Rohatyńcowate

Rohatyńcowate
	Dynastinae
	MacLeay, 1819
	Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Golofa eacus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	żukokształtne
Nadrodzina	żuki
Rodzina	poświętnikowate
Podrodzina	rohatyńcowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rohatyńcowate (Dynastinae) – podrodzina chrząszczy z rodziny poświętnikowatych (klasyfikowana niekiedy jako odrębna rodzina Dynastidae). Rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Żerują głównie na materiale roślinnym, żywym (fitofagi) lub martwym (saprofitofagi). W zapisie kopalnym znane od eocenu.

Morfologia

Owad dorosły

Chrząszcze te osiągają od 10 do 225 mm długości ciała (należą tu jedne z największych owadów^[2]). Ubarwienie ich jest zwykle rudobrązowe, brązowe lub czarne. Dość powszechny jest wśród nich dymorfizm płciowy. W jego przypadku samce są większe i zaopatrzone w różnokształtne wyrostki (rogi) lub guzki na głowie, a czasem również na przedpleczu albo też samce wyróżniają się tylko powiększonymi stopami odnóży przedniej pary. U Phileurini i części gatunków z plemion Cyclocephalini i Pentodontini dymorfizmu płciowego brak jednak zupełnie^[3].

Głowa ma zbudowane z dobrze wykształconych omatidiów (eukoniczne) oczy złożone podzielone występem policzka zwanym canthus. Czułki buduje dziesięć lub dziewięć członów, z których trzy ostatnie formują buławkę^[3] o owalnym kształcie^[4]. Nadustek może mieć przednią krawędź zaokrągloną, podwójnie piłkowaną, ściętą i krótko stępioną. Warga górna jest widoku od góry nakryta nadustkiem. Żuwaczki bywają różnie wykształcone, zwykle zaopatrzone są w ząbki lub płaty, ale u Cyclocephalini i niektórych Phileurini jedna z żuwaczek jest bezzębna^[3].

Tułów ma tarczkę normalnie wykształconą, niepowiększoną. Tylne skrzydła przypominają budową te u rutelowatych i mają szeroko zakrzywione wierzchołki. Pierwszy skleryt aksillarny ma zredukowany odsiebny łuk, a trzeci skleryt aksillarny cechuje się wypukłym szczytem. Przetchlinki zatułowia są zmodyfikowane. Odnóża przedniej pary mają poprzeczne biodra. Odnóża środkowej pary mają na szczytach goleni po dwie, skierowane dośrodkowo, stykające się ze sobą i nieodseparowane od nasady stóp ostrogi. Stopy wszystkich par zwieńczone są empodiami i pazurkami. Te ostatnie zwykle są równych rozmiarów, ale u samców Cyclocephalini i niektórych Pentodontini pazurki przednich odnóży są powiększone^[3].

Odwłok ma sześć widocznych z zewnątrz sternitów (wentrytów). Funkcjonalne przetchlinki odwłokowe występują w liczbie siedmiu par. Na błonach pleuralnych położone są przetchlinki pierwszych dwóch, trzech lub czterech segmentów odwłoka oraz segmentu siódmego. W przypadku pozostałych segmentów przetchlinki leżą na sternitach^[3]. U większości gatunków na propygidium znajdują się poprzeczne bruzdki służące za narząd strydulacyjny^[4].

Larwa

Larwami są pędraki o ciele wygiętym w kształt litery C. Czułki ich zbudowane są z czterech członów. Oczka larwalne wykształcone są tylko u niektórych gatunków; pozostałe są ślepe. Puszka głowowa ma wykształcony szew czołowonadustkowy. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną zrośnięte w malę. Na spodniej stronie żuwaczek leżą elementy aparatu strydulacyjnego. Odnóża są pięcioczłonowe, zwieńczone pazurkami. Przetchlinki mają postać sitkowatą^[3].

Biologia i ekologia

Owady dorosłe żerują na różnych częściach roślin (fitofagi): kwiatach, owocach, nasionach, bulwach, wyciekającym soku. Niektóre gatunki afrykańskie nauczyły się wyjadać miód z uli pszczoły miodnej, często razem z czerwiem. Larwy żerują na martwym lub żywym materiale roślinnym, np. próchnie (kariofagi), próchnicy czy organach podziemnych^[3]^[5].

Rozprzestrzenienie

Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie^[4]. Kosmopolityczne zasięgi mają także plemiona Oryctini, Pentodontini i Phileurini. Cyclocephalini występują głównie w Nowym Świecie z jednym rodzajem afrykańskim. Ogólnie w Nowym Świecie występuje około 90 rodzajów należących do 6 plemion. Agaocephalini znane są tylko z krainy neotropikalnej. Hexodontini są endemitami Madagaskaru. Oryctoderini ograniczone są do krainy australijskiej i orientalnej^[2]. W zachodniej Palearktyce większość gatunków rohatyńcowatych ograniczona jest rejonu śródziemnomorskiego. W Europie Środkowej występują tylko dwa gatunki: rohatyniec nosorożec i Pentodon idiota. W Polsce występuje tylko ten pierwszy^[4], przy czym ograniczony jest w tym kraju do składowisk materiałów roślinnych jak kompostownie i przytartaczne wysypiska trocin^[5]. P. idiota znany jest z regionów ościennych, tj. Słowacji i zachodniej Ukrainy^[4].

Systematyka i ewolucja

Takson ten wprowadzony został w 1819 roku przez Alexandra Macleaya. Dzieli się go na 8 plemion^[6]^[7]^[2] i 9 podplemion^[7]:

plemię: Agaocephalini Burmeister, 1847
plemię: Cyclocephalini Laporte de Castelnau, 1840
plemię: Dynastini MacLeay, 1819
- podplemię: Chalcosomina Rowland & Miller, 2012
- podplemię: Dynastina MacLeay, 1819
- podplemię: Xylotrupina Hope, 1838
plemię: Hexodontini Lacordaire, 1856
plemię: Oryctini Mulsant, 1842
plemię: Oryctoderini Endrödi, 1966
plemię: Pentodontini Mulsant, 1842
- podplemię: Cheiroplatina Carne, 1957
- podplemię: Dipelicina Carne, 1957
- podplemię: Pentodontina Mulsant, 1842
- podplemię: Pseudoryctina Carne, 1957
plemię: Phileurini Burmeister, 1847
- podplemię: Cryptodina Burmeister & Schaum, 1840
- podplemię: Phileurina Burmeister, 1847

W zapisie kopalnym znane są od eocenu. Z epoki tej pochodzą skamieniałości rodzajów Ligyrus i Oryctoantiquus^[8]^[9].

Pod koniec XX wieku głównie wśród entomologów francuskich i włoskich pojawiać się zaczął trend do wynoszenia poszczególnych podrodzin Scarabaeidae, w tym rohatyńcowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane przez entomologów środkowoeuropejskich^[10] i rzadko jest logicznie uargumentowane^[11]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku^[12], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku^[6], traktują rutelowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)^[12]^[6].

Przypisy

↑ Dynastinae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Brett C. Ratcliffe: Dynastinae. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. 2001-2005. [dostęp 2020-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 41-43.
↑ ^a ^b B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
↑ ^a ^b ^c PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .
↑ ^a ^b Dynastinae MacLeay, 1819. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-05-16].
↑ H.F. Wickham. New Miocene Coleoptera from Florissant. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, Harvard College”. 53, s. 423-494, 1914.
↑ B.C. Ratcliffe, D.M. Smith. Oryctoantiquus borealis, new genus and species from the Eocene of Oregon, U.S.A., the world's oldest fossil dynastine and largest fossil scarabaeid (Coleoptera: Scarabaeidae: Dynastinae). „The Coleopterists Bulletin”. 59 (1), s. 127-135, 2005.
↑ Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996.
↑ Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
↑ ^a ^b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.

Bibliografia

J. V. Staněk: Chrząszcze. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, 1990. ISBN 83-85817-29-8.

[itis-1] Dynastinae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[gg-2] Brett C. Ratcliffe: Dynastinae. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. 2001-2005. [dostęp 2020-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[Beutel-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.

[Stebnicka-4] Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 41-43.

[Burakowskietal-5] B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.

[families-6] PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[biolib-7] Dynastinae MacLeay, 1819. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-05-16].

[hw-8] H.F. Wickham. New Miocene Coleoptera from Florissant. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, Harvard College”. 53, s. 423-494, 1914.

[rs-9] B.C. Ratcliffe, D.M. Smith. Oryctoantiquus borealis, new genus and species from the Eocene of Oregon, U.S.A., the world's oldest fossil dynastine and largest fossil scarabaeid (Coleoptera: Scarabaeidae: Dynastinae). „The Coleopterists Bulletin”. 59 (1), s. 127-135, 2005.

[Bunalski-10] Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996.

[Jaloszynski-11] Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].

[l&n-12] J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]