Pola Gojawiczyńska
Pola Gojawiczyńska (1935) | |
Data i miejsce urodzenia |
1 kwietnia 1896 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
29 marca 1963 |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Odznaczenia | |
Pola Gojawiczyńska, właśc. Apolonia Gojawiczyńska z Koźniewskich (ur. 1 kwietnia 1896 w Warszawie, zm. 29 marca 1963 tamże)[1] – polska pisarka, działaczka niepodległościowa.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Warszawie w rodzinie rzemieślniczej. Była córką Anastazji z Krawczyków i Jana Koźniewskiego, stolarza, który prowadził warsztat przy ulicy Nowolipki. Uczyła się w szkole powszechnej, jednak w 1905 po strajku szkolnym została wydalona ze szkoły. Później pobierała naukę na kompletach, na pensji, wreszcie rozpoczęła kursy dla wychowawczyń w ochronce. W 1914 jej rodzina wyjechała do Rosji[2].
Debiut
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wiersze napisała w Dworku Grochowskim, w którym po ewakuacji Rosjan z Warszawy w sierpniu 1915 uruchomiono jedną z pierwszych polskich szkół[3]. Zdana sama na siebie rozpoczęła pracę jako wychowawczyni w przedszkolach miejskich, podwarszawskich ochronkach, bibliotekach i teatrzykach amatorskich. Swoje pierwsze próby pisania wysłała do Gabrieli Zapolskiej i zyskała jej aprobatę.
W czasie I wojny światowej brała udział w pracy niepodległościowej i należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jej pierwszym utworem była nowela Dwa fragmenty, za którą w 1915 otrzymała wyróżnienie czasopisma Echo Pragi[1]. Powstał wtedy szkic noweli Dzieciństwo.
Rozwój literacki
[edytuj | edytuj kod]W 1920 wyszła za mąż za Stanisława Gojawiczyńskiego, rok później urodziła córkę Wandę. Do 1926 mieszkała w Bielsku Podlaskim i pracowała w miejscowym starostwie. W latach 1925–1929 współpracowała z „Kurierem Warszawskim”.
W 1931 zamieszkała w Szarleju (obecnie dzielnica Piekar Śląskich, w których umieściła akcję powieści Ziemia Elżbiety). W tym czasie jej nowelę Dzieciństwo przeczytała Zofia Nałkowska i wystarała się dla niej o stypendium Funduszu Kultury Narodowej.
W 1932 wróciła do Warszawy zaczęła publikować następne utwory i współpracować z „Gazetą Polską” (1932–1934). Prozę i felietony publikowała też w czasopismach „Bluszcz” (1931–1933), „Kurier Poranny” (1931–1932, 1937–1939). W 1936 pisarka została członkiem władz oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1937 teatr wystawił jej sztukę Współczesne.
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]7 stycznia 1943 została aresztowana w swoim warszawskim mieszkaniu przy Brzozowej 2/4 (przeprowadziła się tam z ul. Brzozowej 6/8 w 1937)[4]. Trafiła na oddział kobiecy Pawiaka, tzw. Serbię[5]. Opisała to we wspomnieniach pod tytułem Krata (1945)[6]. Została zwolniona z więzienia 5 maja 1943[7] Po wyjściu z więzienia ukrywała się w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku oraz u swojej przyjaciółki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej w Milanówku[7].
Po 1945
[edytuj | edytuj kod]W 1945 zamieszkała w Łodzi, skąd w 1949 wróciła do Warszawy[1].
Zmarła w Warszawie[4]. Pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera: Aleja Zasłużonych-1-127)[8][9].
Charakterystyka twórczości
[edytuj | edytuj kod]Była jedną z najpopularniejszych pisarek okresu międzywojennego. Jej utwory zawierały wątki psychologiczne i społeczno-obyczajowe związane z awansem środowiska proletariackiego i drobnomieszczańskiego Warszawy i Górnego Śląska. Jej utwory Dziewczęta z Nowolipek i Rajska jabłoń posłużyły za podstawę do scenariusza filmów fabularnych. Ostatnia ekranizacja z 1985 roku ukazała się w reżyserii Barbary Sass[10].
Ekranizacje
[edytuj | edytuj kod]Twórczość
[edytuj | edytuj kod]- 1933 Powszedni dzień
- 1934 Ziemia Elżbiety
- 1935 Dziewczęta z Nowolipek
- 1936 Rozmowy z milczeniem
- 1937 Rajska jabłoń
- 1938 Dwoje ludzi
- 1938 Słupy ogniste
- 1945 Krata
- 1946 Stolica
- 1947 Dom na skarpie
- 1956 Miłość Gertrudy
- 1956 Opowiadania
- 1971 Z serca do serca: Utwory z lat 1916–1938 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1916–1938)
- 1974 Szybko zapomniane: Utwory z lat 1945–1963 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1945–1963)
- 2001 Święta rzeka (pierwotnie drukowana w odcinkach w „Kurierze Polskim” w 1939)
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Sztandaru Pracy klasy I (22 lipca 1949)[11]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (31 marca 1956)[12]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)[13]
- Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1938)[14]
- Złoty Krzyż Zasługi (17 września 1946)[15]
- Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)[16]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[17]
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1961)[18]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda miasta Warszawy (za całokształt twórczości)
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Brzozowej 6/8 w Warszawie, w której mieszkała Pola Gojawiczyńska, odsłonięta w kwietniu 1964[19].
- Imieniem Poli Gojawiczyńskiej nazwano ulice w: Gdańsku, Gdyni, Gliwicach, Kędzierzynie-Koźlu, Koninie, Legnicy, Lublinie, Mysłowicach, Łodzi, Piasecznie, Poznaniu, Radomiu, Rudzie Śląskiej, Szczecinie, Tarnowie, Warszawie (Żoliborzu) i Wieluniu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 216. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 103. ISBN 978-83-63842-50-5.
- ↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 38. ISBN 978-83-11-13068-5.
- ↑ a b Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 109. ISBN 978-83-63842-50-5.
- ↑ Regina Domańska: Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1978, s. 279.
- ↑ Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 43. ISBN 978-83-11-13068-5.
- ↑ a b Teresa Dąbrowska: Warszawa literacka lat międzywojennych. Warszawa: Bellona, 2014, s. 44. ISBN 978-83-11-13068-5.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: POLA GOJAWICZYŃSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-04-23] .
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz, Piotr Paszkiewicz: Aleja Zasłużonych. Cmentarz Powązkowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 194. ISBN 83-01-09984-4.
- ↑ Gojawiczyńska Pola (Apolonia), [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-29] .
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 58, poz. 644 „w związku z 60 rocznicą urodzin, za wybitne zasługi w dziedzinie twórczości literackiej”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 259, poz. 611. „za zasługi na polu literatury”.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 233 „za organizację i budowę Związków Zawodowych Literatów Polskich.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 4, 24 lutego 1961, s. 3.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 43. ISBN 83-912463-4-5.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 42. ISBN 83-60353-11-5.
- Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 74. ISBN 978-83-7420-110-0.
- Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 306, 310–312, 504–505, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pola Gojawiczyńska – rękopisy i publikacje w bibliotece Polona
- Członkowie polskiego PEN Clubu
- Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
- Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Ludzie związani z Bielskiem Podlaskim
- Ludzie związani z Piekarami Śląskimi
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Pisarze związani z Warszawą
- Pochowani w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy prozaicy
- Uczestnicy strajków szkolnych w Królestwie Kongresowym (1905–1908)
- Urodzeni w 1896
- Więźniarki Serbii (okupacja niemiecka)
- Zmarli w 1963
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)