Terzan 5
 Gromada kulista Terzan 5 (ESO) | |
| Odkrywca | |
|---|---|
| Data odkrycia |
1968 |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Gwiazdozbiór | |
| Typ | |
| Rektascensja |
17h 48m 05s |
| Deklinacja |
–24° 46′ 48″ |
| Odległość | |
| Jasność obserwowana |
13,85 m |
| Rozmiar kątowy |
∅ 9,8' |
| Charakterystyka fizyczna | |
| Jasność absolutna |
–7,42 m |
| Alternatywne oznaczenia | |
| ESO 520-27, C 1745-247, GCl 76.1, 2MASX J17480455-2446441 | |
Terzan 5 (również ESO 520-27) – gromada kulista znajdująca się w odległości około 22,5 tys. lat świetlnych od Ziemi w gwiazdozbiorze Strzelca. Została odkryta w 1968 roku przez Agopa Terzana i skatalogowana w jego katalogu gromad dwukrotnie jako Terzan 5 oraz Terzan 11. Błąd ten został naprawiony poprzez zmianę numeracji ostatniej gromady w katalogu.
Historię naszej Galaktyki można poznawać przez obserwacje gromad kulistych i grup gwiazd. Najstarsze fragmenty gromad kulistych były świadkami całego procesu ewolucji Drogi Mlecznej. Badania gromad kulistych pozwalają poznawać przeszłość Galaktyki. Gromada Terzan 5 jest niezwykłą mieszaniną gwiazd. Obserwacje tej gromady prowadzą do wniosku, że jest to pozostałość po protogalaktyce, która połączyła się z Drogą Mleczną w początkowej fazie jej istnienia.
Terzan 5 znajduje się za zasłoną gęstych warstw pyłu międzygwiezdnego zakrywającego zgrubienie centralne Drogi Mlecznej. Gromada ta jest odmienna od prawie wszystkich znanych gromad kulistych. Zawiera ona gwiazdy, które powstały w różnym czasie, co najmniej w dwóch różnych cyklach. Najstarsze z gwiazd gromady powstały 12 miliardów lat temu, młodsza generacja ma 6 miliardów lat. Jedyną gromadą podobną pod tym względem jest Omega Centauri, jednak znajduje się ona w galaktycznym halo, a Terzan 5 w obrębie zgrubienia centralnego. Możliwym jest, że młodsza populacja gwiazd została przechwycona przez gromadę z nieistniejącej już galaktyki karłowatej. Ponieważ zgrubienie centralne jest przesłonięte gęstymi obłokami pyłu, obserwacje astronomiczne tego rejonu można prowadzić jedynie w paśmie podczerwonym.
Dzięki ostrym obrazom uzyskanym przez teleskop VLT możliwe było odkrycie, że Terzan 5 jest w rzeczywistości znacznie bardziej masywną gromadą niż dotychczas uważano. Ten fakt w połączeniu z niezwykłą budową i wyjątkową historią powstawania gwiazd w gromadzie prowadzi do wniosku, że może to być zachowana pozostałość po protogalaktyce wchłoniętej przez Drogę Mleczną w początkowej fazie jej powstawania i która w ten sposób przyczyniła się do powstania zgrubienia centralnego Drogi Mlecznej.
Gwiazdy wchodzące w skład gromady Terzan 5 poruszają się chaotycznie. Jądro gromady jest niezwykle gęste. Spośród wszystkich gromad kulistych to właśnie w Terzan 5 najczęściej dochodzi do zderzeń pomiędzy gwiazdami. Skutkiem tego zagęszczenia jest również występowanie znacznego odsetka gwiazd w bardzo ciasnych układach podwójnych i wielokrotnych[2].
Pod koniec 2010 roku w gromadzie Terzan 5 satelita RXTE wykrył piki w danych rentgenowskich pochodzących z układu podwójnego, którego jednym ze składników jest gwiazda neutronowa IGR J17480-2446, obracająca się 11 razy na sekundę. Ta gwiazda jest modelowym przykładem gwiazdy prezentującej wszystkie fazy termojądrowego zapłonu w gwieździe neutronowej[3].
W 2011 w gromadzie odkryto silne źródło wysokoenergetycznego promieniowania gamma. Źródło, nazwane HESS J1747-248, zostało odkryte w obserwatorium High Energy Stereoscopic System[4]. Do chwili obecnej w gromadzie Terzan 5 odkryto 24 pulsary milisekundowe, pośród których znajduje się najszybciej rotujący, obecnie znany, którego okres wynosi 1,39595 ms (716 Hz) – PSR J1748-2446ad.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Katalog gromad kulistych Drogi Mlecznej 1996 (rewizja 2010). [w:] William E. Harris [on-line]. grudzień 2010. [dostęp 2014-04-30].
- ↑ Commotion in a crowded cluster. [w:] Hubble [on-line]. ESA, 2011-05-23. [dostęp 2016-09-16]. (ang.).
- ↑ Jennifer Chu: A model burster. [w:] MIT News [on-line]. Massachusetts Institute of Technology, 2012-02-03. [dostęp 2016-09-16]. (ang.).
- ↑ Gamma-ray emission from Terzan 5. 2011-06-24. [dostęp 2011-06-26]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Cosmic "Dig" Reveals Vestiges of the Milky Way's Building Blocks. [w:] eso0945 — Komunikat naukowy [on-line]. ESO, 2009-11-25. [dostęp 2016-09-16]. (ang.).
- Gromada Terzan 5 w bazie SEDS.org (ang.)
- Terzan 5 w bazie SIMBAD (ang.)