Wojciech Chrzanowski

Wojciech Chrzanowski
Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1793 ; Biskupice
Data i miejsce śmierci	26 lutego 1861 ; Paryż
Zawód, zajęcie	generał, kartograf
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wojciech Chrzanowski herbu Korab^[1] (ur. 14 stycznia 1793 w Biskupicach, zm. 26 lutego 1861 w Paryżu) – polski generał i kartograf, twórca pierwszej mapy ziem polskich w skali 1:300 000.

Życiorys

Służbę wojskową rozpoczął w 1810 roku w Warszawie jako artylerzysta. Absolwent Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierów^[2]. W 1812 został porucznikiem I klasy i wziął udział w inwazji na Rosję, uczestnicząc m.in. w bitwie pod Smoleńskiem. Ranny dostał się do rosyjskiej niewoli^[3]. W styczniu 1815 roku wstąpił do służby w armii Królestwa Polskiego.

W roku 1822 rozpoczął pracę nad stworzeniem mapy Królestwa Polskiego. Brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej w 1828 roku. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 15 lat służby^[4].

Po wybuchu powstania listopadowego został członkiem dowództwa Twierdzy Modlin. 18 lutego 1831 roku w potyczce pod Miłosną ledwie uniknął śmierci – w momencie kiedy rozwijał mapę na stanowisku artylerii, przelatujący pocisk spalił mapę, a jego zranił^[5]. Po przejęciu dowództwa nad Armią Polską przez generała Skrzyneckiego został nominowany do stopnia pułkownika. Brał udział w zwycięskich w bitwach pod Wawrem i Dębem Wielkim, otrzymał awans do stopnia generała dywizji. Gubernator wojskowy Warszawy od 18 sierpnia do 6 września 1831^[6]. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (Krzyżem Wojskowym Polskim)^[7].

W końcu 1831 roku po klęsce powstania wyemigrował do Paryża. Na emigracji, Chrzanowski został wysłany przez rząd angielski do Turcji. Do tego kraju podróżował trzykrotnie. W latach 1833 i 1836 badał tamtejsze stosunki i przedkładał rządowi brytyjskiemu projekty reform, głównie wojskowych. Podczas drugiego pobytu wstąpił do wojska tureckiego i zapoczątkował w nim zmiany organizacyjne, szkoleniowe i administracyjne. Za każdym razem pobyt jego trwał niespełna rok. W 1838 rozpoczął studia terenowe w Azji Mniejszej, Kurdystanie, Syrii i Mezopotamii w celu opracowania koncepcji obrony tych prowincji na wypadek wojny z Rosją. W Bagdadzie organizował korpus kawalerii arabskiej. Pod koniec 1840 powierzono mu dowództwo wojsk tureckich w Azji Mniejszej, lecz Chrzanowski, który nie chciał współdziałać z posiłkującą Turków Armią Rosyjską, podał się do dymisji. Plonem podróży generała Chrzanowskiego na Bliski Wschód były sporządzone przez niego mapy topograficzne Iraku i Kurdystanu.

Następnie wyjechał do Francji i brał czynny udział w życiu politycznym i działaniach militarnych Wiosny Ludów. W roku 1848 objął dowództwo nad armią Piemontu. Po klęsce pod Novarą w roku 1849 wrócił na stałe do Paryża, gdzie kontynuował pracę nad stworzeniem mapy Ziem Polskich w skali 1:300 000. Mapa została ostatecznie wydana w Paryżu w 1859 roku. Zmarł w roku 1861. Został pochowany na cmentarzu Montmartre.

Jego imieniem nazwana jest ulica na Grochowie, w dzielnicy Praga-Południe w Warszawie^[8].

Dzieła

Poza stworzeniem mapy Polski był autorem wielu publikacji z dziedziny wojskowości, z których wymienić należy następujące pozycje:

O wojnie partyzanckiej 1835,
Służba wojskowa w polu 1836
Rys taktyki zastosowanej piechoty, tudzież manewra wojenne, pułkowe i brygadne (1857) – wersja cyfrowa Polona
Opisanie bitwy grochowskiej wydane pośmiertnie w roku 1909.

Przypisy

↑ Wielka Genealogia Minakowskiego - M.J. Minakowski [online], wielcy.pl [dostęp 2024-02-28] .
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 836. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Marek Tarczyński, Generalicja powstania listopadowego, Warszawa 1980, s. 388.
↑ Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędnikow wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s].
↑ Stanisław ks. Jabłonowski, Wspomnienia o bateryi pozycyjnej artyleryi konnej gwardyi królewsko-polskiej, Drukarnia Ludowa w Krakowie, 1916, s. 26.
↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 483.
↑ Krzysztof Filipow, Order Virtuti Militari 1792-1945, Warszawa 1990, s. 53.
↑ Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i AlinyP.G.K.A. Sokołowskiej, Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 34 .

Literatura dodatkowa

Bronisław Pawłowski: Chrzanowski Wojciech. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 463–467. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.

Linki zewnętrzne

W Rosyjskim Słowniku Biograficznym
Prace Wojciecha Chrzanowskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
Prace Wojciecha Chrzanowskiego w serwisie Polona.pl

[1] Wielka Genealogia Minakowskiego - M.J. Minakowski [online], wielcy.pl [dostęp 2024-02-28] .

[2] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 836. ISBN 83-01-08836-2.

[3] Marek Tarczyński, Generalicja powstania listopadowego, Warszawa 1980, s. 388.

[4] Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędnikow wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s].

[5] Stanisław ks. Jabłonowski, Wspomnienia o bateryi pozycyjnej artyleryi konnej gwardyi królewsko-polskiej, Drukarnia Ludowa w Krakowie, 1916, s. 26.

[6] Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 483.

[7] Krzysztof Filipow, Order Virtuti Militari 1792-1945, Warszawa 1990, s. 53.

[warszawa-8] Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i AlinyP.G.K.A. Sokołowskiej, Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 34 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]