Pieśń (forma muzyczna)
Pieśń – utwór muzyczny napisany do tekstu lirycznego i przeznaczony do śpiewu[1][2][3]. Najpowszechniejsza forma muzyczna obecna w muzyce od starożytności do czasów współczesnych[1][3]. Ze względu na rodzaj środków wykonawczych wyróżnia się pieśń solową, wykonywaną zazwyczaj przy akompaniamencie instrumentów, oraz pieśń chóralną[1][4][3]; ze względu na budowę: pieśń zwrotkową, wariacyjną oraz przekomponowaną[1][5][2][3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pieśń rozwinęła się najbardziej w okresie romantyzmu[1]. Wcześniej, w średniowieczu powstały jej podstawowe rodzaje: ballada, rondo, virelai oraz madrygał[3]. Początkowo komponowane były na jeden głos, a pod koniec XIII wieku, za sprawą Adama de la Halle pojawiły się formy wielogłosowe[1]. W XIV wieku pieśni na dwa, trzy i cztery głosy tworzył m.in. Guillaume de Machaut[3]. W 2. połowie XV wieku pojawiły się nowe rodzaje: frottola, villanella, strambotto, oda, chanson oraz villancico[2]. Zazwyczaj miały formę zwrotkową, a wykonywane były zarówno a cappella, jako utwory chóralne, jak i z towarzyszeniem instrumentów[3]. W latach 30. XVI wieku madrygał rozwinął się, a w wieku XVII wszedł do opery[1]. Jego przekomponowaną formę tworzyli początkowo m.in. Jakob Arcadelt, Philippe Verdelot, Costanzo Festa, a później Cypriano de Rore, Philippe de Monte, Luca Marenzio, Claudio Monteverdi, Carlo Gesualdo[3]. Pieśni rozrywkowe rozwijały się pod nazwą canzonetty[1]. Po okresowej recesji w baroku, pieśń powróciła w XVIII wieku, na fali zainteresowania kompozytorów muzyki poważnej fortepianem oraz kulturą ludową[2]. Największą rolę w rozwoju pieśni w tym okresie odegrali Johann Friedrich Reichardt, Carl Friedrich Zelter, Johann Rudolf Zumsteeg[3] oraz klasycy wiedeńscy: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart i Ludwig van Beethoven[2].
W okresie romantyzmu forma pieśni obecna była we wszystkich ośrodkach narodowych[1]. Franz Schubert, który stworzył ponad 600 pieśni, ugruntował kompozycję wszystkich rodzajów pieśni: zwrotkowej, wariacyjnej i przekomponowanej[2] (m.in. Piękna młynarka i Podróż zimowa)[3]. Poza nim, pieśń rozijali w Niemczech Robert Schumann (m.in. Miłość poety, Mirty, Miłość i życie kobiety), Johannes Brahms[1] i Felix Mendelssohn-Bartholdy, na Węgrzech Ferenc Liszt, w Norwegii Edvard Grieg, we Francji Ernest Chausson, Henri Duparc i Gabriel Fauré[2], w Austrii Hugo Wolf[1], w Polsce Stanisław Moniuszko, a nieco później Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski, Eugeniusz Pankiewicz, w Rosji Piotr Czajkowski i Modest Musorgski[3]. Pieśń z towarzyszeniem orkiestry komponowali m.in. Hector Berlioz („Les Nuits d'Été”), Gustav Mahler (Kindertotenlieder), Johannes Brahms („Rapsodia niespełnionej miłości”, „Pieśń triumfu”) i S. Moniuszko (kantata „Sonety krymskie” do słów Adama Mickiewicza)[1].
W okresie symbolizmu w kompozycjach Clauda Debussy’emu i Maurica Ravela tekst pieśni, często deklamowany, stał się istotniejszym od muzyki[2]. Arnold Schönberg i Anton Webern wprowadzili do techniki kompozytorskiej dodekafonię, której serialny wariant wykorzystywał w pieśniach Pierre Boulez[3]. W jego kantacie „Młot bez mistrza” śpiew przybiera formę flautanda – techniki artykulacyjnej z instrumentów smyczkowych[1]. Podobną do webernowskiej technikę sonorystyczną stosował później Henryk Mikołaj Górecki („Monologi”)[1].
.jpg)
W XX wieku równolegle rozwijały się trendy nowatorskie oraz historyzujące. Wprowadzano nowe środki ekspresji, m.in. piski, syczenie, krzyki, tremola przypominające frullato z instrumentów dętych i techniki sonorystyczne, rozwijano techniki synkretyczne oraz rozszerzano instrumentarium: śpiewakom akompaniowały zespoły kameralne (np. z wiolonczelą i fortepianem, czy czelestą, harfą i fisharmonią) oraz pojedyncze, niespotykane wcześniej w takim zestawieniuinstrumenty (np. flet). Nurty historyzujące inspirowały się muzyką ludową, średniowieczem (kantylena), technikami kompozytorskimi z epoki baroku oraz charakterystycznym dla epoki romantyzmu liryzmem[1].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska-Chomińska: Pieśń. Kraków: PWM, 1974. OCLC 830204507.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.