Polsko-brytyjski układ sojuszniczy
Polsko-brytyjski układ sojuszniczy – traktat sojuszniczy zawarty 25 sierpnia 1939 pomiędzy Wielką Brytanią a Polską[1]. W imieniu rządów polskiego oraz brytyjskiego podpisali go ambasador Rzeczypospolitej w Wielkiej Brytanii Edward Raczyński oraz sekretarz spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii lord Edward Halifax. Zawierał 8 artykułów jawnych[2] oraz 4 artykuły tajne. Zarejestrowany przez Sekretariat Ligi Narodów 3 stycznia 1940[3] zgodnie z wymogami stawianymi przez Traktat Wersalski w art. 18.
Treść dokumentu
[edytuj | edytuj kod]
Traktat sojuszniczy rozwijał wcześniejsze, jednostronne gwarancje brytyjskie z 31 marca 1939[4] i gwarancje dwustronne zawarte w protokole podpisanym 6 kwietnia 1939[5] w trakcie wizyty w Londynie ministra spraw zagranicznych RP Józefa Becka z brytyjskim sekretarzem spraw zagranicznych lordem Halifaxem. Traktat był dokumentem prawa międzynarodowego zobowiązującym obie strony sygnujące do udzielenia sobie wzajemnej pomocy militarnej w przypadku agresji na jedną ze stron lub tzw. agresji pośredniej – na terytorium Wolnego Miasta Gdańska, Litwy, Belgii i Holandii i niezawierania odrębnego rozejmu ani pokoju z agresorem. Składał się on z dwóch części – tekstu zasadniczego oraz tajnego protokołu wyjaśniającego jego pełny kontekst. Przewidywał wzajemną, pełną pomoc zbrojną wobec agresji niewymienionego z nazwy „europejskiego mocarstwa”. Tajny aneks precyzował, że chodzi wyłącznie o Niemcy. W razie napaści innego państwa europejskiego strony miały się jedynie konsultować w sprawie środków, które miały być wspólnie zastosowane[6][7]. W artykule 6-tym Układu mowa była o zobowiązaniach umawiających się stron z państwami trzecimi w sprawie tych środków, z zaznaczeniem, że ''ich wykonanie nie mogło nigdy naruszyć suwerenności ani nietykalności drugiej umawiającej się strony".[8]Traktat został zawarty na czas pięciu lat z automatycznym przedłużeniem bez określenia terminu w przypadku braku wypowiedzenia na 6 miesięcy przed upływem tego okresu. Nabierał mocy z chwilą podpisania, bez konieczności ratyfikacji. Była to pierwsza formalna dwustronna umowa sojusznicza Wielkiej Brytanii z krajem na wschód od linii Renu.
Nadzieje i oczekiwania Polski związane z sojuszem
[edytuj | edytuj kod]Sojusz polsko-brytyjski dawał Polsce nadzieje na powstrzymanie Adolfa Hitlera przed atakiem na Polskę, zaś Wielka Brytania potwierdzała formalnie przez jego zawarcie gotowość przystąpienia do wojny z III Rzeszą w przypadku agresji przeciw Polsce, pomimo zawartego dzień wcześniej[9] paktu Ribbentrop-Mołotow. Okazał się on jednak niewystarczający wobec konsekwencji w realizacji postanowień paktu Berlin-Moskwa przez strony, co potwierdził rozwój dalszych wydarzeń. Hitler w oparciu o analizy Joachima von Ribbentropa, byłego ambasadora III Rzeszy w Wielkiej Brytanii i rzecznika ścisłej współpracy niemiecko-sowieckiej uznał, że zawarcie układu sojuszniczego z Polską to blef Wielkiej Brytanii, która do wojny niemiecko-polskiej, pomimo niemieckiej agresji, nie przystąpi w obliczu jasnego stanowiska ZSRR, przychylnego Rzeszy. Intencją Hitlera było przeprowadzenie izolowanej wojny z Polską, bez ryzyka wojny światowej[10]. Kalkulacje te okazały się błędne.
Sytuacja polityczna Polski po podpisaniu układu
[edytuj | edytuj kod]Adolf Hitler był zaskoczony zawarciem w Londynie sojuszu polsko-brytyjskiego. Gwarancje pomocy wojskowej udzielone przez Brytyjczyków Polsce w razie ataku Niemiec spowodowały przesunięcie terminu rozpoczęcia wojny. Wrogo nastawiony do paktu Ribbentrop-Mołotow[11] Benito Mussolini, wbrew wcześniejszym deklaracjom i formalnym zobowiązaniom wobec Niemiec (pakt stalowy), oświadczył Hitlerowi, że Włochy nie przystąpią do wojny, ponieważ nie są do niej jeszcze przygotowane[12]. Hitler w wyniku zaistniałej sytuacji politycznej odwołał termin rozpoczęcia agresji na Polskę, wyznaczony na 26 sierpnia 1939 r. Następne dni zostały przez przywódców III Rzeszy poświęcone na próbę podważenia sojuszu polsko-brytyjskiego i dyplomatycznej izolacji Polski, a także na potwierdzenie zaangażowania ZSRR po stronie Rzeszy pomimo oficjalnego zaangażowania się Wielkiej Brytanii w potencjalny konflikt niemiecko-polski. Wysiłki dyplomatyczne wobec Brytyjczyków (misja szwedzkiego przemysłowca Birgera Dahlerusa) zakończyły się fiaskiem. Natomiast ZSRR potwierdził publicznie, że nie demobilizuje Armii Czerwonej na granicy z Polską, co stanowiło potwierdzenie zobowiązań tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow. W konsekwencji 30 sierpnia 1939 Hitler ponowił rozkaz agresji na Polskę wyznaczając jej termin na dzień 1 września 1939 roku[13].
Krytyka sojuszu z Wielką Brytanią
[edytuj | edytuj kod]W 1939 roku pozbawiony zaplecza politycznego Władysław Studnicki napisał broszurę pt. „Wobec nadchodzącej drugiej wojny światowej”, która krytykowała ewentualne zawarcie paktu sojuszniczego z Wlk. Brytanią. Argumentował w niej, że Londyn zamierza wciągnąć ZSRR do koalicji, za co Anglia może „zapłacić” mu wschodnimi województwami Polski. Autor nie mógł znać szczegółów rozmów między Wielką Brytanią a Polską, w których rola Rosji w ujęciu brytyjskim miała dotyczyć pomocy materialnej dla zaatakowanej przez Niemcy Polski, na co Polska wyrażała aprobatę, lecz nie wierzyła w realność takiej pomocy ze strony państwa wrogo nastawionego do niej. Wcześniej, Polska w rozmowach bilateralnych z Francją i Wielką Brytanią odrzuciła możliwość wkroczenia na teren Polski Armii Czerwonej[14]. Broszura ta, wydana jeszcze w czerwcu 1939 roku, została skonfiskowana przez polski rząd[15].
Polsko-brytyjski układ sojuszniczy a rzeczywistość
[edytuj | edytuj kod]
Chociaż ustalenia układu zobowiązywały Wielką Brytanię do pełnej i natychmiastowej pomocy Polsce w razie agresji III Rzeszy, to rzeczywistość nie spełniła polskich oczekiwań. Wielka Brytania 3 września 1939 r. wypowiedziała wojnę Niemcom[16]. Jednak prócz blokady morskiej Niemiec (w której został w dniu 17 września 1939 r. zatopiony lotniskowiec HMS „Courageous”) i nalotu samolotów RAF na niemieckie bazy morskie w Wilhelmshaven, Cuxhaven i Brunsbuttelkoog w dniu 5 września nie podjęła żadnych poważnych działań militarnych wobec Niemiec w 1939 roku[17]. Zamiast tego sojusznicy Polski podjęli dość niezrozumiałe przedsięwzięcia, które przeszły do historii jako tzw. „dziwna wojna”. W okresie późniejszym natomiast polsko-brytyjski układ sojuszniczy stał się podstawą do tworzenia oddziałów Polskich Sił Zbrojnych na terytorium Wielkiej Brytanii i krajów Imperium Brytyjskiego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rokowania trwały od 18 sierpnia. Negocjatorem strony polskiej był naczelnik Wydziału Prawno-Traktatowego MSZ Władysław Kulski, brytyjskiej Gerald Fitzmaurice, drugi radca prawny Foreign Office.
- ↑ Podpisanie aliansu polsko-angielskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 193 z 27 sierpnia 1939.
- ↑ League of Nations Treaty Series, vol. 199 No. 4665, brak ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
- ↑ Statement by the Prime Minister in the House of Commons on March 31, 1939
- ↑ Anglo-Polish communiqué issued on April 6, 1939
- ↑ W praktyce wykluczało to przystąpienie Wielkiej Brytanii do wojny z ZSRR. Dnia 17 września pozostała Rządowi RP jedynie ta nieokreślona stypulacja. (...) jednak (...) nawet artykuł 1-b tajnego protokołu nie doczekał się realizacji. Żadne konsultacje między obu rządami w sprawie agresji radzieckiej na Polskę w ogóle się nie odbyły, być może dlatego, że w dniach od 18 do 30 września żaden rząd RP praktycznie nie istniał i nie funkcjonował. (J. Łojek Agresja 17 września, s.42)
- ↑ W wydanych w Paryżu (1977) wspomnieniach Kulski uznawał ograniczenie wzajemnych gwarancji do jednego przeciwnika za sukces, bowiem w przeciwnym razie grozić miała Polsce wojna z Włochami. Zagrożenie ze strony innych państw pominął. Tamże, s.38n. Łojek sugeruje, iż gwarancję można było sformułować jako odpowiedź na agresję ze strony Rzeszy oraz jakiegokolwiek innego państwa europejskiego sprzymierzonego z nią przez jakikolwiek układ, które wspomagając Niemcy zbrojnie rozpoczęłoby otwarte działania wojenne przeciwko jednej z układających się stron (tamże s.41).
- ↑ Marek Kornat, Mariusz Wołos, "Józef Beck. Biografia", 2020.
- ↑ Pakt został podpisany w nocy z 23/24 sierpnia, a ogłoszony rankiem 24 sierpnia.
- ↑ Z tego względu agresja Niemiec nastąpiła bez przewidzianego w prawie międzynarodowym wypowiedzenia wojny, po przeprowadzeniu prowokacji gliwickiej mającej uzasadniać „obronny” charakter działań wojskowych III Rzeszy wobec Polski.
- ↑ O którym został powiadomiony przez Hitlera w przeddzień jego zawarcia.
- ↑ żądając jednocześnie od III Rzeszy dostarczenia surowców strategicznych i dział artylerii przeciwlotniczej w rozmiarach niewykonalnych dla Niemiec. Przedstawiając listę żądań włoskich ambasador Włoch w Berlinie Bernardo Attolico zaznaczył, że dostawy mają być dokonane „natychmiast”.
- ↑ Ostateczna dyrektywa została podpisana 31 sierpnia 1939 o godz. 0.30.
- ↑ Marek Kornat, Mariusz Wołos, "Józef Beck. Biografia", 2020.
- ↑ Tadeusz Kisielewski; Barbara Polak; Władysław Bułhak; Marek Kazimierz Kamiński – „Pokonani w obozie zwycięzców – o sprawie polskiej w latach II wojny światowej” – Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr. 05-06/2005, s. 22-54.
- ↑ Podobnie uczyniła Francja, którą z Polską łączył traktat gwarancyjny z 1925 r.
- ↑ Dotyczy to działań lotniczych, gdyż siły lądowe Wielkiej Brytanii (BEF) nie przekraczały ówcześnie 9 dywizji z nieliczną bronią pancerną.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Kisielewski; Barbara Polak; Władysław Bułhak; Marek Kazimierz Kamiński – „Pokonani w obozie zwycięzców – o sprawie polskiej w latach II wojny światowej” – Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr. 05-06/2005, s. 22-54.
- Jerzy Łojek, Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Warszawa: „Pax”, 1990, ISBN 83-211-1394-X, ISBN 83-211-1410-5, OCLC 69607550.