Ortoestry

Model cząsteczki ortoestru kwasu karboksylowego (ortooctanu trietylowego)

Ortoestry – organiczne związki chemiczne z grupy estrów, w których wszystkie atomy tlenu wyjściowego kwasu, także te, które były połączone wiązaniem podwójnym z atomem centralnym (X=O), uległy estryfikacji. Termin ten stosowany jest zwykle do estrów kwasów karboksylowych, jednak w ujęciu ogólnym dotyczy także innych kwasów, np. kwasu fosforowego^[1].

Ortoestry kwasów karboksylowych

Ortoestry kwasów karboksylowych mogą być traktowane jako produkty wyczerpującej estryfikacji kwasów ortokarboksylowych (nietrwałych produktów przyłączenia cząsteczki wody do reszty karboksylowej; patrz też acetale). Charakteryzują się występowaniem trzech reszt alkoksylowych przyłączonych do jednego atomu węgla. Łatwo ulegają hydrolizie, zwłaszcza w środowisku kwasowym.

Otrzymywanie

Reakcja alkoholanów z chloroformem (który można tu uważać za chlorek kwasowy kwasu ortomrówkowego). Produktami są ortomrówczany alkilowe.
Reakcja nitryli z alkoholami (reakcja Pinnera):

RCN + 3R’OH + HCl → RC(OR’)₃ + NH₄Cl

Hydroliza

Podobnie jak acetale, ortoestry szybko hydrolizują w łagodnych warunkach kwasowych do estrów i alkoholi, są natomiast trwałe w środowisku zasadowym:

RC(OR’)₃ + H₂O → RCO₂R’ + 2R’OH

Reakcja zaczyna się od protonowania i eliminacji jednej z grup alkoksylowych. Następnie następuje addycja cząsteczki wody i eliminacja drugiej grupy alkoksylowej:

Zastosowanie

Tworzenie ortoestru jest wykorzystywane jako ochrona grup estrowych (→ grupy ochronne), kwasów karboksylowych^[2] i 1,2-dioli^[3]. Ponadto z ortoestrów można otrzymywać ketale oraz aldehydy.

Przypisy

↑ Ramirez, Fausto. Oxyphosphoranes. „Accounts of Chemical Research”. 1 (6), s. 168-174, 1968. DOI: 10.1021/ar50006a002.
↑ Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 437-440. ISBN 0-471-16019-9.
↑ Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 231-237. ISBN 0-471-16019-9.

Literatura

David A. Shirley "Chemia organiczna", str. 438-439, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1968.

[Ramirez1968-1] Ramirez, Fausto. Oxyphosphoranes. „Accounts of Chemical Research”. 1 (6), s. 168-174, 1968. DOI: 10.1021/ar50006a002.

[Greene437-2] Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 437-440. ISBN 0-471-16019-9.

[Greene231-3] Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 231-237. ISBN 0-471-16019-9.

[1]

[2]

[3]