Orgelbewegung
_Holtkamp_organ_(1978).jpg)
Orgelbewegung (pol. „ruch organowy” ang. Organ Reform Movement lub Organ Revival Movement) – zapoczątkowany w Niemczech, na początku XX wieku trend w budownictwie organów piszczałkowych, którego ogólnym postulatem był powrót do barokowej specyfikacji instrumentu z wieku XVII. Najbardziej znaczący był w Niemczech i w Stanach Zjednoczonych od lat 30. do 70.; zaczął słabnąć w latach 80.
Głównym popularyzatorem nurtu w Niemczech był muzykolog i organmistrz Albert Schweitzer – orędownik sztuki organmistrzowskiej mistrza Gottfrieda Silbermanna i budownictwa nakierowanego na wykonawstwo polifonii barokowej J.S. Bacha[1]. W USA trend promowany był głównie przez organistę E. Powera Biggsa za pomocą nagrań i audycji radiowych. Ruch ostatecznie wyszedł poza „neobarokowe” kopiowanie starych instrumentów, i wytworzył nową filozofię budowy organów, określaną przez niektórych komentatorów jako „bardziej neo niż barokową”[2][3][4].
Historia i charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Na początku XX wieku wzrastać zaczęło zainteresowanie muzyką organową poprzednich epok, co doprowadziło w Niemczech do powstania Orgelbewegung – ruchu zmierzającego do przywrócenia muzyki i budownictwa organowego z czasów baroku. Datą przełomową jest rok 1926, kiedy we Fryburgu odbył się zjazd Tagung für Deutsche Orgelkunst („Kongres niemieckiej sztuki organowej”), i postulaty powrotu do tradycji barokowej i ochrony zabytkowych organów wprowadziła tzw. grupa Ugrino[5][6]. Działalność zwolenników nowego trendu skierowana była przeciwko gwałtownie rozwijającej się masowej produkcji instrumentów, związanej z drugą rewolucją przemysłową i powstałymi w XIX możliwościami wytwarzania organów w sposób fabryczny. Nastąpił stopniowy odwrót od rozwiązań technicznych opartych na podzespołach pneumatycznych i elektropneumatycznych[7].
Orgelbewegung postulował odrzucenie – nadmiarowych wg jego promotorów – muzyki i budownictwa poprzedniej epoki na rzecz repertuaru i instrumentów barokowych, zwłaszcza północnoniemieckich, budowanych przez Arpa Schnitgera. Objawiało się to narzuceniem charakterystycznej i istotnej dla twórców dyspozycji (specyfikacji rozkładu podziału piszczałek na głosy) nazwanej Werkprinzip – „zasadą równowagi pomiędzy rejestrami”[2].
Organmistrzowie dążyli do uzyskania swoistej piszczałkom barokowym artykulacji przejawiającej się ulotnym, krótkotrwałym świstem poprzedzającym każdy dźwięk. Efekt ten uzyskiwano przez unikanie technik konstrukcyjnych (m.in. karbowania krawędzi), które pozwoliły wyeliminować go w organach konstruowanych w epoce klasycyzmu i romantyzmu, kiedy od instrumentu wymagano gładkiego, czystego dźwięku. Obniżono również ciśnienie powietrza. Unikano wzorzystych prospektów i zrezygnowano ze stosowania szaf ekspresyjnych[3][7].
W Europie Orgelbewegung podkreślał znaczenie traktury mechanicznej; w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie nie przykładano do tego większej wagi i wiele instrumentów zbudowanych w duchu trendu posiada trakturę elektropneumatyczną lub elektroniczną[2]. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy były znaczne różnice architektoniczne i akustyczne w budownictwie, które mają bezpośredni wpływ na konstrukcję organów[8][9]. Do Polski trend dotarł – w łagodniejszej już formie – w latach siedemdziesiątych, i rozpowszechnił się dzięki publikacjom i wystąpieniom ks. dr Wacława Gieburowskiego oraz ks. dr Ireneusza Pawlaka[5]. Do pierwszych organów zbudowanych w duchu Orgelbewegung, z mechaniczną trakturą, zalicza się instrumenty Kazimierza Sajdowskiego w kościele św. Mikołaja Biskupa w Łomnej i w kościele Matki Bożej Królowej Polski w Warszawie, oraz organy zbudowane przez firmę Zdzisława Mollina w kościele św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Jaktorowie[7].
Niektórzy z czołowych budowniczych instrumentów Orgelbewegung:[2]
- (w Europie) Rudolf von Beckerath, Dirk Andries Flentrop, Frobenius Orgelbyggeri, Marcussen & Søn;
- (w Ameryce północnej) G. Donald Harrison, Holtkamp Organ Company, Lawrence Phelps, C. B. Fisk, Schlicker Organ Company[9], Wicks Organ Company.
Krytyka i odwrót
[edytuj | edytuj kod]Krytycy ruchu zarzucali jego promotorom zbytnią pryncypialność i przedkładanie zasad konstrukcji nad ich funkcję użytkową[10], co prowadziło do niszczenia instrumentów symfonicznych i romantycznych[7][11]. Wiele reformowanych instrumentów przetrwało do dziś, a niektóre zmiany zostały wycofane i przywrócono w nich oryginalną dyspozycję. Przykładami takich są organy w sali koncertowej ratusza w Auckland[12], w kaplicy Uniwersytetu Princeton[13] oraz w Kaplicy Rockefellera na terenie kampusu Uniwersytetu Chicagowskiego[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Albert Schweitzer: Deutsche und französische Orgelbaukunst und Orgelkunst. Breitkopf & Härtel, 1906, s. 17, 21. (niem.).}
- ↑ a b c d Lawrence I. Phelps. A Short History of the Organ Revival. „Church Music”. 67 (1), Spring 1967. Concordia. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ a b Jonathan Ambrosino. Present Imperfect. „The Tracker”. 43 (2), Spring 1999. Organ Historical Society. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ Barbara Owen: Rosales Opus 11: The Trinity Cathedral Organ. Trinity Episcopal Cathedral (Portland, Oregon), 1987. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ a b Jerzy Gołos, Smulikowska Ewa: Polskie organy i muzyka organowa. Tadeusz Maciejewski (red.), Zofia Olszewska (red.), Eugeniusz Lebelt (okł.). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972, s. 102-104. OCLC 830245324.
- ↑ Kerala J. Snyder: The organ as a mirror of its time north European reflections, 1610-2000. Oxford: Oxford University Press, 2002, s. 293. ISBN 978-0-19-984936-9.
- ↑ a b c d Jerzy Erdman: Organy: poradnik dla użytkowników. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989, s. 25-26. ISBN 83-85015-93-0.
- ↑ William Harrison Barnes: The contemporary American organ, its evolution, design and construction. New York: J. Fischer, 1952, s. 330–334. (ang.).
- ↑ a b The Schlicker Organ Company. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ Charles Hendrickson. Nicking. „The American Organist”. 10, 1976. American Guild of Organists. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ a b James Gerber: Ernest M. Skinner and the American Symphonic Organ. Arizona State University, maj 2012. s. 67–78. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ Restored Auckland Town Hall organ ready to sing. Auckland City Council, 2010-03-07. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
- ↑ Princeton University Chapel. Mander Organs, 2017-02-10. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).