Reszef
| ||||||||||
| Reszef w hieroglifach |
Reszef, Reszep (ebl. i amor. dra-sa-ap; ugar. i fenic. ršp; egip. ršp, hebr. רשף) – starożytny bóg kananejski, czczony jako bóg wojny i zarazy, objawiający się w błyskawicy[1].
Występowanie bóstwa
[edytuj | edytuj kod]Imię tego boga, w transliteracji z pisma klinowego zapisywane dra-sa-ap, pojawia się po raz pierwszy w tekstach klinowych z Ebli (obecne Tell Mardich), pochodzących z ok. 2400 r. p.n.e.[2][3] Znany on musiał też być w Mari (obecne Tell el-Hariri), gdyż w tekstach klinowych z tego miasta, pochodzących z XIX-XVIII w. p.n.e., imię jego pojawia się jako teoforyczny element amoryckich imion własnych (np. Ja-ah-zu-[ub/ur?]-dra-sa-ap)[3].
W tekstach z Ugarit (XV-XIII w. p.n.e.), w których imię jego zapisywane jest ršp, Reszef występuje jako bóstwo świata podziemnego, zsyłające choroby i śmierć. Tak przedstawiony został on m.in. w ugaryckim Eposie o Kerecie, w którym odpowiedzialny miał być za śmierć części potomstwa głównego bohatera tego utworu[4][2]. W innym tekście odkrytym w tym mieście identyfikowany jest on nawet z mezopotamskim Nergalem, bogiem zarazy i panem świata podziemnego[5][6].
W 2 połowie II tys. p.n.e. kult Reszefa rozpowszechnił się też na innych terenach Syropalestyny. Po tym jak znalazła się ona w strefie wpływów Mitanni, bóg ten włączony został do panteonu huryckiego[7]. Jego kult przeniknął też do Egiptu, gdzie stał się szczególnie popularny począwszy od panowania Amenhotepa II (przełom XV/XIV w. p.n.e.)[3].
W tekstach i sztuce egipskiej Reszef pojawia się najczęściej jako bóg wojny, ale istnieją dowody i na to, że uważano go również za boga dobroczynnego[2]. W ikonografii egipskiej przedstawiano go jako wojownika noszącego krótką spódniczkę i koronę Górnego Egiptu z przymocowaną w miejscu ureusza głową gazeli[8]. Jego atrybutami były tarcza i maczuga/topór[1], a także kołczan pełen strzał[9][a]. Pod tą postacią Reszef przyponinał innych egipskich bogów wojny, takich jak np. Montu czy Seta[4][10]. Na przedstawieniach często pojawia się on w towarzystwie innych bóstw pochodzenia azjatyckiego, jak np. Anat czy Astarte, a także w triadzie z bóstwami Min i Kedesz (Kudszu)[8].
W I tys. p.n.e. kult Reszefa potwierdzony jest w aramejskim mieście Sam’al (obecne Zincirli Höyük). Wymienia go inskrypcja władcy Sam’al Panamuwy I (połowa VIII w. p.n.e.) wyryta na posągu przedstawiającym boga Hadada[8]. W inskrypcji tej Reszef występuje jako trzecie pod względem ważności bóstwo po Hadadzie i Elu.
Imię Reszef pojawia się też w tekstach w języku fenickim, często jako element teoforyczny imion własnych (np. Abd-Reszef - „Sługa Reszefa”; Reszef-jaton - „Reszef dał”) i nazw miejsc (np. Reszef-Mukol – „Reszef z miasta Mukol”; Reszef-Ellit)[11]. Znany jest też wariant tego imienia brzmiący Arszef, od którego powstała m.in. nazwa starożytnego miasta Arsuf[11].
W IV w. p.n.e. kult Reszefa potwierdzony jest na Cyprze, gdzie czcili go najprawdopodobniej osiedli tu kupcy feniccy[8]. Przez zamieszkujących tę wyspę Greków utożsamiony on został z Apollem, który przejął od Reszefa funkcję boga zarazy oraz atrybuty w postaci symbolizujących śmierć łuku i strzał[12][b]
Reszef znany był jeszcze na pewno w Kartaginie, gdyż imię jego występuje jako teoforyczny element imion własnych w języku punickim[8]. W tym czasie bóg ten był najprawdopodobniej jedną z postaci pod którymi czczono boga Apollo w tym mieście[4].
Kult
[edytuj | edytuj kod]Znana jest ugarycka świątynia Reszefa (druga połowa II tysiąclecia p.n.e.), zlokalizowana na północnych terenach oddziaływania kultury syropalestyńskiej. Miejsce kultu składało się z dwóch dziedzińców: w przednim stał obelisk, drugi (na lewo od przedniego) prowadził do celli z posągiem bóstwa, otoczonym antami. Poza główną cellą świątynia posiadała dwie podrzędne. W obrębie zespołu znajdowały się mieszkania i warsztaty. W trakcie późniejszej przebudowy celle poszerzono kosztem warsztatów i mieszkań[13].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Symbolem kananejskiego Reszefa była strzała, o czym świadczą teksty w których określany jest on jako „Reszef, pan strzały” (ugar. b'l hz ršp) czy „Reszef - ten od strzały” (fenic. ršp ḥṣ); Baker D.W., Biblical Faith..., s. 54.
- ↑ Reszef identyfikowany jest z Apollem m.in. w datowanym na 363 r. p.n.e. dwujęzycznym, grecko-fenickim tekście pochodzącym ze starożytnego miasta Tamassos. W innym dwujęzycznym grecko-fenickim tekście z miasta Idalion fenickie ršp mkl przetłumaczone zostało na grecki jako „Apollo z Amyklaj”; Theological Dictionary..., s. 13.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Lurker M., Bogowie i symbole..., s. 181.
- ↑ a b c The International Standard..., s. 141.
- ↑ a b c Theological Dictionary..., s. 11.
- ↑ a b c Theological Dictionary..., s. 13.
- ↑ Theological Dictionary..., s. 11-12.
- ↑ Eerdmans Dictionary..., s. 959.
- ↑ Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód..., s. 198, 237.
- ↑ a b c d e Theological Dictionary..., s. 12.
- ↑ The International Standard..., s. 142.
- ↑ Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód..., s. 264.
- ↑ a b Hastings J., Encyclopedia of Religion..., s. 890.
- ↑ West M., Wschodnie oblicze Helikonu, s. 98.
- ↑ D. Arnaud, Starożytny Bliski Wschód..., s. 188.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Daniel Arnaud, Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, Marcin Ryszkiewicz (tłum.), Krzysztof Wakar (tłum.), Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe, 1982, ISBN 83-01-03000-3, OCLC 749765940.
- Baker D.W., Biblical Faith and Other Religions: An Evangelical Assessment, Kregel Academic 2004. ISBN 978-0825420269
- Eerdmans Dictionary of the Bible, pod redakcją D.N. Freedmana, Cambridge 2000. ISBN 0-8028-2400-5.
- Hastings J., Encyclopedia of Religion and Ethics, t. 18, Kessinger Publishing 2003. ISBN 978-0766136953.
- Manfred Lurker, Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, Adam Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: „Czytelnik”, 1995, ISBN 83-07-02470-6, OCLC 751498780.
- Münnich M., Reszef - bóg starożytnego Orientu, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2011, ISBN 978-83-7702-272-6
- The International Standard Bible Encyclopedia, t. IV (Q-Z), pod redakcją G.W. Bromileya, Wm. B. Eerdmans Publishing 1995. ISBN 978-0802837844.
- Theological Dictionary of the Old Testament, t. 14, pod redakcją G.T. Butterwecka, H. Ringgrena i H-J. Fabry’ego, Wm. B. Eerdmans Publishing 2004. ISBN 978-0802823458.
- West M., Wschodnie oblicze Helikonu. Pierwiastki zachodnioazjatyckie w greckiej poezji i micie, Kraków 2006. ISBN 978-83-89598-79-0.