NKGB

Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (ros. Народный комиссариат государственной безопасности СССР, NKGB) – istniejący od lutego do lipca 1941, oraz od kwietnia 1943 do marca 1946 radziecki urząd (odpowiednik ministerstwa) realizujący zadania m.in. wywiadu zagranicznego, kontrwywiadu oraz służby bezpieczeństwa wraz z jednostką śledczą do spraw specjalnych. Przekształcony w Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (MGB).

Reorganizacja służb specjalnych ZSRR w lutym 1941

W lutym 1941 na polecenie Sekretarza Generalnego KC WKP(b) Józefa Stalina część struktur służb specjalnych, w tym wywiad zagraniczny i kontrwywiad, została wyłączona z Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD) i stała się częścią nowego urzędu – Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR. Na jego czele stanął Wsiewołod Mierkułow.

NKWD pozostało pod zwierzchnictwem Ławrientija Berii i zasadniczo zajmowało się wewnętrznymi sprawami policyjnymi i projektami budowlanymi na dużą skalę.

Struktura organizacyjna w lutym 1941

Ludowy Komisarz Bezpieczeństwa Państwowego – komisarz bezpieczeństwa państwowego III rangi Wsiewołod Mierkułow
- pierwszy zastępca – komisarz b. p. III rangi Iwan Sierow
- zastępca – komisarz b. p. III rangi Bogdan Kobułow
- zastępca – komisarz b. p. II rangi Michaił Gribow

Sekretariat LKBP – szef komisarz b.p. Wasilij Gołowanow
Zarząd I (wywiad zagraniczny) – szef starszy major b.p. Paweł Fitin
Zarząd II (kontrwywiad) – szef komisarz b.p. III rangi Piotr Fiodotow
Zarząd III (tajno-polityczny) – szef komisarz b.p. III rangi Sołomon Milsztejn
Służba Śledcza (na prawach zarządu) – szef mjr b.p. Lew Włodzimirski
Zarząd Komendanta Moskiewskiego Kremla – szef gen. mjr Nikołaj Spiridonow
Wydział I (ochrona rządu) – szef komisarz b.p. III rangi Nikołaj Własik
Wydział II (ewidencyjno-statystyczny) – szef st. mjr b.p. Leonid Basztakow
Wydział III (rewizje, zatrzymania, inwigilacja) – szef st. mjr b.p. Dmitrij Szadrin
Wydział IV (technika operacyjna) – Jewgienij Łapiszyn
Wydział V (szyfry) – mjr b.p. Aleksej Kopytcew
Wydział Kadr – Michaił Gribow
Wydział Administracyjno-Gospodarczo-Finansowy (ACHFO) – A. Dawydow

Reorganizacja z lipca 1941 roku

Do stanu poprzedniego powrócono już w lipcu tego samego (1941), po wybuchu wojny z III Rzeszą. Struktury byłego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego przeniesiono do NKWD jako samodzielne jednostki w randze zarządów, z zachowaniem ich numeracji.

Powody reorganizacji

Amerykański analityk wywiadu, John Dziak, pisze w swej książce – Chekisty: A History of KGB (1988) między innymi:

Tych szczególnych zmian organizacyjnych nigdy w pełni nie wyjaśniono, ale być może miały one coś wspólnego z wchłonięciem przez ZSRR podbitych krajów i narodów – Estonii, Litwy, Łotwy, części Polski i oderwaniem od Rumunii Besarabii i północnej Bukowiny. Liczba aresztowań, deportacji, egzekucji i łagrów zwiększyła się, a to wymagało zreorganizowanych i zwiększonych sił bezpieczeństwa.
(....) Szok spowodowany agresją i szybkimi postępami Wehrmachtu doprowadził w lipcu 1941 do fuzji i oba organy znowu połączyły się jako NKWD pod kierownictwem Berii.
(....) Zwycięstwa pod Stalingradem stworzyły perspektywę odzyskania wojennych strat, stąd ponowny rozdział, jak ten z 1941 (NKWD – NKGB).

Powtórny rozdział w 1943

Powtórny rozdział służb i tym samym ponowne utworzenie Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego (na czele którego stanął ponownie Wsiewołod Mierkułow) nastąpiło na mocy postanowienia Biura Politycznego KC WKP(b) z 14 kwietnia 1943^[1]. Taki system utrzymał się przez następne trzy lata, czyli do 1946:

Sekretariat^[2]
1 Zarząd (wywiad) – st. mjr b.p. Paweł Fitin
2 Zarząd (kontrwywiad) – komisarz b.p. III rangi Piotr Fiodotow
3 Zarząd (transportowy) – komisarz b.p. III rangi Sołomon Milsztejn^[3]
4 Zarząd (dywersyjny) – komisarz b.p III rangi Paweł Sudopłatow
5 Zarząd (szyfrowo-dekryptażowy) – Iwan Szewielow^[4]
6 Zarząd (ochrona) – komisarz b.p. III rangi Nikołaj Własik
Zarząd Komendanta Moskiewskiego Kremla (ochrona Stalina) – gen. mjr Nikołaj Spiridonow
Zarząd Administracyjno-Gospodarczo-Finansowy^[5]
Jednostka Śledcza do Specjalnie Ważnych Spraw (szpiegostwo i działalność antyradziecka)
Wydział «A» (ewidencji i archiwum)
Wydział «B» (zastosowanie techniki operacyjnej – podsłuchy, obserwacja)
Wydział «W» (przegląd korespondencji)
Wydział Kadr^[6].

W listopadzie 1945 utworzono wydział «К» (kontrwywiadowczego zabezpieczenia obiektów przemysłu jądrowego). W styczniu 1946 z Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych został przekazany Wydział «С» (działalność wywiadowcza w zakresie problematyki jądrowej)^[7].

Dalsza reorganizacja była dokonywana już w ramach nowej struktury – Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego, utworzonego 15 marca 1946^[8].

Reorganizacja z 1946 roku

Po przekształceniu w 1946 komisariatów ludowych w ministerstwa istniały niezależnie: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Министерство внутренних дел, Ministierstwo Wnutriennych Dieł – MWD) i Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (Министерство государственной безопасности, Ministierstwo Gosudarstwiennoj Bezopastnosti – MGB).

Przypisy

↑ Очерки истории российской внешней разведки, w 6 tomach, tom IV, Moskwa 1999
↑ łączył funkcje zarządzania bezpieczeństwem wewnętrznym Komisariatu
↑ w tym praca agenturalno-śledcza w sektorach ekonomicznym (były Zarząd Ekonomiczny - EKU) NKWD, bezpieczeństwa wewnętrznego (były Zarząd Tajno-polityczny – SPU) NKWD ZSRR)
↑ Петров. Н. В.: Кто руководил органами госбезопасности 1941 – 1954. Справочник, Общество «Мемориал»/«Звенья» Москва 2010
↑ Komisariat prowadził szeroką działalność ekonomiczną, podlegało mu szereg przedsięwzięć, budowy, kopalnie itp.
↑ Кокурин А.И., Петров И.В.: Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-КГБ. 1917-1991, Moskwa 2004, Uwaga: przypis nie dotyczy osady personalnej.
↑ Антонов В., Карпов В.: Тайные информаторы Кремля, Moskwa 2000
↑ ГУГБ – Главное Управление Государственной Безопасности НКВД СССР (1934-1941). [w:] Проект «Правозащитники против пыток» [on-line]. 2011-2014. [dostęp 2014-10-13]. (ros.).

Bibliografia

John Dziak: Chekisty: A History of KGB, 1988
Piotr Kołakowski: NKWD i GRU na Ziemiach Polskich (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2002

[1] Очерки истории российской внешней разведки, w 6 tomach, tom IV, Moskwa 1999

[2] łączył funkcje zarządzania bezpieczeństwem wewnętrznym Komisariatu

[3] w tym praca agenturalno-śledcza w sektorach ekonomicznym (były Zarząd Ekonomiczny - EKU) NKWD, bezpieczeństwa wewnętrznego (były Zarząd Tajno-polityczny – SPU) NKWD ZSRR)

[4] Петров. Н. В.: Кто руководил органами госбезопасности 1941 – 1954. Справочник, Общество «Мемориал»/«Звенья» Москва 2010

[5] Komisariat prowadził szeroką działalność ekonomiczną, podlegało mu szereg przedsięwzięć, budowy, kopalnie itp.

[6] Кокурин А.И., Петров И.В.: Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-КГБ. 1917-1991, Moskwa 2004, Uwaga: przypis nie dotyczy osady personalnej.

[7] Антонов В., Карпов В.: Тайные информаторы Кремля, Moskwa 2000

[PP-8] ГУГБ – Главное Управление Государственной Безопасности НКВД СССР (1934-1941). [w:] Проект «Правозащитники против пыток» [on-line]. 2011-2014. [dostęp 2014-10-13]. (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Obecne	GRU od 1918 (1942) SWR od 1991 FSB od 1995 FSO od 1996 Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej od 2011
Historyczne	III Oddział Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości 1826–1880 Ochrana 1881–1917 Czeka 1917–1922 GPU 1922–1923 OGPU 1923–1934 GUGB 1934–1941 NKWD 1934–1946 NKGB 1941/1943–1946 Smiersz 1943–1946 MGB 1946–1953 MWD 1946–1960 KI 1947–1951 KGB ZSRR 1954–1991 (w tym I Zarząd Główny KGB, II Zarząd Główny KGB i inne cz. składowe)
Tematy wspólne	Archiwum Mitrochina Samodzielny Korpus Żandarmów SZON Zarząd do spraw Jeńców Wojennych NKWD