Sąjūdis
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Lider | |
| Data założenia |
3 czerwca 1988 |
| Data rozwiązania |
1993 |
| Strona internetowa | |
Sąjūdis, właśc. Lietuvos Persitvarkymo Sąjūdis (pol. „Litewski Ruch na rzecz Przebudowy”) – litewska organizacja polityczna, założona na zjeździe 3 czerwca 1988 roku w siedzibie Litewskiej Akademii Nauk jako ugrupowanie popierające pieriestrojkę („przebudowę”), reformę społeczno-ekonomiczną zainicjowaną w Związku Radzieckim przez jego przywódcę, Michaiła Gorbaczowa[1][2]. Na czele organizacji stał Vytautas Landsbergis[3]. Skupiając litewską inteligencję, Sąjūdis od początku wysuwał postulaty odrodzenia narodowego, a następnie suwerenności Litwy (wówczas jednej z republik radzieckich). Zjazd założycielski Sąjūdisu odbył się w dniach 22–23 października 1988 roku. Podczas jego trwania uchwalono program i statut oraz wybrano władze. Ruch w swoim programie domagał się: suwerenności politycznej, gospodarczej i kulturalnej Litwy, zagwarantowania praw człowieka i obywatela, przeprowadzenia trójpodziału władz w państwie, pluralizmu partyjnego, stworzenia narodowego systemu oświaty, ochrony środowiska naturalnego, zniesienia monopolu państwa w dziedzinie kultury, zwrócenia Kościołowi katolickiemu jego majątku oraz rozszerzenia własności indywidualnej na środki produkcji[2].
Do Sąjūdisu należało wielu wpływowych komunistów, których nowy przywódca Algirdas Brazauskas wystąpił z propozycją ustanowienia autonomii gospodarczej dla Litwy (nieformalna współpraca opozycja-komuniści we wspólnym celu). Ruch odniósł spektakularne zwycięstwo w wyborach do Rady Najwyższej Litewskiej SRR 24 lutego 1990 roku. Zdominowana przez Sąjūdis Rada 11 marca 1990 roku uchwaliła Akt Przywrócenia Państwa Litewskiego, czyli faktyczną deklarację niepodległości Litwy[2]. W 1992 roku, po kolejnych wyborach, ruch przeszedł do opozycji wobec postkomunistycznej Litewskiej Demokratycznej Partii Pracy, która wygrała wybory. Od 1993 roku Sąjūdis ma charakter organizacji społecznej – został przekształcony w Związek Ojczyzny.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sąjūdis. Visuotinė lietuvių enciklopedija. [dostęp 2021-11-07]. (lit.).
- ↑ a b c Bogusław Przywora: Status sędziego w państwie demokratycznym. Tom I. Państwa europejskie. [w:] Konstytucyjne podstawy statusu sędziego po odzyskaniu niepodległości przez Republikę Litewską [on-line]. books.google.pl, 2019. [dostęp 2022-09-06]. (pol.).
- ↑ Litwa: Vytautas Landsbergis obchodzi 80. urodziny. [w:] Wiadomości [on-line]. dzieje.pl, 2012-10-18. [dostęp 2022-09-06]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. Patek, J. Rydel, J.J. Węc: „Najnowsza historia świata”, tom 3, ISBN 83-08-03358-X.