Rhinoceros (zwierzę)
| Rhinoceros | |||
| Linnaeus, 1758[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – nosorożec indyjski (R. unicornis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Rhinoceros | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Rhinoceros – rodzaj ssaków z rodziny nosorożcowatych (Rhinocerotidae).
Genetyka
[edytuj | edytuj kod]Większość nosorożcowatych cechuje się diploidalną liczbą chromosomów 82, także nosorożec indyjski i jawajski. Tylko nosorożec czarny ma 84. Jest to prawie największa liczba chromosomów wśród ssaków, jedynie pewne gatunki gryzoni mają ich więcej w genomie[11].
Ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Nosorożcowate są starą rodziną ssaków. Pojawiły się jeszcze w epoce eoceńskiej, wywodząc się z tej samej grupy, co dwie inne blisko spokrewnione rodziny nosorożców, Hyracodontidae, do których zaliczały się największe lądowe ssaki wszech czasów, jak Paraceratherium, a także prowadzące częściowo wodny tryb życia Amynodontidae. Pierwsze właściwe nosorożcowate pojawiły się w Euroazji i były niewielkimi zwierzętami, dopiero późnej zwiększając swe rozmiary zgodnie z zasadą Cope’a. Nie miały też jeszcze rogów. W oligocenie osiągnęły już znaczną różnorodność, choć nie opanowały jeszcze Afryki, z którą kojarzą się obecnie. W epoce tej istniały już formy o średnich i dużych rozmiarach. W oligocenie pojawiły się też pierwsze rogate nosorożce, Diceratherium. Był to także jedyny znany przedstawiciel amerykańskiej megafauny przez 10 milionów lat[11].
Nosorożcowate osiągnęły istotny sukces ewolucyjny, obejmując szeroki zakres nisz ekologicznych. Dzięki dużym rozmiarom mogły wykarmić się szorstkim, słabej jakości pokarmem, w tym niską roślinnością bogatą w krzemionkę, na co odpowiedziały molaryzacją przedtrzonowcow. Jej stopień nie był jednak w obrębie gatunku cechą stałą, co doprowadziło do istotnego zamieszania w XX-wiecznej paleontologii, kiedy to na podstawie takich niestałych cech opisywano taksony, które potem okazywały się synonimiczne. Zwierzęta te zasiedliły Amerykę, Europę i Azję, a także Afrykę. Ich sukces z oligocenu nie trwał jednak wiecznie, jako że w miocenie doszło do wymarcia części linii wskutek zmian klimatycznych. Wymarły prawie wszystkie nosorożcowate amerykańskie, w Eurazji przetrwały tylko dwie linie. Przedstawiciele jednej z nich przypominały dzisiejsze nosorożce sumatrzańskie. Z tej właśnie linii wywodzi się sławny nosorożec włochaty, zamieszkujący w plejstocenie tereny północy Euroazji[11].
Dzisaiejsze nosorożcowate dzieli się na dwie linie: afrykańskie Dicerotinae i azjatyckie Rhinocerotinae z rodzajem Rhinoceros, obejmującym nosorożce indyjskiego i jawajskiego. Pozycja nosorożca sumatrzańskiego na drzewie rodowym nosorożcowatych nie została do końca wyjaśniona. Zazwyczaj zalicza się go tej samej podrodziny, jednakże część autorów uważa go za bliższego nosorożcowatym afrykańskim, z którymi łączy go posiadanie obu rogów[11]
W przeciwieństwie do starego nosorożca sumatrzańskiego gatunki z rodzaju Rhinoceros są znacznie młodsze. Nosorożec indyjski i nosorożec jawajski pojawiły się w środkowym plejstocenie[11].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Indiach, Nepalu, Indonezji i Wietnamie[12][13][14].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 305–346 cm, ogona 66 cm, wysokość w kłębie 150–200 cm; masa ciała 1200–2000 kg (samice są lżejsze od samców)[13][15].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10 wydaniu publikacji swojego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt[1]. Gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) nosorożec indyjski (R. unicornis).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Rhinoceros: gr. ρινοκερως rhinokerōs, ῥινοκερωτος rhinokerōtos ‘nosorożec’, od ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’; κερας keras, κερως kerōs ‘róg’[16].
- Naricornis: łac. naris ‘nos’; cornu, cornus lub cornum, corni ‘róg’[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
- Monoceros: gr. μονοκερως monokerōs ‘jednorożec’, od μονος monos ‘pojedynczy’; κερας keras, κερως kerōs ‘róg’[18]. Gatunek typowy: Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
- Unicornus: łac. unicornis ‘o jednym rogu’, od uni- ‘pojedynczy’, od unus ‘jeden’; cornu, cornus lub cornum, corni ‘róg’[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758.
- Eurhinoceros: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; rodzaj Rhinoceros Linnaeus, 1758[20]. Gatunek typowy: Gray wymienił trzy gatunki – Rhinoceros javanicus É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1824 (= Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822), Rhinoceros nasalis J.E. Gray, 1868 (= Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822) i Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Rhinoceros javanicus É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier, 1824 (= Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822)[21].
- Zalabis: gr. ζα- za- ‘bardzo’; λαβις ‘uchwyt, kleszcze’[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros sivalensis Falconer & Cautley, 1847 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
- Monocerorhinus: gr. μονος monos ‘pojedynczy’[23] ; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’[24] ; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822.
- Sinorhinus: ang. Sino- ‘chiński’, od późnołac. Sinae ‘chiński’[26]; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Rhinoceros oweni Ringström, 1927 (= Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758).
- Punjabitherium: Pendżab (ang. Punjab), Indie; θηριον thērion ‘dzike zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[27][10]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Rhinoceros platyrhinus Falconer & Cautley, 1847.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[28][15][12][29]:
- Rhinoceros sondaicus Desmarest, 1822 – nosorożec jawajski
- Rhinoceros unicornis Linnaeus, 1758 – nosorożec indyjski
Opisano również azjatycki plejstoceński gatunek wymarły[30]:
- Rhinoceros platyrhinus Falconer & Cautley, 1847
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego.[2].
- ↑ Młodszy homonim Monoceros Lacépède, 1798 (Actinopterygii).
- ↑ Młodszy homonim Unicornus Montfort, 1810 (Mollusca).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 56. (łac.).
- ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
- ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).
- ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 56.
- ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 219.
- ↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1009, 1867. (ang.).
- ↑ E.D. Cope. On the extinct species of Rhinoceridæ of North America and their allies. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 5 (2), s. 229, 1879. (ang.).
- ↑ E. Wüst. Beiträge zur Kenntnis der diluvialen Nashörner Europas. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Jahrgang 1922, s. 654, 1922. (niem.).
- ↑ M. Kretzoi. Bemerkungen zum System der Nachmiozänen Nashorn-Gattungen. „Földtani közlöny”. 72 (4–12), s. 317, 1942. (niem.).
- ↑ a b E. Khan. Punjabitherium gen. nov. An extinct rhinocerotid of the Siwaliks, Punjab, India. „Proceedings of the Indian National Science Academy”. A. 37 (2), s. 106, 1971. (ang.).
- ↑ a b c d e E. Dinerstein, Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 144-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ a b E. Dinerstein: Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. 2011, s. 179. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rhinoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 637. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 605.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 448.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 700.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 279.
- ↑ M. Kretzoi. Präokkupierte und durch ältere zu ersetzende Säugetiernamen. „Földtani Közlöny”. 72 (1), s. 349, 1941. (węg.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 713.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 301.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 51.
- ↑ a b Jaeger 1959 ↓, s. 221.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 239.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 262.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ H. Falconer & P.T. Cautley: Fauna antiqua sivalensis, being the fossil zoology of the Sewalik Hills, in the north of India. London: Smith, Elder and Co, 1847, s. ryc. 72, 75. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 1–224. (fr.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).