Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Potok Złoty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Potok Złoty
Золотий Потік
Ilustracja
Zamek w Potoku Złotym
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

czortkowski

Hromada

Potok Złoty

Powierzchnia

19,70 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


2398

Nr kierunkowy

+380 3544

Kod pocztowy

48451

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Potok Złoty”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Potok Złoty”
Ziemia48°54′27″N 25°20′18″E/48,907500 25,338333
Strona internetowa
Galeria: zamek, kościół
Potok Złoty. Wieża wjazdowa w zamku
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Potok Złoty. Zamek
Zamek w Potoku Złotym. Schemat
Potok Złoty. Kościół
Potok Złoty. Kościół
zamek

Potok Złoty (ukr. Золотий Потік, Zołotyj Potik) – osiedle na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie czortkowskim, siedziba hromady. W 2017 roku liczyło 2398 mieszkańców[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W 1545 r. dobra, na których leży Potok Złoty, zostały darowane przez króla Zygmunta Starego ówczesnemu podkomorzemu halickiemu Jakubowi z Potoka.

Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz wskazali, że Potok otrzymał prawo miejskie magdeburskie w roku 1578[2].

Według innych badaczy założycielem miasta był szlachcic, wnuk Jakuba z Potoka, wojewoda bracławski Stefan Potocki (1568-1631), który w 1601 roku uzyskał dla miejscowości prawo miejskie magdeburskie i dokonał zmiany nazwy na Potok Złoty. On też zbudował zamek obronny oraz kościół i klasztor dominikański[3].

Po śmierci prowincjała o. Ambrożego z Urzędowa przeor potocki o. Zachariasz Radziejowski jako wikary generalny zwołał kapitułę zakonną do Potoka na 18 października 1620[4].

Pod koniec XVIII wieku Potoccy sprzedali Potok Złoty i majątek zaczął przechodzić z rąk do rąk, co spowodowało jego zubożenie. W 1875 roku jego właścicielem jednak został Włodzimierz Gniewosz (1838–1909), który położył duże zasługi w odbudowie miasteczka, oraz zbudował tzw. „Dwór Gniewoszów”. Mieściła się w nim znakomita kolekcja malarstwa m.in. Fałata i Kossaka. Po Włodzimierzu Złoty Potok odziedziczył Aleksander Gniewosz (1873-1930), a po nim Aleksander jr Gniewosz (1920-2003)[5][6] – uczestnik bitwy o Monte Cassino oraz Antoni Gniewosz (ur. 1922). W rodzinie Gniewoszów Potok Złoty pozostawał do 1939 roku. We wsi ustanowiono kaplicę grobową Gniewoszów[7]

14 maja 1891 pożar[8], który wybuchł w klasztorze dominikanów strawił prawie czwartą część miasta[9].

W 1901 działała gorzelnia Markusa Leiba Bergmanna[10].

Po zakończeniu I wojny światowej, od listopada 1918 r. do lata 1919 Potok Złoty przejściowo znalazł się w Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej.

Przynależność administracyjna przed 1939 r.: gmina Koropiec, powiat buczacki, województwo tarnopolskie.

W latach 1941–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tu łącznie 35 Polaków[11].

W latach 1939–1941 i 1944–1962 Potok Złoty był siedzibą rejonu złotopotockiego. W latach 1934–1941 był siedzibą gmin Potok Złoty I i Potok Złoty II. W latach 1941–1944 siedziba gminy Potok Złoty.

W 1989 liczyło 2479 mieszkańców[12].

W 2013 liczyło 2469 mieszkańców[13].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • zamek[14] z początku XVII wieku, zbudowany przez Potockich na planie kwadratu z sześciobocznymi basztami w narożach i wieżą bramną od północy. Od tej strony znajdował się też pałac Potockich. Całość otaczały wały ziemne i nawodniona fosa. W 1672 roku zajęty przez Turków i ponownie w 1676 roku. Od czasów Rozbiorów Polski w ruinie
  • kościół rzymskokatolicki parafialny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Szczepana pierwszego męczennika, ufundowany wraz przyległym klasztorem dominikańskim przez Stefana Potockiego i jego żonę Marię Mohylankę (wybudowany w latach 1611–1634[a][15][16][17]). Stefan Potocki został pochowany w kościele. Na sklepieniach krzyżowo-żebrowych oraz na ścianach zachowały się freski z XVIII w. z legendę o herbie książąt Potockich[18]. W 1935 r. przekazany przez dominikanów w ręce księży diecezjalnych. Częściowo zrujnowany w okresie Ukraińskiej SRR po wysiedleniu z tych ziem Polaków, m.in. w 1954 r. kościół przebudowano na kino, burząc wieżę. Wyremontowany po upadku ZSRR z inicjatywy polskiego duchownego i działacza kresowego ks. Ludwika Rutyny; obecnie kościół parafialny, proboszczem parafii jest ks. Dariusz Piechnik[19]. Słynący łaskami obraz Matki Bożej Złotopolskiej z tego kościoła został po wojnie przewieziony przez byłych parafian do Wabienic na Dolnym Śląsku[3].
  • cerkiew pw. Świętej Trójcy, murowana, z roku 1897.
  • pałac Gniewoszów herbu Rawicz z 1840 r. znajduje się na zachód od zamku. Obiekt wybudowany przez Olszewskiego. W trakcie budowy z zamku powyrywane zostały kamienne detale: obramowania okien i drzwi, ciosowe balustrady oraz kominki, które użyto przy wznoszeniu pałacu. Budowa ta doprowadziła Olszewskich do ruiny w związku z czym pałac kupił Jan Stojowski, a następnie przeszedł w ręce rodziny chasydzkich cadyków Friedmanów z Sadogóry. Od 1875 r. własność Włodzimierza Hipolita Gniewosza. Jego rodzina, syn Aleksander, a potem jego dwóch małoletnich synów mieszkali w obiekcie do 1939 r. Pałac piętrowy, wybudowany na planie dłuższego prostokąta, na wysokim fundamencie, był zwieńczony dachem czterospadowym[20]. Wokół pałacu duży park z alejami. Całość przetrwała do dnia dzisiejszego[21].

Pomniki

[edytuj | edytuj kod]

Urodzeni w Potoku Złotym

[edytuj | edytuj kod]

Związani z Potokiem Złotym

[edytuj | edytuj kod]
  • Marjan Antoniewicz – dyrektor dóbr w Potoku Złotym, członek Związku b. Chyrowiaków[25]
  • Stanisław Łukasiewicz – nauczyciel, w 1933 mianowany kierownikiem 6-klasowej szkoły we wsi[26]
  • Jan Padlewski – polski nauczyciel, w 1932 przeniesiony z 5-klasowej szkoły w Potoku Złotym do 7-klasowej szkoły im. A. Mickiewicza w Buczaczu[27]
  • Lea Danknerówna – polska nauczycielka, w 1936 przeniesiona z 7-klasowej szkoły żeńskiej w Zaleszczykach do 6-klasowej szkoły Potoku Złotym[28]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tomasz Zaucha wskazuje na prace: Serhij Jurczenko, Krzyżowe kościoły Ukrainy w pierwszej połowie XVII w., [w:] Biuletyn Historii Sztuki 1995, r. LVII, nr 3–4, s. 289–290.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Kijów, 2017, s. 65. (ukr.).
  2. Bohdan Janusz, Aleksander Czołowski. Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926, s. 25.
  3. a b Dominikanie. Część 3 [online], Nowy Kurier Galicyjski, 9 sierpnia 2019 [dostęp 2022-10-24] (pol.).
  4. Sadok Barącz: Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce. T. 1. Lwów: W. Maniecki, Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1861, s. 282.
  5. Książka telefoniczna 1939. genealogyindexer.org, 1939. s. 692. [dostęp 2015-08-22].
  6. Stanisław Nicieja: Moje kresy. Potok Złoty – blask i zagłada. Nowa Trybuna Opolska, 2011-01-29. [dostęp 2015-08-22].
  7. Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski: Cmentarze Podola – źródło do badań nad sztuką i historią. repcyfr.pl. s. 182. [dostęp 2015-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  8. Potok złoty. „Kurjer Lwowski”. 135, s. 5, 16 maja 1891.
  9. Kronika. Potok złoty. „Kurjer Lwowski”. 135, s. 5, 16 maja 1891.
  10. Gorzelnie i Fabryki wódek w Galicji w 1901 r.
  11. Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 168-169, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  12. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  13. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  14. Złoty Potok. [dostęp 2013-09-16].
  15. Dominikanie. Część 3, dz. cyt [online], Nowy Kurier Galicyjski [dostęp 2022-10-24] (pol.).
  16. Tomasz Zaucha, Kościół parafialny pw. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym, s. 209.
  17. Zdaniem Bohdana Janusza, świątynia została wzniesiona w 1634 roku. PATRZ → Bohdan Janusz, Domy Boże, dwory, pomniki. Kościoły i klasztory, [w:] Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz, Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, s. 142. [dostęp 2016-12-27].
  18. Grzegorz Rąkowski, Paweł Luboński, Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, Pruszków: Rewasz, 2006, s. 319–320, ISBN 83-89188-46-5, OCLC 69287000.
  19. ks. Dariusz Piechnik.
  20. Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 155–158, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  21. ЗОЛОТИЙ ПОТІК. ПАЛАЦ. (1838-1840р.р.).
  22. Олександра Сербенська: „Моє улюблене українське слово – „гідність”. „Wysokyj Zamok”. 1 marca 2018. (ukr.).
  23. Помер декан фізмату Педагогічного університету Анатолій Шморгун. (ukr.).
  24. Чернігівський педуніверситет прощатиметься з деканом фізмату. (ukr.).
  25. Regulamin Związku b. Chyrowiaków. 1934, s. 11.
  26. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 9, s. 365 [393], 1933, R. XXXVII.
  27. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 8–9, s. 537, 1932, R. XXXVI.
  28. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 9, s. 547, 1936, R. XXXX.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]