Tomaszówka (obwód brzeski)
51°33′20″N 23°36′11″E/51,555556 23,603056
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Kod pocztowy |
225025 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 51°33′20″N 23°36′11″E/51,555556 23,603056
| |
Tomaszówka (biał. Тамашоўка, biał. łac. Tamašoŭka, ros. Томашовка) – wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie brzeskim, centrum administracyjne sielsowietu Tomaszówka. Miejscowość jest osadą małomiasteczkową (аграгарадок – agromiasteczko, 'miasteczko rolne'), położoną w trójstyku Polski, Ukrainy i Białorusi, na terenie atrakcyjnego pod względem turystycznym Polesia nadbużańskiego[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś założona na przełomie XIX i XX w. na terenie dóbr Przyborowo (ówczesna gubernia grodzieńska) Tomasza Zamoyskiego (1861-1935) z włodawskiej linii Zamoyskich; prawdopodobnie po tym, jak w 1887 wybudowano linię kolejową Chełm-Brześć. Powstała tam wówczas stacja kolejowa Włodawa[3]. W 1900 w Tomaszówce założono nasycalnię materiałów drzewnych okręgowej dyrekcji kolei w Wilnie[4]. W czasie I wojny światowej (zwłaszcza w 1915) w okolicach miejscowości toczyły się walki, których pozostałością są groby 1346 żołnierzy niemieckich, austro-węgierskich, rosyjskich i polskich[5].
II Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]W okresie międzywojennym miejscowość należała początkowo do gminy Przyborowo w powiecie brzeskim województwa poleskiego[6]. Spis powszechny z 1921 uwzględnia jedynie leśniczówkę Tomaszówka, liczącą 3 domy i 18 mieszkańców: 8 mężczyzn i 10 kobiet. Pod względem wyznania byli to przede wszystkim rzymscy katolicy (17) i 1 prawosławny, a oprócz 1 Białorusina wszyscy deklarowali narodowość polską (17)[7]. W tym samym spisie oddzielnie wymieniono stację kolejową Włodawka (dziś na terenie Tomaszówki), która liczyła wówczas 24 domy. Mieszkało tu 185 osób: 98 mężczyzn i 87 kobiet. Pod względem wyznania było to 128 rzymskich katolików, 46 prawosławnych i 11 żydów. 129 osób deklarowało narodowość polską, 36 białoruską, 11 żydowską i 9 rosyjską)[7]. W 1928 wraz z całą gminą Przyborowo miejscowość weszła w skład gminy Domaczów[8].
Z zachodnim brzegiem Bugu połączona była mostem kolejowym koło Orchówka oraz mostem drogowym we Włodawce. W okresie II Rzeczypospolitej powstały dogodne warunki do rozwoju Tomaszówki. Zaraz po wojnie hrabia Tomasz Zamoyski rozparcelował swój majątek w Tomaszówce, a działki nabyli Żydzi z Włodawki[9]. Z Włodawą i lewobrzeżnymi terenami nadbużańskimi Tomaszówka związana była licznymi więziami społecznymi i gospodarczymi, m.in. osadę obejmował urząd pocztowy we Włodawie, a tomaszowska młodzież stanowiła znaczny odsetek wśród uczniów włodawskiego gimnazjum[10]. Do zabudowań wsi ciągnęły się grunty mieszczan włodawskich położone na wschodnim brzegu rzeki. W celu uregulowania tej sprawy magistrat Włodawy wystąpił w 1930 z wnioskiem o rozszerzenie granic miasta poprzez m.in. przyłączenie do niego Tomaszówki wraz ze stacją kolejową Włodawa. Projekt przyłączenia zabużańskich terenów do Włodawy rozbił się głównie o kwestię różnic prawnych między terenami byłego Królestwa Kongresowego i niegdysiejszych ziem zabranych[11]. W okresie międzywojennym Tomaszówka stała się ośrodkiem handlu drewnem (w różnej postaci), rybami, bydłem i mąką. Drewno z lasów państwowych lub z dóbr Zamoyskich było przecierane w trzech miejscowych tartakach, które powstały w tym czasie. Ryby pochodziły z okolicznych jezior oraz gospodarstw rybnych województwa poleskiego i wołyńskiego. Mąkę produkowano w tomaszowskim młynie, częściowo z pszenicy przychodzącej na stację kolejową Włodawa.
Dobre połączenia komunikacyjne, sąsiedztwo oddalonego o 5 km ośrodka administracyjno-gospodarczego we Włodawie i atrakcyjne, przyciągające letników warunki turystyczne spowodowały szybki rozwój Tomaszówki kosztem podupadającej Włodawki, a nawet Włodawy, pozbawionej własnej stacji kolejowej. Od 1930 do 1937 ludność Tomaszówki wzrosła dwukrotnie, do 3 tys. mieszkańców[12].
Na początku września 1939 mosty włodawskie zostały zbombardowane. We wsi znalazło się wielu Polaków uciekających przed wojskami niemieckimi, w tym liczni Żydzi. W rejonie Tomaszówki z inspiracji NKWD zaczęły działać bojówki mordujące polskich oficerów i inteligentów[13][14] [15][16][17]. 17 września do wsi wkroczyły wojska niemieckie, które następnie wycofały się, oddając ten obszar pod kontrolę Armii Czerwonej. Po agresji ZSRR na Polskę i ustanowieniu tu władzy radzieckiej Tomaszówka weszła w skład BSRR.
W 1940 za zgodą władz radzieckich i z udziałem przedstawicieli Armii Czerwonej, NKWD i miejscowych urzędników Niemcy dokonali uroczystej ekshumacji ciał żołnierzy niemieckich poległych z rąk polskich w czasie kampanii wrześniowej, a złożonych na miejscowym cmentarzu. Ekshumowane zwłoki zostały następnie przewiezione do Rzeszy[18].
W latach 1939–1941, gdy Tomaszówka znajdowała się w rejonie przygranicznym pomiędzy III Rzeszą a ZSRR, funkcjonowały tu dwie placówki wojsk pogranicza.
Po agresji hitlerowskiej na ZSRR 22 czerwca 1941 wieś znalazła się pod okupacją niemiecką. Szczególnie okrutny los spotkał miejscowych Żydów, rozstrzelanych po likwidacji miejscowego getta. Ciała 2200 pomordowanych spoczywają w zbiorowym grobie[19].
22 lipca 1944 Tomaszówka została zdobyta przez wojska 1 Frontu Białoruskiego[20]. Po wojnie znalazła się w granicach Białorusi.
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]Od 4 listopada 1978 miejscowość chlubi się muzeum kosmonautyki przy miejscowej szkole średniej[21]. Znajduje się tu m.in. ławka, przy której ponoć siedzieli Piotr Klimuk (urodzony w pobliskiej Komarówce, radziecki i białoruski kosmonauta) oraz Piotr Prakapowicz (prezes Narodowego Banku Republiki Białorusi w latach 1998–2011)[22]. Brat tego ostatniego, Wasilij, był zresztą przez ponad 10 lat dyrektorem przedsiębiorstwa rolnego w Tomaszówce (Филиал «Комаровка Агро» ОАО «Батчи»[23])[24][25].
Ponadto w miejscowości znajdują się hotel, restauracja oraz białorusko-ukraińskie przejście graniczne: Tomaszówka-Pulemiec[26][27], stacja kolejowa „Włodawa” w Tomaszówce i parafia prawosławna[28] dekanatu (благочиние) Brześć–Rejon eparchii brzeskiej i kobryńskiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego przy cerkwi Opieki Matki Bożej[29].
W ostatnim dziesięcioleciu XX w. i w pierwszych dekadach XXI w. na różnym szczeblu prowadzone były rozmowy na temat budowy mostu na Bugu i uruchomienia polsko-białoruskiego drogowego przejścia granicznego Włodawa – Tomaszówka[30][31][32][33][34][35]. Działania te nie przeniosły rezultatów, m.in. w związku z funkcjonowaniem przejścia w Sławatyczach[36] oraz w związku z pogarszaniem się relacji polsko-białoruskich.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz żołnierzy z I wojny światowej[37].
- Braterska mogiła pograniczników z 1941 r.
- Mogiła ofiar faszyzmu z 1941 r.[38]
- Budynek stacji kolejowej Włodawa z pocz. XX w.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ Por. zdjęcia z Tomaszówki.
- ↑ Brak Tomaszówki na mapach sprzed I wojny światowej. Widoczne są jedynie Włodawka i stacja kolejowa Włodawa: mapa guberni grodzieńskiej z 1897; mapa austro-węgierska z roku 1910.
- ↑ Michalski 1939 ↓, s. 134.
- ↑ http://content.yudu.com/Library/A193n8/BiaaPodlaskaBrzeNieo/resources/188.htm https://archive.ph/20130428170213/http://yuzle.com/master/885.html https://archive.ph/20120707150257/http://21.by/papers?id=70853
- ↑ Gmina wiejska Przyborowo. Radzima.net. [dostęp 2012-08-22].
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 8: Województwo poleskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 9. [dostęp 2012-08-22].
- ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 46, poz. 452
- ↑ Michalski 1939 ↓, s. 101.
- ↑ Michalski 1939 ↓, s. 130.
- ↑ Michalski 1939 ↓, s. 26.
- ↑ Michalski 1939 ↓, s. 129.
- ↑ M. Wierzbicki, Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim, Warszawa 2000, s. 98: przytacza relację kupca drzewnego narodowości żydowskiej Jechiela Szlachtera z osady Tomaszówka: Sam obserwowałem działalność band koło Tomaszówka, gdzie mieszkałem, oraz Szacka. Bandy, które tam grasowały, składały się z Żydów, Ukraińców i Białorusinów, a na czele jednej stał Polak – Stefan Studniarski (...). Wiem, że te bandy były nie tylko tworzone przez bolszewików, ale też były uzbrajane przez nich i kierowane. Organizatorem oraz ich kierownikiem był kapitan Zorin z pogranicznej straży NKWD (...). Działalność band polegała na niszczeniu uciekającej z terenu niemieckiego inteligencji polskiej. Banda, chwyciwszy polskiego inteligenta czy oficera, bez żadnego sądu dokonywała na nim mordu. Takie masowe mordy były popełniane na szosie wiodącej z Tomaszówki do Lubomli oraz na drodze z Tomaszówki do Polenca [zapewne Pulemca?], w lasku sosnowym, w którym grzebano ciała pomordowanych. W Szacku, w odległości 200 metrów od cmentarza, znajdują się groby Polaków w liczbie około 2000.
- ↑ Marek Wierzbicki. Ludność białoruska i polska wobec Armii Czerwonej po 17 września 1939 r.. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 11, s. 148-164, 1999. ISSN 1232-7468.
- ↑ Marek Wierzbicki: Czystki kresowe. „Wprost” 38/2002, 2002-09-22. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ O śledztwie IPN w sprawie zbrodni w Tomaszówce umorzonej z powodu niewykrycia sprawców (2005): https://archive.ph/20131130095053/http://www.odkrywca-online.com/17-wrzesnia-noz-w-plecy,659083.html
- ↑ Por. także Czesław Chudzik: Życie moje i wojna. s. 32-33.
- ↑ Янка Брыль, Вэстэрплятэ і Радзіма – Наша Ніва: першая беларуская газэта.
- ↑ Тамашоўка – мяжа краіны.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..
- ↑ Музей - СШ д. Томашовка. Государственное учреждение образования. Средняя школа д. Томашовка имени П. И. Климука. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Владимир Статкевич, Два Петра и их товарищи. respublika.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-04)].; Космос начинается в Томашовке.
- ↑ Филиал «Комаровка Агро» ОАО «Батчи» — Контакты, реквизиты, адрес. kolhoz.by. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Земля и небо «Комаровки». „Беларусь сегодня”, 2012-11-28. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Более 19 т мяса птицы «подарило» ОАО «Комаровка», которой руководил Василий Прокопович, российской фирме. tomin.by, 2014-07-24. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Протокол між Урядом України та Урядом Республіки Білорусь про забезпечення першочергового пропуску через українсько-білоруський державний кордон автотранспортних засобів, які перевозять плодоовочеву продукцію і тару для її транспортування. Верховна Рада України, 1997-05-12. [dostęp 2024-04-14]. (ukr.).
- ↑ Пункт пропуска Томашовка - Пулемец граница таможня Беларусь - Украина. sanatorii.by. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Указ Президента Республики Беларусь от 1 декабря 2005 г. № 571 Об освобождении религиозных организаций от обложения земельным налогом и налогом на недвижимость. [dostęp 2012-07-20]. (ros.).
- ↑ Православный приход храма Покрова Пресвятой Богородицы в агрогородке Томашовка. Брестское епархиальное управление. [dostęp 2024-04-14]. (ros.).
- ↑ Andrzej Mańka: Zapytanie nr 765 do ministra infrastruktury w sprawie budowy i otwarcia przejścia granicznego Włodawa - Tomaszówka. orka2.sejm.gov.pl, 2002-06-19. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Marek Pol: Odpowiedź ministra infrastruktury na zapytanie nr 765 w sprawie budowy i otwarcia przejścia granicznego Włodawa - Tomaszówka. orka2.sejm.gov.pl, 2002-07-31. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Jarosław Brysiewicz: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 7828 w sprawie stanu przygotowań do prac związanych z budową mostu na rzece Bug na wysokości Włodawy i Tomaszówki, budowy przejścia granicznego Włodawa-Tomaszówka na polsko-białoruskim odcinku granicznym oraz rozbudowy sieci przejść granicznych z Republiką Białoruś i Ukrainą. orka2.sejm.gov.pl, 2007-05-31. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Piotr Stachańczyk: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów - na interpelację nr 1610 w sprawie utworzenia przejścia granicznego polsko-białoruskiego Włodawa-Tomaszówka. orka2.sejm.gov.pl, 2008-03-21. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Wojciech Podrecki: We Włodawie chcą przejścia granicznego. Serwis Samorządowy PAP, 2008-05-08. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Monika Wielichowska: Interpelacja w sprawie przejścia granicznego we Włodawie. monikawielichowska.pl, 2017-02-06. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Jacek Barczyński: Nowe przejście graniczne w woj. lubelskim? Zielone światełko z Białorusi. „Dziennik Wschodni”, 2017-03-13. [dostęp 2024-04-14].
- ↑ Cmentarz żołnierzy niemieckich poległych podczas I wojny światowej, w. Tomaszówka.
- ↑ http://www.newsby.org/documents/sovetm/pos02/sovmin02387/page2.htm.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Edmund Michalski: Włodawa. Monografia statystyczno–gospodarcza. Witold Krzyżanowski (przedm.). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1939.
