Wyry
50°08′01″N 18°53′49″E/50,133611 18,896944
| wieś | |
 Kościół w Wyrach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
4089 |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
43-175[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SMI |
| SIMC |
0224998 |
Położenie na mapie gminy Wyry  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu mikołowskiego  | |
| 50°08′01″N 18°53′49″E/50,133611 18,896944[1]
| |
| Strona internetowa | |
Wyry (niem. Wyrow) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie mikołowskim, w gminie Wyry, której jest siedzibą.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o miejscowości Wyry pochodzi z 1287 roku z dokumentu wystawionego przez księcia Mieszka cieszyńskiego, pana na Raciborzu, a dotyczącego dodatkowych uposażeń kościoła św. Wojciecha w mieście Mikołowie.
W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Wyry[3].
Nazwa Wyry, czasem Wiry, w niezmienionej formie przetrwała do 1629 roku. W 1728 roku książę pszczyński z rodu Promnitzów zakupił większość ziemi w Wyrach. W tym czasie powstała potażarnia, cegielnia, kamieniołom i trzy młyny. Początki górnictwa systemem odkrywkowym datuje się na rok 1770. W lutym 1811 roku wybuchł tu bunt chłopski przeciwko utrzymywaniu pańszczyzny w wyniku którego splądrowano dwór[4]. Rok 1927 to początki przemysłu chemicznego. Otwarto wtedy zakład produkujący tlen, azot i inne związki azotowe do wyrobu nawozów sztucznych. W 1939 roku podczas kampanii wrześniowej, w Wyrach i Gostyni toczyły się walki z wojskami hitlerowskimi, jedne z najcięższych na terenie województwa śląskiego.
W latach 1930–1983 w Wyrach istniał klub hokejowy Fortuna, który w sezonie 1960/1961 grał w I lidze (dziś ekstraklasa).
W latach 1945–1954 siedziba gminy Wyry, a w latach 1954-1972 gromady Wyry[5]. W latach 1973–75 znów w gminie Wyry[6]. Gminę Wyry zniesiono 27 maja 1975 przez włączenie do Tychów[7] i odtworzono dopiero 2 kwietnia 1991[8]; od 1999 roku gmina Wyry należy do powiatu mikołowskiego w woj. śląskim.
Urodził się tu Karol Henryk Mańka – polski botanik, leśnik i fitopatolog, profesor zwyczajny, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, doktor honoris causa Akademii Rolniczej w Poznaniu.
Transport i komunikacja
[edytuj | edytuj kod]Wyry leżą w ciągu drogi wojewódzkiej nr 928 tj. ul. Pszczyńskiej. Droga ta przebiega przez Wyry jak i drugą miejscowość gminy: Gostyń i stanowi główną trasę dojazdową do Mikołowa, Kobióra, Tychów.
Przez miejscowość przebiega linia kolejowa nr 169 Tychy – Orzesze Jaśkowice, na której znajduje się nieczynny przystanek kolejowy Wyry.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153395
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1573 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Ludwik Musioł. Dokument sprzedaży księstwa pszczyńskiego z dn. 21. lutego 1517 R.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. R. 2, s. 235–237, 1930. Katowice: nakł. Towarzystwa ; Drukiem K. Miarki.
- ↑ Dariusz Zalega "Zmowa Tworkowska" Le Monde Diplomatique 1/119/2016
- ↑ Uchwała Nr 21/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu pszczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
- ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 8
