Sęp uszaty

Sęp uszaty
	Torgos tracheliotos
	(J.R. Forster, 1798)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Torgos; Kaup, 1828
Gatunek	sęp uszaty
Synonimy
	Rodzaju: Otogyps G.R. Gray, 1841; Setogyps Lesson, 1842; Otagyps Vierthaler, 1852; Gatunku: Vultur tracheliotos J.R. Forster, 1798; Vultur auricularis Daudin, 1800; Vultur Nubicus C.H. Smith, 1829; Aegypius tracheliotus (J.R. Forster, 1796); Torgos tracheliotus negevensis Bruun, Mendelssohn & Bull, 1981;
	Rodzaju: Otogyps G.R. Gray, 1841; Setogyps Lesson, 1842; Otagyps Vierthaler, 1852; Gatunku: Vultur tracheliotos J.R. Forster, 1798; Vultur auricularis Daudin, 1800; Vultur Nubicus C.H. Smith, 1829; Aegypius tracheliotus (J.R. Forster, 1796); Torgos tracheliotus negevensis Bruun, Mendelssohn & Bull, 1981;
Podgatunki
	T. t. negevensis Bruun, Mendelssohn & Bull, 1981; T. t. nubicus (C.H. Smith, 1829); T. t. tracheliotos (J.R. Forster, 1796);
	T. t. negevensis Bruun, Mendelssohn & Bull, 1981; T. t. nubicus (C.H. Smith, 1829); T. t. tracheliotos (J.R. Forster, 1796);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok poza sezonem lęgowym wymarł prawdopodobnie wymarł prawdopodobnie występuje (przez cały rok)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sęp uszaty^[12] (Torgos tracheliotos) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju Torgos^[12]^[13]. Zamieszkuje Afrykę oraz Półwysep Arabski. Zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Sęp uszaty występuje w zależności od podgatunku^[13]^[14]:

T. tracheliotos negevensis – Półwysep Arabski; w południowym Izraelu wymarły.
T. tracheliotos nubicus – Egipt, Sudan, Somalia i Etiopia.
T. tracheliotos tracheliotos – Afryka na południe od Sahary; wymarł w północno-zachodniej Afryce (południowo-zachodnie Maroko, Sahara Zachodnia).

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nie uznaje podgatunku nubicus i traktuje go jako synonim podgatunku nominatywnego^[13].

Taksonomia

Etymologia

Torgos: gr. τοργος torgos „sęp”^[15].
Setogyps: łac. saeta lub seta „jeżyć się”; gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”^[16].
Otogyps (Otagyps): gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; γυψ gups, γυπος gupos „sęp”^[17].
tracheliotos: gr. τραχηλια trakhēlia „poślednie mięso i chrząstki z karku”, od τραχηλος trakhēlos „szyja”; ους ous, ωτος ōtos „ucho”^[18].
auricularis: średniowiecznołac. auricularis „ucho, uszaty”, od łac. auricula „ucho”, od zdrobnienia auris „ucho”^[19].
nubicus: nowołac. Nubicus „Nubijczyk”, od łac. Nuba „Nubijczyk”^[20].
negevensis: pustynia Negew, południowy Izrael^[21].

Morfologia

Osiąga długość ciała 115 cm, rozpiętość skrzydeł 280 cm; masa ciała 5400–9400 g^[14]. Ubarwienie: wierzch brązowy, spód skrzydeł ciemny z białawym pasmem z przodu, spód tułowia białawy, długie beżowe i prawie czarne pióra na piersi. Głowa nieopierzona, czerwona, ogon klinowaty. Sęp uszaty dysponuje najmocniejszym dziobem spośród afrykańskich sępów, pozwalającym mu przedrzeć się przez grube i twarde skóry dużych ssaków, z którymi nie radzą sobie inne sępy.

Rozród

Na większości zasięgu występowania składanie jaj rozpoczyna się w maju. Na niektórych obszarach, np. w Namibii, rozmnażanie jest odwrotnie skorelowane z opadami deszczu, prawdopodobnie z powodu większej śmiertelności ssaków kopytnych w okresach suchych. Ptak ten nie gniazduje kolonijnie, chociaż pary mają tendencję do gniazdowania w bardzo luźnych grupach z gniazdami oddalonymi o około 1 km od siebie. Gniazdo to duża, zbudowana z patyków platforma o średnicy do 2 m, zwykle umieszczona na szczycie małego, izolowanego drzewa. W zniesieniu zwykle jedno jajo (rzadko dwa), matowobiałe z czerwonobrązowymi plamkami. Okres inkubacji wynosi około 56 dni. Para dzieli się obowiązkami rodzicielskimi. Ptaki osiągają dojrzałość płciową w wieku pięciu lub sześciu lat^[22].

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku uznaje sępa uszatego za gatunek zagrożony (EN – endangered); wcześniej – od 2000 roku miał on status gatunku narażonego (VU – vulnerable), a od 1988 roku – gatunku najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji szacuje się na około 5700 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za silnie spadkowy^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b Torgos tracheliotos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Torgos, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-02] (ang.).
↑ J.J. Kaup. Ueber Hyaena, Uromastix, Basiliscus, Corythaeolus, Acontias. „Isis von Oken”. 21, s. kol. 1144, 1828. (niem.).
↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. Wyd. 2. London: R. and J.E. Taylor, 1841, s. 2. (ang.).
↑ R.-P. Lesson. Index Ornithologique. „L’Écho du monde savant et l’Hermès”. 9, s. kol. 1038, 1842. (fr.).
↑ R. Vierthaler. Ornithologischer Tagebuchsbericht einer Reise auf dem blauen Nil von Chartum durch Sennaar nach Rosseires. „Naumannia: Archiv für die Ornithologie Vorzugsweise Europa's: Organ der Deutsche Ornithologen-Gesellschaft”. 2 (1), s. 32, 1852. (niem.).
↑ J.R. Forster: F. le Vaillant’s Naturgeschichte der afrikanischen Vögel. Halle: Bey Fried. Christoph Dreyssig, 1798, s. 29, ryc. 9. (niem.).
↑ F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l’Auteur, 1800, s. 10. (fr.).
↑ Ch.H. Smith: The first order of birds. Birds of Prey, (Accipitres, Lin.). W: E. Griffith: The Animal Kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 6. London: G.B. Whittaker, 1829, s. 164. (ang.).
↑ B. Bruun, H. Mendelssohn & J. Bull. A new subspecies of Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus from the Negev Desert, Israel. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 101, s. 245, 1981. (ang.).
↑ ^a ^b Torgos tracheliotos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-16].
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Kemp, A. C., D. A. Christie & C. J. Sharpe: Lappet-faced Vulture (Torgos tracheliotos), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-11-14]. (ang.).
↑ Jobling 2021 ↓, s. Torgos.
↑ Jobling 2021 ↓, s. Setogyps.
↑ Jobling 2021 ↓, s. Otogyps.
↑ Jobling 2021 ↓, s. tracheliotos / tracheliotus.
↑ Jobling 2021 ↓, s. auriculare / auricularis.
↑ Jobling 2021 ↓, s. nubicus.
↑ Jobling 2021 ↓, s. negevensis.
↑ Species account: Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-16]. (ang.).

Bibliografia

James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Torgos tracheliotos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Torgos, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-02] (ang.).

[Kaup-3] J.J. Kaup. Ueber Hyaena, Uromastix, Basiliscus, Corythaeolus, Acontias. „Isis von Oken”. 21, s. kol. 1144, 1828. (niem.).

[Gray-4] G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. Wyd. 2. London: R. and J.E. Taylor, 1841, s. 2. (ang.).

[Lesson-5] R.-P. Lesson. Index Ornithologique. „L’Écho du monde savant et l’Hermès”. 9, s. kol. 1038, 1842. (fr.).

[Vierthaler-6] R. Vierthaler. Ornithologischer Tagebuchsbericht einer Reise auf dem blauen Nil von Chartum durch Sennaar nach Rosseires. „Naumannia: Archiv für die Ornithologie Vorzugsweise Europa's: Organ der Deutsche Ornithologen-Gesellschaft”. 2 (1), s. 32, 1852. (niem.).

[Forster-7] J.R. Forster: F. le Vaillant’s Naturgeschichte der afrikanischen Vögel. Halle: Bey Fried. Christoph Dreyssig, 1798, s. 29, ryc. 9. (niem.).

[Daudin-8] F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l’Auteur, 1800, s. 10. (fr.).

[Smith-9] Ch.H. Smith: The first order of birds. Birds of Prey, (Accipitres, Lin.). W: E. Griffith: The Animal Kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 6. London: G.B. Whittaker, 1829, s. 164. (ang.).

[Bruun&inni-10] B. Bruun, H. Mendelssohn & J. Bull. A new subspecies of Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus from the Negev Desert, Israel. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 101, s. 245, 1981. (ang.).

[iucn-11] Torgos tracheliotos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-12] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-16].

[ioc-13] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-16]. (ang.).

[botw-14] Kemp, A. C., D. A. Christie & C. J. Sharpe: Lappet-faced Vulture (Torgos tracheliotos), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-11-14]. (ang.).

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=torgos_Torgos]-15] Jobling 2021 ↓, s. Torgos.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=setogyps_Setogyps]-16] Jobling 2021 ↓, s. Setogyps.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=otogyps_Otogyps]-17] Jobling 2021 ↓, s. Otogyps.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=tracheliotos_tracheliotos_/_tracheliotus]-18] Jobling 2021 ↓, s. tracheliotos / tracheliotus.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=auriculare_auriculare_/_auricularis]-19] Jobling 2021 ↓, s. auriculare / auricularis.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=nubicus_nubicus]-20] Jobling 2021 ↓, s. nubicus.

[CITEREFJobling2021[https://birdsoftheworld.org/bow/key-to-scientific-names/search?q=negevensis_negevensis]-21] Jobling 2021 ↓, s. negevensis.

[gr-22] Species account: Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-16]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]