Wyjec czarny
| Alouatta caraya | |||
| (Humboldt, 1812) | |||
 Samica | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wyjec czarny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Wyjec czarny[5] (Alouatta caraya) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny wyjców (Alouattinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae) występujący w lasach tropikalnych Ameryki Południowej.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1812 roku niemiecki przyrodnik Alexander von Humboldt, nadając mu nazwę Simia caraya[1]. Miejsce typowe to Paragwaj (fr. Habite le Paraguay)[1][6][7].
Badania oparte na genetyce molekularnej wykazały, że gatunek ten jest taksonem siostrzanym w stosunku do amazońskich „czerwonych wyjców” (A. seniculus, A. sara i A. macconnelli); ich drogi rozeszły się około 4 miliony lat temu[8]. Gatunek ten krzyżuje się z A. guariba w pewnych wąskich strefach wspólnego zasięgu występowania w północno-wschodniej Argentynie (Misiones) i południowej Brazylii (Parana i Rio Grande do Sul)[8]. W 1998 roku Anthony Rylands i Douglas Brandon-Jones zasugerowali, że holotypem jest wypchany samiec (sygnatura MNHN-ZM-2011-158) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, na podstawie którego w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire ukuł nazwę Stentor niger[9][10], jednak w 2015 roku Liliana Cortés-Ortiz, Rylands i Russell Mittermeier wykazali, że nie zachował się żaden okaz typowy[11].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[8].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Alouatta: lokalna, karaibska nazwa arawata dla wyjców[12].
- caraya: Carajá, tubylcza ludność z doliny rzeki Araguaia (środkowo-wschodnia Brazylia)[1].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Wyjec czarny występuje w środkowej Brazylii, północnej Argentynie, wschodnim Paragwaju i wschodniej oraz południowo-wschodniej Boliwii; być może również w północno-zachodnim Urugwaju[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała samic około 50 cm, samców 60–65 cm, długość ogona samic 54,5–60 cm, samców 60–65 cm; masa ciała samic 3,6–6,5 kg, samców 5,3–9,6 kg[13][14]. Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mają czarną sierść i są większe od oliwkowożółtych samic. Futro obu płci jest długie i gęste. Posiadają chwytny ogon, a także worki rezonansowe, pozwalające im wydawać charakterystyczne dla wyjców odgłosy – ryki i wycia.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Wyjec czarny prowadzi dzienny tryb życia. Żyje w stadach, składających się z 5–30, zwykle 5–8 osobników. Większość czasu spędza w koronach drzew.
Samica rodzi jedno młode po ciąży trwającej 180–194 dni. Ubarwienie młodego jest podobne do ubarwienia samicy.
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e A. von Humboldt: Tableau synoptique des singes de l’Amérique. W: A. von Humboldt & A. Bonpland: Recueil d’observations de zoologie et d’anatomie comparée, faites dans l’Océan atlantique, dans l’intérieur du nouveau continent et dans la mer du sud pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802 et 1803. T. 1. Paris: F. Schoell, 1812, s. 355. (fr. • łac.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 108, 1812. Paris. (fr.).
- ↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae, ou histoire naturelle des espèces nouvelles de singes et de chauves-souris observées et recueillies pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil exécuté par ordre de S.M. le roi de Bavière dans les années 1817, 1818, 1819, 1820. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 46. (łac.).
- ↑ a b J. Bicca-Marques i inni, Alouatta caraya, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Alouatta caraya. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-14].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Alouatta caraya (Humboldt, 1812). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ A.B. Rylands & D. Brandon-Jones. Scientific nomenclature of the red howlers from the northeastern Amazon in Brazil, Venezuela, and the Guianas. „International Journal of Primatology”. 19 (5), s. 893, 1998. DOI: 10.1023/A:1020349514553. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2011-158, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-14] (fr. • ang.).
- ↑ L. Cortés-Ortiz, A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: The taxonomy of howler monkeys: Integrating old and new knowledge from morhological and genetic studies. W: M.M. Kowalewski, P.A. Garber, L. Cortés-Ortiz, B. Urbani & D. Youlatos: Howler Monkeys. New York: Springer New York, 2015, s. 69. ISBN 978-1-4939-4299-2. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 90, 1904. (ang.).
- ↑ A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 351–352. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 139. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. LaValle: Alouatta caraya. (on-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2008-12-27]. (ang.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 423, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.