Okręty liniowe typu Kongō

Krążowniki liniowe/pancerniki typu Kongō

„Haruna” po pierwszej rekonstrukcji (1931)
Kraj budowy	Wielka Brytania (1) Japonia (3)
Użytkownicy	Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Wejście do służby	1913-1915
Wycofanie	1945
Zbudowane okręty	4
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	31 720 t (standardowa) 38 200 t (pełna; dane tu i poniżej: po modernizacji)
Długość	222 m
Szerokość	29,3 m
Zanurzenie	9,7 m
Napęd	4 turbiny parowe o mocy łącznej 136 000 KM, 4 śruby
Prędkość	30,3 w
Zasięg	10.000 Mm przy 18 w
Załoga	1437
Uzbrojenie	8 x 356 mm (4xII) 14 x 152 mm (14xI) 8 x 127 mm plot (4xII) 20 x 25 mm plot (10xII) (stan na 1937-1942, szczegóły w tekście)
Wyposażenie lotnicze	3 wodnosamoloty, katapulta

Pierwotny wygląd „Kongō” podczas I wojny światowej

„Kongō” przed pierwszą rekonstrukcją

Kongō (金剛) – typ japońskich krążowników liniowych, w 1931 przeklasyfikowanych na pancerniki, z okresu obu wojen światowych, nazwany tak od imienia pierwszego okrętu typu. Składał się z 4 okrętów: „Kongō”, „Hiei”, „Kirishima” i „Haruna”. Gruntownie zmodernizowane w okresie międzywojennym, służyły aktywnie w licznych operacjach floty japońskiej podczas II wojny światowej, w toku której wszystkie zatopiono. Nazywane były „koniami roboczymi floty” ze względu na ich udział w licznych operacjach podczas wojny.

Historia

Począwszy od końca XIX wieku, Japońska Cesarska Marynarka Wojenna, pomimo ograniczonej liczebności, dążyła do posiadania jak najnowocześniejszych okrętów liniowych, które stanowiły wówczas o sile flot wojennych. Japonia pozostawała wówczas w bliskich stosunkach, potwierdzonych sojuszem z 1902 roku, z Wielką Brytanią, będącą wtedy największą potęgą morską. Skutkiem tego, Japonia początkowo zamawiała nowoczesne okręty w Wielkiej Brytanii (jak np. „Mikasa”), a następnie japoński przemysł okrętowy podjął bliską współpracę z przemysłem brytyjskim. Wkrótce po pojawieniu się nowej klasy okrętów – krążowników liniowych, w 1909 postanowiono w Japonii zaprojektować własne krążowniki liniowe, o wyporności 19 000 ton, z typowym wówczas uzbrojeniem w działa kalibru 305 mm. Jednakże prace projektowe wstrzymano na wiadomość o rozpoczęciu prac w Wielkiej Brytanii nad nowymi krążownikami liniowymi typu Lion, uzbrojonymi w działa 343 mm. Następnie, w celu opracowania i budowy jak najnowocześniejszych okrętów tej klasy, w 1910 Japonia podpisała umowę o współpracy z brytyjską firmą Vickers.

Punktem wyjściowym do projektowania nowych okrętów był typ Lion, jednakże został on znacznie ulepszony przez firmę Vickers, we współpracy z morskim departamentem technicznym Japonii, opracowującym założenia projektowe. Głównym projektantem był Sir George Thurston. Jako uzbrojenie główne zastosowano opracowane przez Vickersa działa perspektywicznego i niestosowanego do tej pory na okrętach kalibru 356 mm (14 cali). Dzięki innemu rozmieszczeniu kotłowni, wieżę nr 3 artylerii głównej przeniesiono z miejsca na śródokręciu, pomiędzy dwoma kominami, w stronę rufy, co zapewniło lepszy kąt ostrzału. Zwiększono również kaliber artylerii pomocniczej ze 102 do 152 mm i liczbę wyrzutni torpedowych z 2 do 8. Siłownia okrętowa pozostała zbliżona do Liona – turbiny parowe o mocy 64 000 KM, pozwalające na uzyskanie prędkości 27,5 w. Nieco jednak zmniejszono opancerzenie pionowe – pas burtowy miał grubość 203 mm zamiast 229 mm, co było spowodowane zwiększeniem kalibru dział, pociągającym – według przewidywań – zwiększenie dystansu walki i przez to zmniejszenie liczby pocisków uderzających w pancerz pionowy. W górnej części pas pancerny miał grubość 152 mm, a na dziobie i rufie – 76 mm. W efekcie powstał projekt przewyższający Liona i będący w momencie powstania najnowocześniejszym krążownikiem liniowym świata. Projekt ten wywarł wpływ także na dalszy rozwój okrętów tej klasy budowanych dla marynarki brytyjskiej, w szczególności jego rozmieszczenie wież artylerii, które zastosowano w HMS „Tiger”, również projektu Thurstona

Główny okręt serii „Kongō” został zbudowany w Wielkiej Brytanii – zwodowany w 1912, wszedł do służby w 1913. Równolegle podjęto budowę trzech dalszych okrętów już w stoczniach japońskich. Przy budowie pierwszego „Hiei” jeszcze około 30% materiałów i mechanizmów było importowanych, lecz dwa ostatnie, rozpoczęte w 1912, budowane były już z materiałów japońskich.

Nazwa	Rozpoczęcie budowy, stocznia	Wodowanie	Wejście do służby	Los
Kongō (金剛)	17.01.1911, Vickers, Birmingham	18.05.1912	16.08.1913	zatopiony 21.11.1944
Hiei (比叡)	4.11.1911, Yokosuka	21.11.1912	4.08.1914	zatopiony 13.11.1942
Kirishima (霧島)	17.03.1912, Mitsubishi, Nagasaki	1.12.1913	19.04.1915	zatopiony 15.11.1942
Haruna (榛名)	16.03.1912, Kawasaki, Kobe	14.12.1913	19.04.1915	zatopiony 28.07.1945

Modernizacje

Śródokręcie „Kongō” po modernizacji nadbudówki, pod koniec lat 20

Po pierwszej wojnie światowej, okręty typu Kongō podlegały kilku daleko idącym modernizacjom, co spowodowane było ich dużą wartością bojową, a także ograniczeniami w budowie nowych okrętów liniowych, wprowadzonymi przez traktaty międzynarodowe. Już wkrótce po wojnie dodano na nich 4, od 1926 roku – 7 dział przeciwlotniczych kalibru 76 mm (nominalnie 8 cm). W latach 1920–1924 na poszczególnych okrętach zwiększono kąt podniesienia dział artylerii głównej z 25° do 33° (przez wycięcie większych otworów w pancerzu wież), co pozwoliło zwiększyć ich donośność z 25 800 m do 29 000 m Rozbudowano znacznie wzwyż nadbudówki dziobowe, obudowując trójnożny maszt dziobowy dodatkowymi pomieszczeniami, przez co począwszy od 1927 całość przyjęła charakterystyczny dla japońskich modernizowanych pancerników kształt wysokiej wieży o nieregularnym kształcie (tzw. „pagody”). Dziobowy komin na „Kongo” i „Hiei” uzyskał na szczycie odchylacz dymu.

Pierwsza rekonstrukcja

„Haruna” po pierwszej rekonstrukcji (1928)

W latach 1927–1931 trzy okręty: „Kongō”, „Kirishima” i „Haruna” poddano dużej modernizacji – rekonstrukcji („Kirishima” 1927-1930, „Haruna” 1927-1928, „Kongō” 1929-1931). Zwiększono wówczas grubość poziomego opancerzenia – pokładu pancernego nad siłownią do 80 mm i nad komorami amunicyjnymi do 120 mm, a także dachów wież i boków barbet, dodając ok. 3600 ton pancerza. W celu zwiększenia odporności przeciw wybuchom podwodnym, dodano na burtach dodatkowe przedziały przeciwtorpedowe – „bąble”, zwiększające szerokość okrętów o ponad metr. Zauważalną różnicę w wyglądzie stanowiło też usunięcie w tym okresie wytyków do sieci przeciwtorpedowych z burt. Stare kotły Yarrow w liczbie 36 zamieniono na 10 nowszych, o większej wydajności, co pociągnęło za sobą zlikwidowanie jednej kotłowni i dziobowego komina, zmniejszając tym samym liczbę kominów do dwóch (ostatni komin został przy tym przesunięty nieznacznie do przodu). Nastąpiło przejście na opalanie kotłów w większym stopniu paliwem płynnym (pojemność zbiorników zwiększono do 3229 t., zmniejszając ilość węgla do 2661 t). Wyporność standardowa okrętów wzrosła z 26 330 do 29 330 t, przy czym prędkość spadła w niewielkim stopniu, do 26 w. 30 maja 1931 roku okręty te również przeklasyfikowano z krążowników liniowych (jap. junyōsenkan) (która to klasa wygasła po I wojnie światowej) na pancerniki (jap. senkan, określane też w literaturze jako „szybkie pancerniki”).

„Hiei” jako okręt szkolny w 1933 (widoczne miejsce po zdjętym pancerzu burtowym)

„Haruna” po drugiej rekonstrukcji (1934)

„Hiei” nie podlegał opisanej dużej modernizacji, gdyż z powodu konieczności ograniczenia liczby pancerników do 9, przyjętego przez Japonię w traktacie londyńskim w 1930, przebudowano go w latach 1929–1932 na szkolny okręt artyleryjski. Wymagało to zdjęcia z niego ostatniej rufowej wieży artylerii oraz burtowego pasa pancernego. Zmniejszono też liczbę kotłów i moc siłowni do 13 800 KM, co spowodowało spadek prędkości do 18 w i wyporności do 19 500 t. Także na nim usunięto dziobowy komin.

W latach 1932–1933 okręty wyposażono w katapultę dla wodnosamolotów rozpoznawczych między oboma rufowymi wieżami artylerii i wzmocniono uzbrojenie plot, zamieniając działa 76 mm na cztery podwójne stanowiska dział uniwersalnych 127 mm na śródokręciu i cztery działka 40 mm. Przestrzeń między nadbudówką dziobową a przednim kominem została zabudowana wysokimi platformami dla reflektorów i dalmierzy.

Druga rekonstrukcja

Pomiędzy 1933 a 1940 wszystkie okręty poddano drugiej zasadniczej modernizacji, zamieniając ich stare siłownie turbinowe na nowoczesne, o ponad dwukrotnie większej mocy – 136 000 KM przy podobnych rozmiarach i mniejszej masie. Kotły o opalaniu mieszanym zamieniono na 8 lub 11 nowych kotłów opalanych mazutem. W celu zwiększenia prędkości, oprócz większej mocy siłowni, zoptymalizowano kształt kadłuba, wydłużając rufę okrętów o 7,6 m. Działania te spowodowały przyrost prędkości do 30,5 w i wzrost zasięgu okrętów. Ponownie zwiększono kąt podniesienia dział do 43°, przebudowując ich osadzenie, przez co zwiększono ich donośność z 29 000 m do 35 450 m. Zwiększono również donośność dział artylerii średniej 152 mm umieszczonych w kazamatach, przez zwiększenia kąta podniesienia z 15° do 30°, usuwając przy tym dwa działa z dziobowych kazamat. Przestarzałe działka plot 40 mm i wkmy 13,2 mm zamieniono na 10 podwójnie sprzężonych działek 25 mm Typ 96. Usunięto całkiem wyrzutnie torpedowe. Dalszej rozbudowie uległy dziobowe nadbudówki okrętów, a także podwyższono znacznie niewielką nadbudówkę rufową, za drugim kominem, który również został podwyższony. W latach 1933–1934 przebudowie podlegała „Haruna”, w latach 1934–1936 „Kirishima”, w latach 1935–1937 „Kongō”, a w końcu w latach 1936–1940 „Hiei”, który ponownie stał się pełnowartościowym okrętem bojowym, doprowadzonym do standardu pozostałych. Poszczególne okręty różniły się od siebie szczegółami, m.in. „Hiei” miał smuklejszą nadbudówkę dziobową, a „Haruna” wyższy drugi komin.

W latach 1939–1941 wzmocniono jeszcze nieco pancerz, głównie barbet artylerii, dodając 419 t. pancerza. „Kirishima” i „Hiei” nie przechodziły już dalszych modernizacji, natomiast na początku 1943 na istniejących jeszcze „Kongō” i „Haruna” wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze do 6 podwójnych stanowisk dział 127 mm i 17 podwójnych stanowisk działek 25 mm, zdejmując z nich jednocześnie po 6 dział 152 mm z kazamat i pozostawiając 8. W lecie 1944 nastąpiło dalsze wzmocnienie lekkiej artylerii plot, do 94 działek 25 mm na „Kongō” i do 100, a następnie 117 na „Harunie” (30 potrójnych, 2 podwójne i 23 pojedyncze).

Służba podczas II wojny światowej (w skrócie)

Podczas II wojny światowej pancerniki typu Kongō służyły w 20. Dywizjonie. Używane były we wszystkich głównych początkowych operacjach ofensywnych floty japońskiej jako ochrona lotniskowców, nie biorąc jednak bezpośredniego udziału w walkach lotniczo-morskich. Bezpośrednio w walce zostały użyte dopiero w starciach o Guadalcanal na Wyspach Salomona, podczas których dwa zostały utracone.

„Hiei” został poważnie uszkodzony w nocnej I bitwie pod Guadalcanal z 12 na 13 listopada 1942 przez amerykańskie ciężkie i lekkie krążowniki i niszczyciele, otrzymując około 85 trafień, w tym ok. 50 pocisków kalibru 203 mm z małej odległości. Wprawdzie nie zagroziły one pływalności okrętu, nie przebijając pancerza, lecz spowodowały liczne pożary w nadbudówkach i utratę sterowności. W konsekwencji, 13 listopada 1942 w dzień został ciężko uszkodzony przez amerykańskie lotnictwo (trafiony 4 bombami i 4 torpedami) i wobec niemożności ewakuacji okrętu do bazy, został dobity torpedami przez japońskie niszczyciele.

„Haruna” pod bombami 28 lipca 1945

„Kirishima” brał udział m.in. w pierwszej bitwie pod Guadalcanal. Dwa dni później, w nocy z 14 na 15 listopada 1942, podczas II bitwy pod Guadalcanal zdołał uszkodzić amerykański pancernik USS „South Dakota”, lecz następnie został sam ciężko uszkodzony przez pancernik USS „Washington”, otrzymując 9 trafień pociskami 406 mm i ok. 40 pociskami 127 mm. Utraciwszy sterowność i ogarnięty pożarami, zatonął 15 listopada 1942.

„Kongō” został 21 listopada 1944 storpedowany przez amerykański okręt podwodny USS „Sealion” w Cieśninie Tajwańskiej, otrzymując trafienia (według różnych źródeł) od 1 do 3 torped, po czym zatonął.

„Haruna” 13 czerwca 1944 został uszkodzony przez amerykańskie lotnictwo pokładowe. Następnie, został zatopiony przez amerykańskie lotnictwo w bazie Kure, na płytkiej wodzie, na skutek nalotów 24 i 28 lipca 1945. Po wojnie złomowany.

Dane techniczne

po zbudowaniu:

• wyporność:
  • standardowa: 26 330 t
  • pełna: 28 700 t
• wymiary:
  • długość: 214,9 m
  • szerokość: 28 m
  • zanurzenie: 8,4 m
• napęd: 4 turbiny parowe o mocy łącznej 64 000 KM, 36 kotłów parowych o mieszanym opalaniu, 4 śruby
• prędkość maksymalna: 27,5 w
• zasięg: 8000 mil morskich przy prędkości 14 w
• zapas paliwa: 4230 t (węgiel) i 1000 t (ropa)
• załoga: 1221

„Kongō” w 1944

po modernizacji pod koniec lat 30.:

• wyporność:
  • standardowa: 31 720 („Kongō”) – 32 350 („Hiei”)
  • pełna: 38 200 – 38 900 t
• wymiary:
  • długość: 222 m
  • szerokość: 29,3 m
  • zanurzenie: 9,7 m
• napęd: 4 turbiny parowe o mocy łącznej 136 000 KM, 8 („Kongo”, „Kirishima”) lub 11 („Hiei”, „Haruna”) kotłów parowych, 4 śruby
• prędkość maksymalna: 30,3 w
• zasięg: 10 000 mil morskich przy prędkości 18 w
• zapas paliwa: 6330 t. (mazut)
• załoga: 1437

Uzbrojenie i wyposażenie:

• po wejściu do służby:
  • 8 dział kalibru 356 mm (nominalnie 36 cm) Typ 43 (brytyjskie) lub Typ 41 (japońskie), w wieżach dwudziałowych (4xII)
    • długość lufy L/45 (45 kalibrów), donośność 25 800 m, kąt podniesienia -5°+25°, masa pocisku 635 kg, szybkostrzelność – 2 strz./min, zapas amunicji ok. 90 na działo
  • 16 dział 152 mm w kazamatach (16xI)
  • 4-8 dział przeciwlotniczych 76 mm (nominalnie 8 cm, dodane ok. 1918)
  • 8 podwodnych wyrzutni torpedowych 533 mm

• po modernizacjach, pod koniec lat 30.:
  • 8 dział kalibru 356 mm (nominalnie 36 cm) Typ 43 lub Typ 41 w wieżach dwudziałowych (4xII)
    • długość lufy L/45, donośność maksymalna 35 450 m, kąt podniesienia -5°+43°, masa pocisku 673,5 kg (AP) / 625 kg (HE) / 622 kg (szrapnel), szybkostrzelność – 2 strz./min, zapas amunicji ok. 90 na działo
  • 14 dział 152 mm w kazamatach (ilość zmniejszana do 8 w 1943)
  • 8 dział uniwersalnych 127 mm Typ 89 (4xII)
    • długość lufy L/40, donośność w poziomie 14 800 m, w pionie 9400 m, kąt podniesienia -7°+90°, masa pocisku 23–23,45 kg, szybkostrzelność – 8-14 strz./min
  • 20 działek przeciwlotniczych 25 mm Typ 96 (10xII) (ilość zwiększana w latach 1943–1944, maksymalnie do 94 – 117)
  • 3 wodnosamoloty: 2 Nakajima E8N i 1 Kawanishi E7K, późn. Aichi E13A i Mitsubishi F1M, 1 katapulta

Opancerzenie:

• pas burtowy: 203 – 76 mm
• wewnętrzny pokład pancerny: 120 – 80 mm (po modernizacji)
• wieże i barbety: do 229 mm
• kazamaty: 152 mm
• masa pancerza: 10 732 t. (po modernizacji)

Bibliografia

• W. Daszjan (В. Дашьян): Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Japonii. Czast 1 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Японии. Часть 1), Morskaja Kollekcja 06/2004 (ros.)
• HansgeorgH. Jentschura HansgeorgH., DieterD. Jung DieterD., PeterP. Mickel PeterP., Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869-1945, Annapolis: Naval Institute Press, 1977, s. 31–35, ISBN 0-87021-893-X, OCLC 3273325 .