Wiek zgody
Wiek zgody[1][2], wiek przyzwolenia[3][4] – ustalony prawnie minimalny wiek, od którego dana osoba jest uznana za zdolną do wyrażenia ważnej prawnie zgody na czynności seksualne z inną osobą[5][6]. W związku z tym osoba dorosła, która angażuje się w czynności seksualne z osobą młodszą niż wiek przyzwolenia, nie może utrzymywać, że taka czynność seksualna miała miejsce za obopólną zgodą. Czynność seksualna tego rodzaju może być uznana za wykorzystywanie seksualne dzieci czy też tzw. zgwałcenie ustawowe[7][8][9][10]. Osobę poniżej minimalnego wieku uznaje się za ofiarę, a jej partnera seksualnego za winnego, chyba że oboje są małoletni. Ustanowienie wieku przyzwolenia ma na celu ochronę osoby małoletniej przed zagrożeniami o charakterze seksualnym.
Określenie to jako takie rzadko pojawia się w samych aktach prawnych[11]. Z reguły przepisy ustanawiają raczej wiek, poniżej którego udział w czynnościach seksualnych z tą osobą jest nielegalny. Niekiedy jest on używany także w innych znaczeniach, na przykład jako wiek, w którym osoba staje się kompetentna do wyrażenia zgody na zawarcie małżeństwa[12], jednak powyższe znaczenie jest tym bardziej powszechnym. Nie należy go mylić z innymi przepisami dotyczącymi minimalnego wieku, w tym wieku pełnoletności, wieku odpowiedzialności karnej, wieku uprawniającego do głosowania, wieku pozwalającego na picie alkoholu i wieku uprawniającego do kierowania pojazdami.
Wiek zgody według państw
[edytuj | edytuj kod]
dojrzałość płciowa
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
tylko w małżeństwie
różnice między regionami administracyjnymi
brak prawodawstwa
brak danych
Kwestie prawne
[edytuj | edytuj kod]Stosunki seksualne z osobą poniżej wieku przyzwolenia są w większości krajów przestępstwem; wyjątek stanowią Jemen i Arabia Saudyjska. W różnych systemach prawnych używa się różnych określeń w odniesieniu do tego przestępstwa, w tym: wykorzystywanie seksualne dzieci, gwałt ustawowy[13] (ang. statutory rape), ang. illegal carnal knowledge, deprawacja nieletnich (ang. corruption of a minor)[14], a także inne.
Minimalny wiek pozwalający na podejmowanie aktywności seksualnej różni się w zależności od systemu prawnego. W większości systemów prawnych obowiązuje określony wiek przyzwolenia[15].
Historia zmian wieku zgody na przestrzeni dziejów
[edytuj | edytuj kod]Na przestrzeni dziejów wiek zgody ulegał zmianom, np. w średniowieczu na ogół wiek zgody oscylował wokół 12-14 lat[16]. Natomiast w Stanach Zjednoczonych jeszcze w 1880 roku w większości stanów minimalny wiek wynosił 10 lat, a w stanie Delaware – 7 lat[17]. W XX wieku został on podniesiony wskutek protestów feministek[16].
Wyjątki
[edytuj | edytuj kod]Małżeństwo
[edytuj | edytuj kod]W niektórych systemach prawnych przepisy dotyczące wieku przyzwolenia nie mają zastosowania, jeżeli strony pozostają w prawomocnym związku małżeńskim[13].
Wyjątek związany ze zbliżonym wiekiem
[edytuj | edytuj kod]W niektórych systemach prawnych istnieją przepisy wyraźnie zezwalające na czynności seksualne z nieletnimi poniżej wieku przyzwolenia, jeżeli ich partner jest w zbliżonym wieku do nich[18]. Na przykład w Kanadzie wiek przyzwolenia wynosi 16 lat, ale istnieją dwa wyjątki od tej zasady: seks z nieletnimi w wieku 14–15 lat jest dozwolony, jeśli partner jest mniej niż pięć lat starszy, oraz seks z nieletnimi w wieku 12–13 lat, jeśli partner jest mniej niż dwa lata starszy[19][20]. W innych krajach postanowiono, że czynności seksualne z nieletnimi nie będą karane, jeżeli partnerzy są w podobnym wieku i poziomie rozwoju: na przykład, wiek przyzwolenia w Finlandii wynosi 16 lat, ale prawo stanowi, że czyn nie będzie karany, jeżeli „nie ma dużej różnicy w wieku lub dojrzałości psychicznej i fizycznej osób zaangażowanych”[21].
Różnice wieku przyzwolenia między osobami homoseksualnymi i heteroseksualnymi
[edytuj | edytuj kod]W niektórych systemach prawnych, na przykład na Bahamach, w Chile, Paragwaju i Surinamie, obowiązuje wyższy wiek przyzwolenia w przypadku czynności seksualnych z osobą tej samej płci. Jednak coraz częściej takie rozbieżności są kwestionowane. Na przykład na Bermudach (od 1 listopada 2019 r.) wiek przyzwolenia na seks waginalny i oralny wynosi 16 lat, natomiast na seks analny 18 lat. Z kolei dla porównania, w Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Australii Zachodniej wiek przyzwolenia wynosił początkowo 21 lat w przypadku aktywności seksualnej między mężczyznami (bez przepisów dotyczących aktywności seksualnej lesbijek), a 16 lat w przypadku aktywności seksualnej o charakterze heteroseksualnym; obecnie już tak nie jest, a wiek przyzwolenia na wszelką aktywność seksualną wynosi 16 lat[22].
W Polsce
[edytuj | edytuj kod]| KK z 1997 | |
| Ciężar gatunkowy |
występek |
|---|---|
| Przepis |
art. 200 k.k. |
| Kara |
pozbawienia wolności od lat 2 do 12 |
| Strona podmiotowa |
umyślna w zamiarze bezpośrednim i quasi-ewentualnym |
| Odpowiedzialność od 15. roku życia |
nie |
| Typ kwalifikowany |
nie |
| Typ uprzywilejowany |
nie |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Wiek niższy niż wiek zgody zwany jest wiekiem ochronnym[23] lub wiekiem bezwzględnej ochrony[24]. Czynność seksualna z osobą w wieku ochronnym jest czynem zabronionym (wykorzystaniem seksualnym), a osoba dopuszczająca się jej i lub doprowadzająca do niej podlega odpowiedzialności karnej. Czynność ta może mieć formę obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej. Zobacz też Prawo małżeńskie w Polsce.
Kodeks karny
[edytuj | edytuj kod]Ustalenie wieku ochronnego służy ochronie wolności seksualnej, czyli swobody dyspozycji płciowej (to znaczy braku wszelkich form przymuszania seksualnego)[23]. Przyjęto tu domniemanie, iż osoba małoletnia w wieku ochronnym „nie jest w stanie podjąć ważnej prawnie decyzji w przedmiocie zgody na podjęcie z nią określonych czynności seksualnych, nie rozpoznaje bowiem należycie wszelkich jej realiów i implikacji. Każdy, kto podejmuje te czynności z taką osobą, narusza tym samym jej wolność seksualną nie dlatego, że narusza jej wolę w tym względzie (małoletni może bowiem na czynności takie zezwalać, a nawet je inspirować), lecz dlatego, że ofiara takiego czynu nie jest w stanie wyrazić prawnie relewantnej decyzji”[23].
Obcowanie płciowe i inne czynności seksualne z osobą poniżej 15. roku życia stanowią przestępstwo z art. 200 Kodeksu karnego[25]. Nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia, a także nadużycie zaufania lub udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, w celu doprowadzenia małoletniego (czyli osoby, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła małżeństwa) do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania jej karane jest pozbawieniem wolności od 3 miesięcy do lat 5[26]. Na zasadach określonych w Kodeksie karnym odpowiadają osoby, które popełniły czyn po ukończeniu 17 lat[27]. Odpowiedzialność nieletnich określa Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich[28].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- inicjacja seksualna
- seks przedmałżeński
- wiek sprawny
- Konwencja w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Małgorzata Dziewanowska. Wiek zgody – prawnokarne regulacje wieku uprawniającego do rozpoczęcia współżycia w prawie kontynentalnym i common law. „Studia Iuridica”. 53, s. 87096, 2011.
- ↑ Monika Płatek, Małgorzata Dziewanowska, Uniwersytet Warszawski. Wydział Prawa i Administracji: Age of consent – wiek zgody: kryminologiczno-prawna problematyka uregulowania kryminalizacji stosunków seksualnych z dzieckiem. 2013.
- ↑ Małgorzata Dziewanowska: Wiek zgody – prawnokarne regulacje wieku uprawniającego do rozpoczęcia współżycia w prawie kontynentalnym i common law. Studia Iuridica, 2011.
- ↑ Małgorzata Dziewanowska: Age of consent – wiek zgody. Kryminologiczno-prawna problematyka uregulowania kryminalizacji stosunków seksualnych z dzieckiem. 2014-03-17. [dostęp 2017-06-05].
- ↑ Definitions of Sexual and Legal Terms: Age of Consent. ageofconsent.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-16)]..
- ↑ Age of Consent including what it means and the different laws.
- ↑ Statutory Rape Known to Law Enforcement | Office of Justice Programs [online], www.ojp.gov [dostęp 2021-07-27].
- ↑ statutory rape, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-07-27] (ang.).
- ↑ Carmen M. Cusack, Laws Relating to Sex, Pregnancy, and Infancy: Issues in Criminal Justice, Springer, 5 maja 2015, s. 10, ISBN 978-1-137-50519-4 [dostęp 2021-07-27] (ang.).
- ↑ Wiek zgody w systemie common law, [w:] Małgorzata Dziewanowska, Age of consent wiek zgody. Kryminologiczno-prawna problematyka uregulowania kryminalizacji stosunków seksualnych z dzieckiem, Warszawa 2013 [dostęp 2021-07-27].
- ↑ Matthew Waites: The Age of Consent: Young People, Sexuality and Citizenship. Palgrave Macmillan, 2005. ISBN 1-4039-2173-3. OCLC 238887395 58604878.
- ↑ Definition of AGE OF CONSENT [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2019-12-16] (ang.).
- ↑ a b Turcja: Bez kary za gwałt jeśli będzie ślub [online], www.rp.pl [dostęp 2020-03-12] (pol.).
- ↑ Matthew Waites, The age of consent: young people, sexuality, and citizenship, New York: Palgrave Macmillan, 2005, ISBN 978-1-4039-2173-4, OCLC 238887395 [dostęp 2020-03-12] (ang.).
- ↑ Expert Participation, Sexual Offences Act 2003 [online], www.legislation.gov.uk [dostęp 2020-03-12].
- ↑ a b Age of Consent – Encyclopedia of Children and Childhood in History and Society [online], faqs.com, 31 marca 2015 [dostęp 2020-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-31].
- ↑ Children and Youth in History | Age of Consent Laws [online], chnm.gmu.edu [dostęp 2020-04-02].
- ↑ What is a Close in Age Exemption / Romeo and Juliet Law? [online], www.ageofconsent.net [dostęp 2020-03-12].
- ↑ CBC News, Canada's age of consent raised by 2 years [online], 1 maja 2008.
- ↑ Department of Justice Government of Canada, Age of Consent to Sexual Activity [online], www.justice.gc.ca, 2005 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ FINLEX ® – Translations of Finnish acts and decrees: 39/1889 English [online], www.finlex.fi [dostęp 2020-03-12] (ang.).
- ↑ Gisli H. Gudjonsson, The causes and cures of criminality, New York: Plenum Press, 1989, s. 229, ISBN 0-306-42968-3, OCLC 18520658 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ a b c Filar M. (2002), Seksualne wykorzystywanie dzieci w świetle polskiego kodeksu karnego (na tle prawnoporównawczym), „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” nr 1.
- ↑ Standing Committe on Sexually Abused Children (SCSAC), Wielka Brytania cyt. za Sajkowska M. (2002), Wykorzystywanie seksualne dzieci. Ustalenia terminologiczne, skala zjawiska, oblicza problemu społecznego, „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” nr 1.
- ↑ Art. 200 KK.
- ↑ Art. 199 § 2 i 3 KK.
- ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1138.
- ↑ Nieletni po ukończeniu lat 15, który uczestniczył w gwałcie zbiorowym lub zgwałceniu małoletniego poniżej 15 lat albo bliskiego krewnego lub powinowatego (art. 197 § 3 KK), może odpowiadać karnie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, zwłaszcza jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. (Art. 10 KK, Kiedy nieletni odpowiadają za przestępstwa).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych. rownetraktowanie.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-12)]. (Dz.U. z 2015, poz. 608)
- Teksty autentyczne i lista stron Konwencji o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem
- Age of consent for sexual intercourse (ang.)
