeciwko Mongołom i Litwinom[2]. W 1473 zawarł sojusz z Moskwą przeciw Polsce oraz Litwie, które wielokrotnie najeżdżał[1]. W marcu 1475 abdykował w wyniku frondy swoich braci i możnych. W tym samym roku został pojmany w Kaffie przez Turków, a następnie w Stambule zmuszono go do uznania zwierzchnictwa Imperium Osmańskiego nad Krymem[3]. W 1478 z turecką pomocą odzyskał władzę po raz trzeci, potwierdził też zwierzchność osmańską[1]. W 1482 zdobył i złupił Kijów[4], porwał też wojewodę Iwana Chodkiewicza wraz z rodziną oraz biskupem katolickim. Po śmierci Ahmed-chana w 1481 zawiązał sojusz z Iwanem III Srogim[2].
W 1492 założył twierdzę Oczaków, która posiadała strategiczne znaczenie w północno-zachodnim basenie Morza Czarnego. W 1502 rozbił ostatecznie Wielką Ordę (pozostałość Złotej Ordy)[1][3], przejmując kontrolę nad jej stolicą w Saraju. Obwołał się wówczas kaganem, roszcząc sobie pretensje do władzy nad wszystkimi plemionami turko-mongolskimi na Kaukazie i w dorzeczu dolnej Wołgi. Przyczynił się do zreorganizowania administracji państwowej. W latach 1502–1503 przeniósł stolicę chanatu do Bachczysaraju[1], gdzie został pochowany po śmierci. Wobec wzrostu potęgi Moskwy od 1512 był w sojuszu z unią polsko-litewską[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓, Mengli Girej I.
- ↑ a b Encyclopædia Britannica ↓, Russia.
- ↑ a b Encyclopædia Britannica ↓, History of Central asia.
- ↑ Encyclopædia Britannica ↓, Kyiv.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mengli Girej I, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-06-07].
- Kyiv - History, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-06-07] (ang.).
- history of Central Asia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-06-07] (ang.).
- Russia - Rurikid Muscovy, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-06-07] (ang.).
