Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Przejdź do zawartości

Sergo Ordżonikidze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sergo Ordżonikidze
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 października 1886
Ghoresza, gubernia kutaiska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1937
Moskwa, ZSRR

Komisarz ludowy przemysłu ciężkiego ZSRR
Okres

od 5 stycznia 1932
do 18 lutego 1937

Przynależność polityczna

Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)

Poprzednik

urząd utworzony

Następca

Walerij Mieżłauk

I sekretarz KC KP Zakaukaskiej FSRR
Okres

od luty 1922
do wrzesień 1926

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Zakaukaskiej FSRR

Poprzednik

Anastas Mikojan

Następca

Michaił Czudow

Odznaczenia
Order Lenina Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Pracy
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Sergo Ordżonikidze; właśc. Grigorij Konstantinowicz Ordżonikidze; gruz. გრიგოლ (სერგო) ორჯონიკიძე – Grigol (Sergo) Ordżonikidze; ros. Григорий Константинович Орджоникидзе (ur. 12 października?/24 października 1886 we wsi Ghoresza w guberni kutaiskiej, zm. 18 lutego 1937 w Moskwie) – sowiecki działacz partyjny i państwowy, 1912–1917 członek Komitetu Centralnego SDPRR(b), 1921–1927 członek Komitetu Centralnego RKP(b) i WKP(b), 1927–1930 przewodniczący Centralnej Komisji Kontroli WKP(b), 1930–1937 członek KC i członek Biura Politycznego KC WKP(b), komisarz ludowy przemysłu ciężkiego ZSRR.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodzony w rodzinie szlacheckiej; uczył się w szkole felczerów w Tyflisie. W 1903 wstąpił do SDPRR; uczestnik rewolucji 1905 roku. Aresztowany (w związku z podejrzeniem o szmugiel broni), po zwolnieniu wyjechał do Niemiec. Po powrocie w 1907 osiedlił się w Baku, gdzie był współpracownikiem Stalina.

W 1918 r. uczestniczył w tworzeniu Dońskiej Republiki Radzieckiej, a następnie, jako członek jej nadzwyczajnego sztabu obrony, w nieudanej próbie jej obronienia przed marszem wojsk niemieckich na wschód[1][2]. Następnie od sierpnia 1918 r. działał na terytorium Tereckiej Republiki Radzieckiej, tworząc zbrojne oddziały czerwonych z miejscowych Inguszy i Czeczenów dla stłumienia powstania Kozaków tereckich i obrony przed Armią Ochotniczą Denikina. Z jego udziałem wdrażano politykę nacjonalizacji ziemi należącej do Kozaków, wysiedlania ich i przekazywania gruntów ludom górskim[3]. W styczniu 1919 r. Ordżonikidze wszedł do komitetu koordynującego obronę republiki przed Denikinem, jednak obrona ta już w następnym miesiącu zakończyła się niepowodzeniem[4].

Działalność na Zakaukaziu

[edytuj | edytuj kod]
Anastas Mikojan, Józef Stalin i Sergo Ordżonikidze w Tbilisi, 1925 rok

W 1920 stanął na czele sekcji zakaukaskiej Biura Kaukaskiego (Kawbiura) Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) i w tym charakterze kierował ruchem bolszewickim w Demokratycznej Republice Gruzji[5]. Odegrał znaczącą rolę w podboju Zakaukazia przez Rosję Radziecką. W kwietniu 1920 brał udział w radzieckim podboju Azerbejdżanu, a po militarnym opanowaniu Baku wprowadził zmasowane represje przeciwko przywódcom obalonej Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Następnie brał udział w podboju Armenii i pierwszej próbie aneksji Gruzji w maju 1920[6]. Na polecenie Lenina została ona jednak przerwana z powodu klęsk bolszewików w wojnie z Polską[5]. Wspólnie z Siergiejem Kirowem, przedstawicielem Rosji Radzieckiej w Gruzji i z poparciem Stalina przekonał Lenina do ostatecznej aneksji Gruzji, przedstawiając 2 stycznia 1921 memoriał w tej sprawie. Ordżonikidze twierdził, że funkcjonowanie demokratycznego państwa gruzińskiego szkodzi interesom bolszewickim na Kaukazie, negatywnie oddziałując na radziecką Armenię i umacniając znaczenie Turcji. Zgodę Lenina na podjęcie inwazji na Gruzję uzyskał 14 lutego 1921[7]. 25 lutego tego samego roku to on poinformował Lenina o zajęciu Tbilisi i proklamowaniu Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[8]. Następnie wszedł do komunistycznego rządu gruzińskiego[9]. Nieoficjalnie kierował tworzeniem gruzińskich jednostek Armii Czerwonej[10]. W latach 1922–1926 był pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Zakaukaskiej FSRR[11].

Wbrew zaleceniom Lenina, który doceniał poparcie, jakim cieszył się obalony rząd Demokratycznej Republiki Gruzji i zalecał Ordżonikidzemu zawarcie kompromisu z miejscowymi mienszewikami i gruzińską inteligencją[12], Ordżonikidze przeprowadził czystkę w kaukaskich strukturach partyjnych, w czasie której usunął z organizacji 1/5 jej składu, pozostawiając jedynie 20 tys. członków. Usunięci z partii byli zwolennikami zachowania przez Gruzję autonomii w miejsce forsowanego przez Ordżonikidzego scalania całego Zakaukazia w jednej republice. Forsowana przez Ordżonikidzego polityka natychmiastowej unifikacji Kaukazu Południowego doprowadziła go do gwałtownego konfliktu z przywódcami Komunistycznej Partii (bolszewików) Gruzji. Do swojego projektu federacji zakaukaskiej przekonał tylko trzech członków jej Komitetu Centralnego: Iwane Orachelaszwilego, Szalwę Eliawę i Aleksiego Gegeczkoriego. Pozostali w dniu 22 października demonstracyjnie podali się do dymisji. W czasie posiedzenia komitetu z udziałem Ordżonikidzego doszło do awantury, podczas której Ordżonikidze pobił Budu Mdiwaniego. Sprawa ta była wyjaśniana następnie przez partyjną komisję, która uznała jego zachowanie za niewłaściwe (krytykując także poglądy Mdiwaniego); postawę Ordżonikidzego potępili najwyżsi przywódcy bolszewiccy. W ostatnich dniach 1922 Lenin w liście domagał się przykładnego ukarania Ordżonikidzego, skrytykował także Stalina[13]. 6 marca 1923 Lenin w ostatnim napisanym w życiu liście ponownie wyrażał chęć powrotu do sprawy Mdiwaniego, uważając opinię komisji za stronniczą. Dzień później Stalin ostrzegł Ordżonikidzego przed gniewem Lenina i zasugerował mu wypracowanie kompromisu z gruzińskimi bolszewikami. Tak też się stało – 14 marca miejscowi działacze zgodzili się na utworzenie republiki zakaukaskiej w zamian za gwarancje wyeliminowania tendencji rusyfikacyjnych w strukturach partii, szacunek dla tradycji gruzińskich, państwową ochronę gruzińskiej kultury i oświaty[14].

Brał udział w krwawym stłumieniu gruzińskiego powstania sierpniowego w 1924[15].

Protektor Ławrientija Berii, umożliwił mu wejście do Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii (bolszewików) Gruzji[16]. Z czasem Ordżonikidze stracił zaufanie do Berii, który w tym czasie zyskał już jednak zaufanie Stalina[17].

Od 1930 członek Biura Politycznego; komisarz (minister) przemysłu ciężkiego od 1932.

Sprzeciw wobec kampanii terroru i śmierć

[edytuj | edytuj kod]

U progu wielkiej czystki zmarł nagle 18 lutego 1937, wkrótce po zakończeniu drugiego procesu moskiewskiego, na którym sądzono m.in. jego pierwszego zastępcę i prawą rękę w komisariacie przemysłu ciężkiego Jurija Piatakowa (Ordżonikidze miał otrzymać uprzednio od Stalina gwarancje ocalenia życia Piatakowa[18]), a tuż przed wyznaczonym na 23 lutego plenum Komitetu Centralnego, które miało zadecydować o losach Nikołaja Bucharina i Aleksieja Rykowa i o zakresie czystki. Ordżonikidze był przeciwny eskalacji terroru i otwarcie sprzeciwiał się w tej sprawie Stalinowi[19], z którym był w bliskich osobistych relacjach (jako jeden z nielicznych zwracał się do Stalina po imieniu czy starym pseudonimem partyjnym Koba). Według oficjalnej wersji przyczyną śmierci był atak serca. Chruszczow na XX Zjeździe KPZR (1956) w tajnym referacie ujawnił, iż Ordżonikidze został zmuszony do samobójstwa. Istnieje również wersja, że został skrytobójczo zamordowany przez NKWD (we własnej sypialni)[20][21][22].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Na jego cześć m.in. zmieniono nazwę miasta Władykaukaz, a także nadano nazwę miastu obecnie znanemu jako Pokrow.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ P. Kenez, Red Attack, White Resistance: Civil War in South Russia 1918, New Academia Publishing, Washington DC, ISBN 09744493457, s. 119, 127.
  2. ↑ O. Kuzina, Славный сын революции [online].
  3. ↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 125–126.
  4. ↑ Терская советская республика [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-07-18].
  5. ↑ a b Materski 2010 ↓, s. 103–105
  6. ↑ Pipes 2005 ↓, s. 170–172.
  7. ↑ Pipes 2005 ↓, s. 174.
  8. ↑ Materski 2010 ↓, s. 113.
  9. ↑ Furier A.: Droga Gruzji do niepodległości. Poznań: 2000, s. 107. ISBN 83-85376-10-0.
  10. ↑ Materski 2010 ↓, s. 119.
  11. ↑ Materski 2010 ↓, s. 176.
  12. ↑ Pipes 2005 ↓, s. 175.
  13. ↑ Materski 2010 ↓, s. 131.
  14. ↑ Materski 2010 ↓, s. 131–132.
  15. ↑ Materski 2010 ↓, s. 145.
  16. ↑ Materski 2010 ↓, s. 170.
  17. ↑ Materski 2010 ↓, s. 172.
  18. ↑ Tym razem Stalin stanął wobec groźby twardego sprzeciwu ze strony towarzysza, z którym sprawa była niełatwa – Sergo Ordżonikidzego. Sergo został bowiem oszukany. Biorąc bezpośredni udział w rokowaniach przed procesem Piatakowa, dostał od Stalina zapewnienie, że Piatakow nie zostanie rozstrzelany. (…) Po aresztowaniu Piatakowa Stalin przyrzekł Ordżonikidzemu: „Piatakow nie zostanie stracony”. Po procesie Jeżow oświadczył mu: „Piatakow żyje”. Ordżonikidze zażądał widzenia z nim, co mu obiecano. Jeżow powiedział mu potem, że Piatakow jest w stanie szoku z powodu „sztuczki Norwegów”. Ordżonikidzego nie dało się jednak zbywać w ten sposób zbyt długo. Dostrzegł w tym wszystkim złowrogi precedens. Stało się jasne, że Ordżonikidze będzie odtąd walczył z czystką wszystkimi możliwymi środkami. Por. R. Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 190.
  19. ↑ Istnieje relacja o jego reakcji na wiadomość o aresztowaniu szefa jednego z podległych mu trustów. Zadzwonił do Jeżowa, nazwał go „parszywym wazeliniarzem” i pilnie zażądał dokumentów sprawy. Następnie zatelefonował bezpośrednią linią do Stalina. Trząsł się ze zdenerwowania, oczy nabiegły mu krwią. Wrzeszczał: „Koba, dlaczego pozwalasz NKWD aresztować moich ludzi bez informowania mnie?” Po jakiejś odpowiedzi Stalina, przerwał mu: „Żądam, aby ta samowola się skończyła! Jestem wciąż członkiem Politbiura! Urządzę piekło, Koba, choćby była to ostatnia rzecz, jaką zrobię przed śmiercią!. Por. R. Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 190.
  20. ↑ Edward Radziński, Stalin, 1996.
  21. ↑ Okoliczności śmierci Ordżonikidzego, komunikat oficjalny, inne wersje, losy rodziny opisuje R. Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 191–195.
  22. ↑ Bliski przyjaciel wdowy po Ordżonikidze twierdzi, że była ona zdania, iż jej mąż nie zginął z własnej ręki, i że w godzinie jego śmierci widziała jakichś ludzi uciekających z ich domu przez trawnik. Funkcjonariusz partii kaukaskiej, który był w owym czasie w Moskwie utrzymuje, że Stalin posłał do Ordżonikidzego kilku tajniaków, którzy postawili go przed wyborem: aresztowanie lub samobójstwo i wręczyli mu rewolwer. Relacja ta zgadza się z faktem, że przeciw Ordżonikidzemu zgromadzono już pokaźne dossier. Nie daje to oczywiście żadnej pewności, że fatalny strzał padł z ręki samego Ordżonikidzego. W istocie wydaje się, że zmuszanie go do zastrzelenia się nie było konieczne, skoro enkawudziści mogli to zrobić znacznie łatwiej. Według opublikowanej niedawno relacji, strażnik, który pierwszy pojawił się w mieszkaniu Ordżonikidzego po jego śmierci, stwierdził, że na rewolwerze zabitego nie ma śladów, by z niego ostatnio strzelano i zameldował o tym (i wkrótce został rozstrzelany). Udział w całej historii Poskriobyszewa wydaje się w tej sytuacji prawdopodobny. Por R. Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 194.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sergo_Ordżonikidze&oldid=71419903”