Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Rejencja bydgoska (1815–1920)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy rejencji bydgoskiej w latach 1815–1920. Zobacz też: inne rejencje o tej nazwie.
bydgoska
rejencja
Państwo

 Królestwo Prus

Prowincja

Poznańska

Siedziba

Bydgoszcz

Powierzchnia

11 697 km²

Populacja (1905)
• liczba ludności


723 965[1]

• gęstość

61,9 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów

13

Liczba miast na prawach powiatu

1

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Rejencja Bydgoska na mapie Prowincji Poznańskiej z 1848
Rejencja Bydgoska na mapie Prowincji Poznańskiej z 1905
Dawny budynek rejencji w Bydgoszczy, po 1945 r. siedziba Bydgoskiego Urzędu Wojewódzkiego, od 1999 r. mieści Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki

Rejencja bydgoska (niem. Regierungsbezirk Bromberg) – rejencja Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prowincji Poznańskiej, istniejąca w latach 1815–1920 ze stolicą w Bydgoszczy[2].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Rejencja bydgoska powstała formalnie 15 maja 1815 r. z chwilą wydania przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III patentu okupacyjnego, wcielającego zachodnie ziemie Księstwa Warszawskiego do Prus i tworzący Wielkie Księstwo Poznańskie. W Wielkim Księstwie Poznańskim istniały dwa obwody rejencyjne – oprócz bydgoskiego utworzono również rejencję poznańską[2]. Obwód bydgoski obejmował fragment dawnego departamentu bydgoskiego, bez powiatów leżących na prawym brzegu Wisły (toruński, michałowski i chełmiński), które zostały przyłączone do prowincji Prusy Zachodnie, rejencji kwidzyńskiej oraz powiatów południowych (brzeski, kowalski, radziejowski), które pozostały w Królestwie Polskim pod kontrolą Cesarstwa Rosyjskiego[3].

1 lipca 1815 r. rozpoczęła w Bydgoszczy działalność królewsko-pruska komisja rejencyjna, zaś miesiąc później ukazał się pierwszy numer „Dziennika Urzędowego” (niem. Amtsblatt) jako organu rejencji. W tym momencie obowiązywał już nowy podział administracyjny, wedle którego początkowo w skład rejencji bydgoskiej wchodziło sześć powiatów[2].

Z chwilą zatwierdzenia organizacji urzędu przez Fryderyka Wilhelma III, komisja przekształciła się w kolegium i wraz ze wszystkimi zatrudnionymi urzędnikami utworzyła Królewsko-Pruską Rejencję (niem. Königliche Preussische Regierung). Obok prezydenta, wiceprezydenta i dyrektora regencji, zatrudnionych tutaj było 13 radców regencyjnych, naczelny lustrator lasów, dwóch radców konsystorialnych (katolicki i ewangelicki) i wielu innych płatnych urzędników. W 1820 roku liczba ich wynosiła 81, a w późniejszych latach znacznie wzrosła[2]. Władze rejencyjne od samego początku podlegały ministrom pruskim. Prezydent rejencji bydgoskiej wchodził w skład Zarządu Wielkiego Księstwa Poznańskiego[4].

Zakres prac Królewsko-Pruskiej rejencji w Bydgoszczy był dosyć szeroki. Ustanowiono dwa oddziały, z których pierwszy zajmował się początkowo w trzech, a potem w czterech działach następującymi sprawami[2]:

  • sprawami wewnętrznymi – badaniem nastrojów, cenzurą, publikacjami, wydawaniem dzienników urzędowych;
  • działalnością policji – zapewnianiem bezpieczeństwa, nadzorem nad ubogimi i organizacjami;
  • sprawami wojskowymi – rekrutacją, mobilizacją, urządzeniami obronnymi;
  • sprawami kościołów i szkół, a także komisji sanitarnych;

W drugim oddziale znajdowały się trzy działy, zajmujące się[2]:

  • wpływami finansowymi z różnych instytucji i urządzeń, a także z domen, dóbr, leśnictw i żup;
  • sprawami policji przemysłowej, mającej nadzór nad fabrykami, warsztatami rzemieślniczymi, handlem i organizacjami zawodowymi;
  • administracją i budownictwem wodnym.

Władzom rejencyjnym podlegało początkowo sześć, a później dziewięć landratur, tyleż lekarzy powiatowych, a od 1829 r. także weterynarzy powiatowych, dwóch dyrektorów podatkowych, ponad 20 Urzędów Domenalnych, Urząd Intendentury, cztery nadleśnictwa, urzędnicy budowlani, naczelnicy policji w Bydgoszczy i Gnieźnie oraz władze kościelne. Landratury sprawowały głównie nadzór nad sprawami szkolnymi, kościelnymi i policyjnymi w powiatach. W landraturze bydgoskiej zatrudnieni byli m.in.: sekretarz powiatowy, skarbnik, poborca podatków i inni urzędnicy[2].

Z Królewsko-Pruską Rejencją związana była także obecność w mieście innych urzędów m.in.[2]:

  • urzędu pocztowego, któremu podlegały powiatowe stacje pocztowe na obszarze rejencji;
  • głównego Urzędu Celnego;
  • Królewskiego Urzędu Prowiantowego.

Od 1 marca 1817 r. wprowadzono nową organizację sądownictwa, związaną pośrednio z podziałem administracyjnym. Sądy pruskie w Prowincji Poznańskiej dzieliły się na[2]:

  • sądy pokoju – I instancja;
  • sądy ziemskie – II instancja;
  • wyższy sąd apelacyjny w Poznaniu – III instancja.

Poza tym istniały Inkwizytoriaty jako władze śledcze.

W początkowym okresie istnienia rejencji, na prezesów sądów oraz landratur powoływano wielu Polaków, głównie ze stanu szlacheckiego[2]. Ludność całej rejencji bydgoskiej w 1821 r. sięgała 290 tys. osób, z tego 25% zamieszkiwało w miastach. W 1846 r. obszar rejencji zamieszkiwało 460 tys. osób, a w przededniu I wojny światowej sama Bydgoszcz z przedmieściami liczyła 100 tys. osób[2].

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Rejencja dzieliła się na następujące powiaty[3]:

1815–1818

[edytuj | edytuj kod]

1818–1887

[edytuj | edytuj kod]

1887–1920

[edytuj | edytuj kod]

Siedziba

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Budynek Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy.

Urząd rejencji bydgoskiej początkowo mieścił się w gmachu przy Starym Rynku wzniesionym w latach 1775–1778 dla władz Obwodu Nadnoteckiego. W latach 30. XIX wieku rozpoczęto budowę nowej siedziby na terenie dawnego folwarku starościńskiego Grodztwo. Nowy gmach municypalny był początkiem przekształcenia przedmieścia Grodztwo na nową dzielnicę administracyjną i oświatową Bydgoszczy w II połowie XIX wieku.

Ostatecznie nowy budynek administracyjny powstał w latach 1834–1836 w stylu klasycystycznym według projektu miejscowego radcy budowlanego Carla Adlera, skorygowanego przez Friedricha Obucha oraz Karla Friedricha Schinkla. Gmach później wielokrotnie rozbudowywano: m.in. w latach 1863–1864 o ryzality boczne, a w latach 1898–1900, m.in. o skrzydła narożne według planów radcy budowlanego von Bussego.

Prezydenci rejencji bydgoskiej

[edytuj | edytuj kod]
Lata urzędowania Prezydent Uwagi
1815–1821 Joseph von Stein-Kamieński[5] pochodził z rodziny o polskim rodowodzie, Honorowy Obywatel Bydgoszczy od 3 października 1821 r.
1821–1825 Kozierowski
1825–1831 Ludwig von Colomb
1831–1841 Carl von Wissmann[6] Honorowy Obywatel Bydgoszczy od 7 września 1833 r., założyciel Towarzystwa Upiększania Miasta i parku na Wzgórzu Dąbrowskiego
1842–1849 Johann Eduard von Schleinitz[7] prezydent rejencji w Koblencji (1837–1842), nadprezydent Prowincji Śląsk (1848–1869)
1850–1864 Julius von Schleinitz[8] poseł do sejmu pruskiego, Honorowy Obywatel Bydgoszczy od 7 marca 1864 r.
1864–1870 Johann Naumann[9] poprzednio prezydent rejencji w Koszalinie (1857–1864), założyciel parku przy ul. Seminaryjnej
1870–1873 Friedrich Maurach[10] poprzednio prezydent rejencji w Gąbinie (1863–1870)
1873–1881 Anton von Wegnern[11] poprzednio wiceprezydent rejencji w Poznaniu (1869–1873)
1881–1899 Christoph von Tiedemann[12] szef Kancelarii Rzeszy (1878–1881), współpracownik kanclerza Ottona von Bismarcka, poseł do sejmu pruskiego (1879–1903) i Reichstagu (1898–1906)
1899–1900 Theobald von Bethmann-Hollweg[12] kanclerz Niemiec i premier Prus (1909–1917)
1900–1901 Alfred von Conrad[13] poseł do sejmu pruskiego (1888–1899), pracownik Kancelarii Rzeszy w Berlinie, nadprezydent prowincji Brandenburgia (1910–1914)
1901–1903 Francis Kruse[14] prezydent rejencji w Minden (1903–1909), prezydent rejencji w Düsseldorf (1909–1919)
1903–1917 Georg von Günther[15] syn nadprezydenta Prowincji Poznańskiej Wiliama von Günthera, pracownik ministerstwa Finansów w Berlinie (1892–1903)
1917–1920 Friedrich von Bülow[16] 1919–1920 także p.o. nadprezydenta Prowincji Poznańskiej i prezydenta rejencji poznańskiej; późniejszy nadprezydent prowincji Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska i prezydent rejencji pilskiej (1922–1933, do emerytury)

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:

Inne:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Regierungsbezirk Bromberg.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Janiszewska-Mincer Barbara: Bydgoszcz jako stolica regencji w latach 1815–1914. [w.] Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace Komisji Historii BTN t. XVI: Bydgoszcz 1998.
  3. ↑ a b Biegański Zdzisław: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku. [w.] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace Komisji Historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001.
  4. ↑ Obok naczelnego prezydenta Księstwa oraz prezydenta rejencji poznańskiej.
  5. ↑ Romaniuk Marek: Honorowi Obywatele Bydgoszczy (1815–1919). [w.] Kronika Bydgoska XX 1998. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. 1999.
  6. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, s. 120–121.
  7. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom IV. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-85327-42-8, s. 91.
  8. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom IV. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-85327-42-8, s. 90–91.
  9. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, s. 76–77.
  10. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, s. 71–72.
  11. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, s. 118–119.
  12. ↑ a b Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, s. 114–116.
  13. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VII. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-85327-70-3, s. 33.
  14. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom IV. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-85327-42-8, s. 63–64.
  15. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, s. 39–40.
  16. ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, s. 40.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt 1. Bydgoszcz: red. Antoni Czachorowski: Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997
  • Zdzisław Biegański, Grzegorz M. (red.): Bydgoszcz – 650 lat praw miejskich. Praca zbiorowa. Bydgoszcz 1996
  • Barbara Janiszewska-Mincer: Bydgoszcz jako stolica regencji w latach 1815–1920 [w.] Zdzisław Biegański, Włodzimierz Jastrzębski (red.): Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Bydgoszcz 1998.
  • Marian Biskup (red.): Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
  • Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 r. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1978
  • Zdzisław Biegański: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku [w.] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001
Podział administracyjny Prowincji Poznańskiej (Provinz Posen) 1815–1920
Rejencja bydgoska
Regierungsbezirk Bromberg
Powiaty miejskie
Powiaty ziemskie
Rejencja poznańska
Regierungsbezirk Posen
Powiaty miejskie
Powiaty ziemskie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rejencja_bydgoska_(1815–1920)&oldid=73711162”