Skośnikowate
| Gelechiidae[1] | |
| Stainton, 1854[2] | |
.jpg) Gelechia rhombella, Rosja | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
Skośnikowate |
Skośnikowate[3] (Gelechiidae) – rodzina małych motyli z nadrodziny Gelechioidea, zaliczana do kladu Aglossata, obejmuje ponad 4830 opisanych gatunków w 500 rodzajach.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Skośnikowate występują co najmniej od miocenu – z tej epoki pochodzi inkluzja nieoznaczonego skośnikowatego w bursztynie Chiapas w Meksyku[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Gąsienice mają pojedyncze pary posuwek w segmentach od A3 do A6 oraz w segmencie A10[5], osiągają maksymalnie około 10–15 mm długości[5]. Niektóre gatunki gąsienic są wyposażone w grzebień analny[6].
Motyle małe[7], rozpiętość skrzydeł wynosi od 4 do 35 mm[8]. Głowa i haustellum są pokryte łuskami[8], głaszczki wargowe zakrzywione[8], głaszczki szczękowe składają się z czterech segmentów[8].
Przednie skrzydła skośnikowatych mają najczęściej trapezoidalny kształt[9] (często zakończone szpiczasto[8]) i charakterystyczne użyłkowanie[9]. Ubarwienie zazwyczaj stonowane[8], choć zdarzają się gatunki o deseniu z jaskrawymi kolorami i metalicznymi plamami[8].
Ronald W. Hodges zdefiniował rodzinę na podstawie 5 cech: formy gnatosa[10][11], braku żyłki postkubitalnej w przednich skrzydłach[11], obecności retinakulum na żyłce radialnej przednich skrzydeł u samic[11], kształtu tylnych skrzydeł[11], długich głaszczkach wargowych[11].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Gąsienice skośnikowatych żerują na roślinach należących do przeszło 80 rodzin[12] (Ronald W. Hodges podał 82 rodziny[10]), zwłaszcza na bobowatych[12] i astrowatych[12], a także na sosnowatych[12], mirtowatych[12] oraz na mchach i paprociach[12]. Gąsienice m.in. zawijają i złączają liście[9][10] za pomocą przędzy[13], minują liście (np. z rodzaju Coleotechnites[5]), nasiona lub tworzą galasy[10][5], żerują także na korzeniach[14], korze[5], kwiatach[5] bądź żywią się padliną[5]. Gąsienice występują pojedynczo lub gromadnie[5]. Osobniki dorosłe zazwyczaj są aktywne nocą[8][5], choć zdarzają się gatunki dzienne[8] oraz aktywne o zmierzchu[8]. Zaniepokojone imagines poruszają się wirowo na liściach[8] (stąd angielska nazwa rodziny: twirler moths[15]).
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Skośnikowate stanowią największą rodzinę nadrodziny Gelechioidea[10]. Rodzina ta obejmuje ponad 4830 opisanych gatunków[8] w 500 rodzajach[16], możliwe, że rodzina liczy faktycznie około 10000 gatunków[8]. W Europie występuje 865 gatunków ze 109 rodzajów[17]. Rodzaj typowy to Gelechia[18], jego nazwa pochodzi od greckiego słowa gēlechēs[18], które oznacza „śpiący na ziemi”[18].
W Polsce odnotowano co najmniej 212 gatunków[19] – jest to jedna z najmniej poznanych rodzin motyli drobnych w Polsce[7], do krajowych gatunków rzadkich w skali Europy zaliczono Anasphaltis renigerellus[20].
Podział na 7 podrodzin[16] w oparciu o badania genetyczne (2013)[21]:
Podział na 4 podrodziny (według Ronalda W. Hodgesa[10]):
- Apatetrinae (syn. Pexicopiinae)
- Dichomeridinae
- Gelechiinae
- Physoptilinae
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Wybrane gatunki skośnikowatych mogą być bardzo niszczycielskimi szkodnikami[14], np. skośnik zbożowiaczek żerujący na nasionach zbóż[14], Phthorimaea operculella żerująca na ziemniakach[14], Anarsia lineatella żerująca na gruszach[14], Pectinophora gossypiella[14] niszcząca uprawy bawełny[22], Scrobipalpa ocellatella żerująca na burakach[14].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Liść dębu zwinięty przez Anacampsis timidella, Niemcy -
Galas na łodydze Baccharis pilularis wywołany przez Gnorimoschema baccharisella, USA -
Miny Chrysoesthia drurella, Walia -
Gąsienica Anacampsis temerella -
Gąsienica Fascista cercerisella -
Gąsienica Isophrictis striatella w łodydze wrotyczu -
Poczwarka Gnorimoschema gallaesolidaginis -
Poczwarka Chrysoesthia sexguttella w kokonie -
Głowy Megacraspedus squalida (góra) i Megacraspedus longipalpella (dół) -
Głowa Neopalpa donaldtrumpi -
Charakterystyczny ruch Syncopacma sp.
-
Syncopacma larseniella (Anacampsinae), Wielka Brytania -
Ornativalva erubescens (Anomologinae), USA -
Chrysoesthia drurella (Apatetrinae), Wielka Brytania -
Pexicopia malvella (Apatetrinae), Rosja -
Anacampsis levipedella (Dichomeridinae), USA -
Dichomeris serrativittella (Dichomeridinae), USA -
Recurvaria leucatella (Gelechiinae), Polska -
Kiwaia monophragma (Gelechiinae), Nowa Zelandia -
Polyhymno luteostrigella (Thiotrichinae), USA
_Stem_Gall_induced_by_a_moth_(Gnorimoschema_baccharisella)_(9685241436).jpg)
.jpg)
.jpg)
_Figure_1_1.jpg)
_Syncopacma_larseniella_-_Flickr_-_Bennyboymothman.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gelechiidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Gelechiidae [online], www.mindat.org [dostęp 2022-07-24].
- ↑ Jan Kinel, Roman Kuntze, Chrząszcze i motyle krajowe: przewodnik do określania rodzin i rodzajów, Z. 1, Tekst, Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich, 1931, s. 214 [dostęp 2022-07-13].
- ↑ Mexican amber (SMNS collection) (Miocene of Mexico) [online], paleobiodb.org [dostęp 2022-07-14].
- ↑ a b c d e f g h i Chris T Maier i inni, Caterpillars on the foliage of conifers in the northeastern United States, Morgantown, W. Va.: U.S. Dept. of Agriculture, Forest Service, 2004, s. 24, OCLC 57253439 [dostęp 2022-07-24] (ang.).
- ↑ J.D. Holloway, The families of Malesian moths and butterflies, Leiden [Netherlands]: Brill, 2001, s. 153, ISBN 90-04-11846-2, OCLC 45446347 [dostęp 2022-07-24].
- ↑ a b Edward Baraniak, Urszula Walczak, Ole Karsholt, Materiały do znajomości Gelechiidae (Lepidoptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego, „Wiadomości Entomologiczne”, 1, 33, Poznań 2014, s. 21.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m John L. Capinera, Encyclopedia of entomology, wyd. 2nd ed, Dordrecht: Springer, 2008, s. 3996, ISBN 978-1-4020-6359-6, OCLC 288440300 [dostęp 2022-07-13].
- ↑ a b c Dennis S. Hill, Agricultural insect pests of the tropics and their control, wyd. 2nd ed, Cambridge [Cambridgeshire]: Cambridge University Press, 1983, s. 281, ISBN 0-521-20261-2, OCLC 8171301 [dostęp 2022-07-13].
- ↑ a b c d e f Jeremy Holloway, The Families of Malesian Moths and Butterflies, Boston: BRILL, 2000, s. 211, ISBN 978-90-04-47559-5, OCLC 1283847347 [dostęp 2022-07-13].
- ↑ a b c d e Sangmi Lee, Gelechiidae by Sangmi Lee [online], mississippientomologicalmuseum.org.msstate.edu [dostęp 2022-07-14].
- ↑ a b c d e f Claude Lemaire, Joël Minet: Evolution of Larval Food Preferences in Lepidoptera. W: Handbook of Zoology. Volume IV. Arthropoda: Insecta. Lepidoptera, Moths and Butterflies. Volume 1: Evolution, Systematics, and Biogeography. Part 35. Niels P. Kristensen (ed.). Berlin, New York: Walter de Gruyter, 1999, s. 411. ISBN 3-11-015704-7.
- ↑ gelechiid moth, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Cyrus Abivardi, Iranian entomology: an introduction, Berlin: Springer, 2001, s. 730, ISBN 3-540-67592-2, OCLC 45715883 [dostęp 2022-07-24].
- ↑ James E. O’Hara i inni, Twirler Moths (Lepidoptera: Gelechiidae), John L. Capinera (red.), Dordrecht: Springer Netherlands, 2008, s. 3996–3997, DOI: 10.1007/978-1-4020-6359-6_2599, ISBN 978-1-4020-6242-1 [dostęp 2022-07-13] (ang.).
- ↑ a b Gelechiidae - fact sheet, [w:] The Caterpillar Key [online], keys.lucidcentral.org [dostęp 2022-07-12].
- ↑ Peter Huemer, Ole Karsholt, Commented checklist of European Gelechiidae (Lepidoptera), „ZooKeys”, 921, 2020, Abstract, DOI: 10.3897/zookeys.921.49197, ISSN 1313-2970, PMID: 32256151, PMCID: PMC7109147 [dostęp 2022-07-14] (ang.).
- ↑ a b c Definition of GELECHIIDAE [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2022-07-24] (ang.).
- ↑ Heterocera [online], lepidoptera.eu [dostęp 2022-07-14].
- ↑ Jarosław Buszko, Lepidoptera Motyle, [w:] Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2002, s. 81, ISBN 83-901236-8-1, ISBN 83-88934-21-X.
- ↑ Ole Karsholt i inni, A molecular analysis of the Gelechiidae (Lepidoptera, Gelechioidea) with an interpretative grouping of its taxa, „Systematic Entomology”, 38 (2), 2013, Abstract, DOI: 10.1111/syen.12006 [dostęp 2022-07-14] (ang.).
- ↑ V. Chinna Babu Naik i inni, Pink bollworm, Pectinophora gossypiella (Saunders) (Lepidoptera: Gelechiidae) survival on transgenic cotton in India, „Egyptian Journal of Biological Pest Control”, 31 (1), 2021, s. 40, DOI: 10.1186/s41938-021-00393-7, ISSN 2536-9342 [dostęp 2022-07-24].