Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Pantera sundajska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Pantera sundajska
Neofelis diardi[1]
(G. Cuvier, 1823)[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

kotowate

Podrodzina

pantery

Rodzaj

pantera

Gatunek

pantera sundajska

Synonimy
Podgatunki
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Pantera sundajska[14] (Neofelis diardi) – gatunek ssaka z podrodziny panter (Pantherinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Jeden z dwóch gatunków swego rodzaju, obok pantery mglistej. Występuje na Sumatrze i Borneo. Od swoich kontynentalnych krewniaków różni się umaszczeniem i rozłożeniem cętek na futrze. Cechuje się najdłuższymi wśród kotowatych kłami. Osiąga 70–105 cm długości ciała i 60–85 cm ogona. Zasiedla lasy tropikalne, prowadząc częściowo nadrzewny tryb życia, zwłaszcza na terenach sympatrycznego występowania tygrysa. Poluje jednak częściej na ziemi, zabija małe bądź średnie ssaki, w tym jeleniowate, świniowate i koczkodanowate. Rozmnażanie poznano głównie w niewoli. Matka rodzi 1–5 kociąt. Jest to gatunek narażony na wyginięcie, a liczebność cały czas spada.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]
Podgatunek nominatywny

Pantera sundajska wielkością przypomina panterę mglistą[15], wielkością zbliżoną do niewielkiego lamparta plamistego i zaliczaną do kotowatych dużej[16] bądź średniej wielkości[17]. Długość ciała (bez ogona) 70–105 cm, długość ogona 60–85 cm; masa ciała wedle różnych źródeł 10–25 kg[15] bądź 11–23 kg[18]. Dorosłe samice są mniejsze i lżejsze od dorosłych samców[15]. Podobną zależność obserwuje się u pantery mglistej[16] i w ogóle w rodzinie kotowatych[19].

Ubarwienie pantery sundajskiej i pantery mglistej jest podobne. U obu gatunków obserwuje się plamy kształtem zbliżone do chmur. Jednakże u pantery sundajskiej znaczenia te są mniejsze, a pomiędzy dużymi chmurami znajdują się liczniejsze mniejsze cętki. Co więcej, futro bardziej jest szare i ciemniejsze niźli u kontynentalnego krewniaka. Ponadto na grzbiecie widnieje podwójna ciemna pręga[15].

Pantera sundajska cechuje się bardzo długim kłami szczękowymi. Są one jeszcze dłuższe od kłów pantery mglistej[15], u której mierzą one 4 cm[16] i porównywane są do kłów wymarłych machajrodonów, czyli kotów szablozębnych. Nie wynika to jednak z bliskiego pokrewieństwa[20], jako że pantera mglista należy do podrodziny panter, a nie kotów szablozębnych[15], ale z konwergencji[20].

Długi, gruby ogon i krótkie łapy, zakończone dużymi pazurami, mają znaczenie we wspinaczce na drzewa[15].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Panterę sundajską uważano niegdyś za podgatunek pantery mglistej

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1823 roku francuski przyrodnik Georges Cuvier, umieszczając go w rodzaju Felis i nadając mu epitet gatunkowy diardi[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Jawa[2], poprawione w 1940 roku przez brytyjskiego zoologa Fredericka Chasena na Sumatrę[21][22]. Holotyp to skóra i rysunek Diarda wysłany do Cuviera do Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, obecnie zaginiony[23]. W 2009 roku duński paleontolog Per Christiansen wyznaczył neotyp, na który składa się czaszka i żuchwa (sygnatury RMNH.MAM.1981.a[24]) oraz zamontowana skóra w dobrym stanie (sygnatura RMNH.MAM.1981.b[25]), dużego, w pełni dorosłego samca ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie[26]; okaz neotypowy został schwytany w pobliżu dużego miasta Palembang na Sumatrze, a następnie przewieziony do ogrodu zoologicznego w Rotterdamie w Holandii, gdzie był wystawiony na widok publiczny aż do jego śmierci 29 lipca 1931 roku[26]. Podgatunek borneensis został po raz pierwszy opisany zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego w 2011 roku przez międzynarodowy zespół biologów (Holendrzy Andreas Wilting i Yvonne J.M. Kemp, Duńczyk Per Christiansen, Brytyjczyk Andrew C. Kitchener, Malezyjczyk Laurentius Ambu i Niemiec Jörns Fickel)[12]. Miejsce typowe to Baram, Sarawak, Borneo[12]. Okaz typowy to czaszka i skóra dorosłej samicy (sygnatura BMNH:Mamm:1903.4.9.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, zebrany 14 maja 1902 roku przez Charlesa Hose’a[12].

Przez długi czas N. diardi traktowany był jako podgatunek N. nebulosa[27], zidentyfikowany w 2007 na podstawie badań DNA jako nowy gatunek[28][29][30][11][12], który oddzielił się od N. nebulosa 1,4 miliona lat temu. Na podstawie analizy genetycznej wyróżniono dwa podgatunki N. diardi[11][12]. O ile początkowe rozróżnienie panter mglistej i sundajskiej oparto na dowodach genetycznych i odmiennościach łat, niedługo potem znaleziono liczne inne cechy odróżniające od siebie te gatunki, w tym dotyczące budowy czaszki, żuchwy i zębów[31]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[22].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Neofelis: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Felis Linnaeus, 1758 (kot)[32].
  • diardi: Pierre-Medard Diard (1794–1863), francuski zoolog, odkrywca, kolekcjoner z Holenderskich Indii Wschodnich z lat 1819–?1863[33].
  • borneensis: Borneo, Indonezja[11].

Ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Pantera sundajska wielkością i rozmiarami przypomina w istotnym stopniu panterę mglistą, od której różni się nieznacznie umaszczeniem. Badania z zakresu biologii molekularnej wskazują na izolację tych 2 gatunków od 1,4 do 2,9 mln lat temu. Stopień zróżnicowania pomiędzy tymi 2 gatunkami porównują autorzy Handbook of the Mammals of the World do zróżnicowania pomiędzy gatunkami rodzaju Panthera[15], obejmującego takie wielkie koty jak lew afrykański, tygrys azjatycki czy jaguar amerykański[19].

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]
Częściowo nadrzewną panterę sundajską najczęściej spotyka się na ziemi

Badacze podkreślają wielkie trudności w badaniu trybu życia pantery sundajskiej[18].

Pantera ta wiedzie częściowo nadrzewny tryb życia, w czym pomaga jej długi, gruby ogon i krótkie łapy zakończone dużymi pazurami. Najczęściej jednak zwierzę spotyka się na ziemi[15].

Tryb życia pantery sundajskiej zależy na Borneo od aktywności preferowanej przez nią zdobyczy. Na Sumatrze dąży ona także do unikania największego drapieżcy tygrysa[18]. Aktywność pantery sundajskiej przypada głównie na noc, aczkolwiek bywa ona również aktywna w dzień. Aktywność za dnia obserwowana była zwłaszcza na Borneo, gdzie nie spotyka się innych dużych drapieżników[15].

Zwierzę wiedzie prawdopodobnie samotny tryb życia, poza sezonem rozrodu nie kontaktując się z innymi osobnikami swego gatunku. Niemniej wiedza ta wynika z odniesienia do innych kotowatych[15], prowadzących w znakomitej większości samotne, często terytorialne życie[19]. W jednym z badań pojedynczą samicę z Sabah zaobrączkowano i następnie śledzono przez 109 dni. Hearn i inni na tej podstawie oszacowali jej terytorium na 16,1 km², z czego rdzeń zajmował 5,4 km²[18].

Cykl życiowy

[edytuj | edytuj kod]

Wiedza o rozmnażaniu pantery sundajskiej pochodzi w znacznej mierze z rozrodu w niewoli[15], podobnie zresztą jak i w przypadku pantery mglistej[16]. U kotowatych owulacja najczęściej zachodzi po licznych kopulacjach[19]. Długość ciąży waha się pomiędzy 85 a 109 dni, najczęściej mieści się jednak między 86 a 93 dnia[15]. Podobne wartości podawano w przypadku pantery mglistej[16]. Po ciąży matka wydaje na świat od jednego do 5 kociąt, najczęściej 2 bądź 3[15]. Tyle samo liczą mioty pantery mglistej[16]. Początkowo matka karmi je mlekiem, natomiast pokarm stały zaczynają przyjmować kocięta w wieku od 7 do 10 tygodni. Początkowo łączą go z mlekiem matki. Zakończone bywa karmienie piersią w wieku od 11 do 14 tygodni. Jednakże do kolejnego porodu ich matki upływa od 7 do 13 miesięcy ze średnią 10,2 miesiąca. Minie natomiast od 20 do 30 miesięcy, nim kocięta uzyskają dojrzałość płciową[15]. Długość pokolenia wynosi 7 lat[13].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Pantera sundajska występuje w Indonezji, zamieszkując w zależności od podgatunku[11][12][22]:

Biorąc pod uwagę państwa, zwierzę zajmuje Brunei, Indonezję (Sumatra, Kalimantan) i Malezję (Sarawak, Sabah)[13].

Zajmowany obszar na Borneo wynosi 378 900 km². Na Sumatrze podobnych szacunków nie prowadzono, jednak całkowita wielkość może wynosić 451 900 km²[13].

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Na Borneo pantera sundajska jest największym drapieżnikiem

Siedliska pantery sundajskiej nie poznano zbyt dobrze[15], co zresztą dotyczy także siedliska pantery mglistej[16]. Wydaje się, że pantera sundajska zasiedla pierwotne wiecznie zielone lasy tropikalne, sięgając wysokości 2000 m nad poziomem morza[15], niższej więc niż pantera mglista sięgająca 3500 m[16]. Tak więc zajmuje lasy nizinne i górskie, w tym tworzone przez dwuskrzydłowate. Wykazano obfitsze występowanie gatunku na umiarkowanych wysokościach[13]. Nowe doniesienia wskazują na większe zdolności adaptacyjne i możliwość życia pantery sundajskiej w lasach wtórnych, zdegradowanych, podlegających wylesianiu, a nawet w krzakach i bagnach mangowych[15]. Zwierzę nie radzi sobie na zakładanych przez ludzi plantacjach, niemniej jest w stanie je przebyć[13].

Koty należą do hiperdrapieżników żywiących się wyłącznie pokarmem mięsnym i przystosowanych do polowań[19]. Pantera sundajska poluje na różnorodne zwierzęta kręgowe zamieszkujące na drzewach i na lądzie[15], małej bądź średniej wielkości[13]. Wymienia się wśród jej ofiar mundżaki, młode sambary jednobarwne, kanczyle, świnie brodate[15] (być może kluczowa ofiara, wykazano większą aktywność nocną tego zwierzęcia pod nieobecność pantery sundajskiej[13]), wiwerowate, jeżozwierze, langury szare, ptaki i ryby[15]. Pantera sundajska wydaje się jednym z dwóch najważniejszych drapieżników nosaczy sundajskich, obok krokodyli[34]. Podczas polowań przemieszcza się niekiedy drogami wykarczowanymi przez ludzi[15].

Na Borneo pantera sundajska jest jedynym dużym drapieżnikiem[15], nie ma z kim konkurować, podczas gdy na Sumatrze ustępuje tygrysowi azjatyckiemu[18], istotnie od niej większemu[19]. Na terenach jego sympatrycznego występowania wiedzie bardziej nadrzewne życie[13].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Szacuje się, że populacja pantery sundajskiej liczy około 4500 dorosłych osobników. Specjaliści oceniają, że na Borneo żyje około 3800 Neofelis diardi, a na Sumatrze około 730. Co więcej, liczebność ta nadal obniża się[13].

IUCN uznaje panterę sundajską za gatunek narażony na wyginięcie od 2008 roku, ocenę powtórzono w 2015 roku[13], zaś poszczególne podgatunki jako zagrożone (ocena tylko z 2008 roku)[35][36]. Gatunek obejmuje także załącznik pierwszy konwencji CITES[15], nie dostrzegającej jednakowoż różnicy gatunkowej między panterami mglistą a sundajską. Chroni gatunek prawo Indonezji, Malezji i Brunei[13].

Zagęszczenie tych zwierząt na Sumatrze wydaje się przekraczać wyniki z Borneo[15]. Zagęszczenie w Sabah oszacowano na 1,9 zwierzęcia na 100 km² z przedziałem ufności 95% 0,7–5,4 w lesie pierwotnym i 0,8 na 100 km² (przedział 0,2–2,6) w całym zbadanym obszarze[37]. Wedle badań z Kerinci zagęszczenie wynosi 0,8–1,6 zwierzęcia na 100 km². Na 10 badań 6 podało zagęszczenie poniżej 1,9 pantery na 100 km²[13].

Wśród zagrożeń wymienia się niszczenie środowiska naturalnego, zmienianie lasów w plantacje gumy i palmy olejowej, powszechne na Borneo i Sumatrze[15]. Tempo deforestacji na Borneo osiąga najwyższe wartości na świecie. Nie pomaga również kłusownictwo. Gatunek ma rozczłonkowany zasięg[13]. Być może na niewielkiej okołosumatrzańskiej wyspie Batu pantera sundajska została już wytępiona[15].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Miejsce typowe: brzeg rzeki Bencoolen, Bencoolen, Sumatra[3]; holotyp: młodociany osobnik (sygnatura BMNH:Mamm:1857.12.22.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; etymologia: gr. μακροσκελης makroskeles ‘długonogi’, od μακρος makros ‘długi’[4]; σκελος skelos, σκελεος skeleos ‘noga’[5].[3]
  2. ↑ Miejsce typowe: Sumatra[7]; holotyp: skóra bez łap i czaszka[7], obecnie najprawdopodobniej w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie; etymologia: gr. μακροσκελης makroskeles ‘długonogi’, od μακρος makros ‘długi’[4]; σκελος skelos, σκελεος skeleos ‘noga’[5].
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Felis macrocelis Temminck, 1825.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Felis Macrocelis Horsfield, 1825.
  5. ↑ Kombinacja nazw.
  6. ↑ a b Nomen nudum.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Neofelis diardi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e G. Cuvier: Recherches sur les ossemens fossiles, où l’on rétablit les caractères de plusieurs animaux dont les révolutions du globe ont détruit les espèces. Wyd. Nouvelle édition. T. 4. Paris et Amsterdam: chez G. Dufour et E. d’Ocagne, 1823, s. 437. (fr.).
  3. ↑ a b 1857.12.22.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2024-11-24]. (ang.).
  4. ↑ a b Jaeger 1959 ↓, s. 147.
  5. ↑ a b Jaeger 1959 ↓, s. 230.
  6. ↑ T. Horsfield. Description of the RIMAU-DAHAN of the inhabitants of Sumatra, a new species of Felis, discovered in the Forests of Bencoolen. „The Zoological journal”. 1 (4), s. 548, 1825. (ang.). 
  7. ↑ a b c C.J. Temminck: Monographies de mammalogie: ou Description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans les différens musées de l’Europe. T. 1. Paris: G. Dufour, 1824, s. 102. (fr.).
  8. ↑ E. Blyth: Cuvier’s Animal kingdom: arranged according to its organization, forming the basis for a natural history of animals, and an introduction to comparative anatomy: illustrated by three hundred engravings on wood. London: W.S. Orr and Co., 1840, s. 95. (ang.).
  9. ↑ B.H. Hodgson. Classified Catalogue of Mammals of Nepal, corrected to end of 1840, first printed in 1832. „Calcutta journal of natural history, and miscellany of the arts and sciences in India”. 4, s. 286 (przypis), 1844. (ang.). 
  10. ↑ J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous, and edentate Mammalia in the British museum. London: The Trustees, 1869, s. 13. (ang.).
  11. ↑ a b c d e f A. Wilting i inni, Clouded leopard phylogeny revisited: support for species and subspecies recognition, „Frontiers in Zoology”, 4, 2007, s. 6, DOI: 10.1186/1742-9994-4-1 (ang.).
  12. ↑ a b c d e f g A. Wilting i inni, Geographical variation in and evolutionary history of the Sunda clouded leopard (Neofelis diardi) (Mammalia: Carnivora: Felidae) with the description of a new subspecies from Borneo, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 58 (2), 2011, s. 317–328, DOI: 10.1016/j.ympev.2010.11.007 (ang.).
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n A. Hearn i inni, Neofelis diardi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2024-2 [dostęp 2024-11-23] (ang.).
  14. ↑ a b c W. Cichocki i inni, Polskie nazewnictwo ssaków świata, Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 138, ISBN 978-83-88147-15-9 (pol. • ang.).
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa 2. Diard's Clouded Leopard, s. 127, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  16. ↑ a b c d e f g h 1. Indochinese Clouded Leopard, s. 127, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  17. ↑ Natasha Sethi, Netrapal Singh Chauhan, Dwijender Nath Singh, Clouded leopard (Neofelis nebulosa) in captivity: A Scenario in Indian zoos, „Journal of Wildlife and Biodiversity”, 7 (3), 2023, s. 40–54 (ang.).
  18. ↑ a b c d e Hearn i inni, Insights into the spatial and temporal ecology of the Sunda clouded leopard Neofelis diardi, „Raffles Bulletin of Zoology”, 61 (2), 2013, s. 871–5 (ang.).
  19. ↑ a b c d e f M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  20. ↑ a b Per Christiansen, Sabertooth characters in the clouded leopard (Neofelis nebulosa Griffiths 1821), „Journal of Morphology”, 267 (10), s. 1186–1198 (ang.).
  21. ↑ F.N. Chasen. A handlist of Malaysian mammals: a systematic list of the mammals of the Malay Peninsula, Sumatra, Borneo and Java, including the adjacent small islands. „Bulletin of the Raffles Museum”. 15, s. 84, 1940. (ang.). 
  22. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 398. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  23. ↑ A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, A. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P. O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 64, 2017. (ang.). 
  24. ↑ RMNH.MAM.1981.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2024-11-22]. (niderl. • ang.).
  25. ↑ RMNH.MAM.1981.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2024-11-22]. (niderl. • ang.).
  26. ↑ a b P. Christiansen. Neotype of Neofelis diardi (Mammalia: Carnivora: Felidae). „Zootaxa”. 2110 (1), s. 58–68, 2009. DOI: 10.11646/zootaxa.2110.1.4. (ang.). 
  27. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.), Subspecies Neofelis nebulosa diardi, [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [online], Johns Hopkins University Press, 2005 [dostęp 2020-08-13].
  28. ↑ V.A. Buckley-Beason i inni, Molecular Evidence for Species-Level Distinctions in Clouded Leopards, „Current Biology”, 16, 2006, s. 2371–2376, DOI: 10.1016/j.cub.2006.08.066 [zarchiwizowane z adresu 2021-08-04] (ang.).
  29. ↑ A.C. Kitchener, D. Richardson & M.A. Beaumont, A new old clouded leopard, „Cat News”, 46, 2006, s. 26–27 (ang.).
  30. ↑ A. Wilting i inni, Two modern species of clouded leopards: a molecular perspective, „Cat News”, 47, 2007, s. 10–11 (ang.).
  31. ↑ Per Christiansen, Species distinction and evolutionary differences in the clouded leopard (Neofelis nebulosa) and Diard's clouded leopard (Neofelis diardi), „Journal of Mammalogy”, 89 (6), 2008, s. 1435–1446 (ang.).
  32. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 453, 1904. (ang.). 
  33. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 110. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  34. ↑ Ikki Matsuda, Augustine Tuuga, Seigo Higashi, Clouded leopard (Neofelis diardi) predation on proboscis monkeys (Nasalis larvatus) in Sabah, Malaysia, „Primates”, 49, Springer, 2008, s. 227–231 (ang.).
  35. ↑ A. Hearn i inni, Neofelis diardi ssp. borneensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2008, wersja 2022-1 [dostęp 2022-03-24] (ang.).
  36. ↑ J. Sanderson & A. Wilting Sunarto, Neofelis diardi ssp. diardi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2008, wersja 2022-1 [dostęp 2022-03-24] (ang.).
  37. ↑ Jedediah Brodie, Anthony J. Giordano, Density of the Vulnerable Sunda clouded leopard Neofelis diardi in a protected area in Sabah, Malaysian Borneo, „Oryx”, 46 (3), 2012, s. 427–430 (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pantera_sundajska&oldid=75621079”