Pijawka lekarska
| Hirudo medicinalis[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pijawka lekarska |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Pijawka lekarska (Hirudo medicinalis) – ciepłolubny gatunek wodno-lądowej pijawki z rodziny pijawkowatych (Hirudinidae).
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zasięg występowania obejmuje tereny od zachodniej i południowej Europy po góry Ural na wschodzie oraz – na południe – po kraje graniczące z północno-wschodnią częścią Morza Śródziemnego. Introdukowane w kilku regionach Ameryki Północnej. Występuje w płytkich zbiornikach stojącej lub wolno płynącej wody słodkiej o mulistym dnie, porośniętych trzciną. Woli małe zbiorniki wody.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Ciało cylindryczne, spłaszczone grzbietobrzusznie, złożone z 33–34 segmentów. Wypukły grzbiet ma ubarwienie ciemnobrązowe do czarnego z sześcioma czerwonobrązowymi smugami, a płaska część brzuszna jest pokryta plamkami. Otwór gębowy zakończony jest okrągłą przyssawką. Długość ciała 10–15 cm. Po najedzeniu pijawka zwiększa masę i objętość ciała do 5 razy.
Jaja w kokonach składa do wilgotnej gleby na brzegu zamieszkiwanego zbiornika.
Pijawka lekarska jest pasożytem żywiącym się krwią kręgowców. Może wessać 10–15 ml krwi magazynowanej następnie w 10 uchyłkach jelita. Atakuje płazy (głównie żaby), ssaki lub gady. Może przeżyć bez pokarmu do dwóch lat. Jej ślina zawiera hirudynę zapobiegającą krzepnięciu krwi i specyficzną histaminę powodującą rozszerzanie naczyń krwionośnych. Przyssanie się i przecinanie skóry przez pijawkę jest bezbolesne, dzięki substancji chemicznej zawartej w ślinie znieczulającej przebicie się przez skórę ofiary. Później pojawia się swędzenie i obrzęk.
Znaczenie dla człowieka
[edytuj | edytuj kod]Pijawki są wykorzystywane do pozyskiwania hirudyny – z jednego osobnika można uzyskać ok. 0,015 g tej substancji.
Używane od starożytności lub wcześniej do upuszczania krwi, w szczególności u osób chorych na nadciśnienie. W połowie XIX w. wykorzystywanie pijawek w celach leczniczych zostało przyhamowane rozwojem nowoczesnej medycyny i farmakologii. Obecnie w medycynie stosuje się leczenie pijawkami (hirudoterapia) hodowanymi w sterylnych warunkach[3][4].
Stosowanie pijawek pochodzących z naturalnych źródeł obarczone jest ryzykiem ze względu na możliwość przenoszenia chorób i pasożytów.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Pijawki lekarskie zostały wytępione w wielu regionach na skutek przełowienia (masowe wykorzystywanie w hirudoterapii), degradacji siedlisk i malejącej liczby żywicieli. W Polsce większość pijawek stosowanych w celach leczniczych to przedstawiciele obcych dla naszej fauny gatunków pochodzących z Europy Wschodniej i Azji.
W Polsce jest objęta ochroną gatunkową[5] od 1995 roku. W Czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN wpisana w kategorii NT. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Bezkręgowce, została zaliczona do kategorii VU (gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie)[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hirudo medicinalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Hirudo medicinalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Farming Medicinal Leeches (en)
- ↑ Hirudoterapia
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ Teresa Jażdżewska & Jolanta Wiedeńska: Polska czerwona księga zwierząt: Hirudo medicinalis Linnaeus, 1758. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-12-06].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesław Jura Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. PWN, Warszawa 2004
- Silverstein, K. 2002. „Hirudo medicinalis” (On-line), Animal Diversity Web. (en)
- Szczegółowy opis pijawki lekarskiej w serwisie jezioro.com. jezioro.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-03)].
