Nowe Kramsko
52°08′24″N 15°46′09″E/52,140000 15,769167| wieś | |
 Głaz poświęcony mieszkańcom poległym w powstaniu wielkopolskim | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
769[2] |
| Strefa numeracyjna |
68 |
| Kod pocztowy |
66-111[3] |
| Tablice rejestracyjne |
FZI |
| SIMC |
0907556 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zielonogórskiego  | |
Położenie na mapie gminy Babimost  | |
| 52°08′24″N 15°46′09″E/52,140000 15,769167[1]
| |
| Strona internetowa | |
Nowe Kramsko (niem. Neu Kramzig[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim, w gminie Babimost[5][6], nad Jeziorem Wojnowskim, 34 km od Zielonej Góry.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nowe Kramsko. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.
W Nowym Kramsku znajduje się Port lotniczy Zielona Góra-Babimost, Zespół Edukacyjny w Nowym Kramsku (w którego skład wchodzą szkoła podstawowa oraz przedszkole wraz z oddziałem w Starym Kramsku), Ochotnicza Straż Pożarna.
Według danych urzędu gminy Babimost, sołectwo ma powierzchnię 4560,51 ha i 867 mieszkańców[7].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0907616 | Kuligowo | przysiółek |
| 0907622 | Leśniki | przysiółek |
| 0907639 | Młynisko | przysiółek |
| 0907600 | Podzamcze | przysiółek |
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską oraz z Dolnym Śląskiem. Istnieje co najmniej od XIII wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1295 jako Nowum Crampsko, w 1314 Krampsko, 1317 Novum Kramsko, 1319 Novum Cramsko, 1326 Novum Crampzko, 1385 Nova Cramczk, 1438 Crampczke, Krampczk, 1444 Crampsco, 1482 Maior Crampsco, 1502 utraque Krapsko, 1502 utraque Crampsko, 1564 Krąszcho, 1571 Wielgie Krąpsko, 1581 Krąmpsko Maior, 1600 Krambsko, 1603 Maius Krąmsko, 1604 Maior sive Novum Krąsko[8].
W okresie rządów nazistowskich w III Rzeszy w latach 1936–1946 nazwa miejscowości została w 1937 całkowicie zgermanizowana na Kleistdorf[9].
W okresie PRL miejscowość nosiła nazwę Nowy Kramsk[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nowe Kramsko powstało na pocz. XIII w. jako wieś rycerska, lokowana na prawie polskim. Legenda mówi, że założycielami wsi byli uciekający przed zarazą mieszkańcy Starego Kramska[10].
W 1295 książę wielkopolski Przemysł II nadał opactwu cystersów w Obrze wsie Nowe Krampsko oraz Krampsko Stare oraz dąbrowę zwaną Kasztolko. W 1314 łacińskojęzyczny dokument głosi, że Jaktor z Klemska Hektor z Klępska, z rodu Leszczyców wraz z żoną Jadwigą i kasztelan zbąski Sulko z Lasocic, z rodu Junoszów nadał dziedzinę Krampsko nova klasztorowi w Obrze[8][10].
W 1317 Henryk książę głogowski zatwierdził dokonane przez Jadwigę wdowę po Jaktorze z Klemska nadanie Nowego Kramska dla klasztoru i nadał tej wsi immunitet taki, jaki miały inne dobra kościelne. Kolejny łaciński dokument z 1319 roku notuje, że Zulco comes, dominus de Lessotendorph nadaje klasztorowi swoje dziedzictwo Novum Cramsko jako swoje dziedzictwo[10]. Nadanie to również potwierdzone zostało w 1326 roku przez Henryka księcia śląskiego[10].
Od 1487 miejscowość była siedzibą własnej parafii. W 1581 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1496 król Polski Jan Olbracht zakazał tenutariuszowi babimojskiemu pociągać poddanych klasztoru oberskiego z obu wsi o nazwie Kramsko do prac w Babimoście. Według dokumentu tenutariusz nie miał do tego prawa, gdyż wspomniane wsie zostały nadane klasztorowi nie z dóbr królewskich, lecz przez mieszkańców Śląska. W 1501 Jan Olbracht polecił staroście generalnemu Wielkopolski bronić klasztor oberski od krzywd, jakie poddani króla wyrządzają posiadłościom klasztornym. Problem ten pojawiał się wielokrotnie i podobne dokumenty wystawiali także inni królowie polscy w 1502 Aleksander Jagiellończyk, w 1535 Zygmunt Stary, a w 1570 król Zygmunt August[8].
W 1583 wieś ma 15 łanów, a w 1603 odnotowano 16 łanów[8].
Wieś należała do klasztoru w Obrze do II rozbioru Rzeczypospolitej. W wyniku rozbiorów Polski miejscowość wraz z całą Wielkopolską znalazła się w zaborze pruskim. Państwo pruskie sekularyzowało dobra klasztorne. Majątek klasztoru został znacjonalizowany, a potem sprzedany w ręce prywatne. Właścicielem miejscowości został wówczas von Unruh z Kargowej.
Przy pierwszej numeracji w 1796 r. we wsi były 52 domostwa oraz folwark. Dla wsi w 2020 r. sporządzono opis historii wszystkich dawnych zagród, począwszy od końca XVII w. (1696 r.) do czasów współczesnych[11].
W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815–1848) miejscowość wzmiankowana jako Kramsko Nowe należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej[12]. Kramsko Nowe należało do babimojskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowiło część majątku Kramsko stare, który należał do Rudeliusa[12]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Kramsko nowe liczyło 484 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 69 dymów (domostw)[12]. W tym okresie ludność wsi była w całości etnicznie polska i posługiwała się staranną polszczyzną[12].
Na przełomie XIX i XX wieku miejscowość jako wieś leżącą w powiecie babimojskim dwukrotnie wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. Według tomu IV z 1883 roku pod koniec XIX wieku miejscowość liczyła 92 domy, w których mieszkało 687 mieszkańców, z czego 652 wyznania katolickiego i 35 ewangelików. Słownik notuje, że mieszkało w niej wówczas 105 analfabetów[4]. Druga część tomu XV tego słownika wydana w 1902 roku wymienia Kramsko Stare i Nowe w jednym haśle i podaje, że zamieszkiwało je wówczas 856 mieszkańców w tym 47 protestantów[10].
Podczas powstania wielkopolskiego miała tu miejsce bitwa powstańców z Niemcami. Przed II wojną światową, mimo iż leżała w granicach Niemiec, wieś stanowiła ośrodek polski, niezgermanizowany od XIV wieku. Właściciel miejscowości, Emil Rudelius, zbudował tu swój pałac, który staje się siedzibą rodową do 1945 roku. Obecnie w pałacyku mieści się filia Biblioteki Publicznej im. Wiesława Sautera w Babimoście.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[13]:
- zespół kościelny i plebański:
- kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, późnobarokowy z 1769 roku
- cmentarz przykościelny
- ogrodzenie
- plebania, z początku XIX wieku
- budynek gospodarczy, z końca XIX wieku
- kuźnia, obecnie garaż, z początku XX wieku
- ogród plebański
- koźlak (wiatrak), młyn, drewniany.
inne obiekty:
- pałac
- głaz poświęcony pamięci powstańców wielkopolskich.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości działa klub piłkarski „Polonia” Nowe Kramsko założony w 1923 roku i występujący w A-klasie.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół pw. Narodzenia NMP -
Pałac Rudeliusa -
Pałac -
Port lotniczy
Ludzie związani z Nowym Kramskiem
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 88873
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 824 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Kramsko Nowe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 610.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Sołectwa. Urząd Miasta i Gminy Babimost. [dostęp 2014-08-24].
- ↑ a b c d e Jurek 1991 ↓, s. 442–444.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b c d e Kramsko Stare i Nowe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 155.
- ↑ Krzysztof Raniowski, Siedliska nadobrzańskie: Niałek Wielki, Obra, Jażyniec, Kiełkowo, Mała Wieś, Wąchabno, Stare Kramsko, Nowe Kramsko, Wolsztyn: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Wolsztyn im. Stanisława Platera, 2020, ISBN 978-83-89208-52-1, OCLC 1199663813 [dostęp 2021-10-25].
- ↑ a b c d Leon Plater, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego, Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 188.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 103. [dostęp 2013-02-25].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I – Ł), zeszyt 2, hasło „Krampsko Nowe”. Wrocław: Ossolineum, 1991, s. 442–444.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nowe Kramsko jako Krampsko Nowe w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Strona Nowego Kramska
- Kramsko Nowe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 610.
- Kramsko Stare i Nowe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 155.
