Ząbkowice (gmina)

Ząbkowice
	gmina wiejska
	(de facto 1941–54) 1950–54 i 1973–75
Państwo	Polska
Województwo	1945: kieleckie; 1945–1950: śląskie; 1950–53: katowickie; 1953–54: stalinogrodzkie; 1973–75: katowickie
Powiat	będziński
Siedziba	Ząbkowice
Powierzchnia (1974)	13,54 km²
Populacja (1974); • liczba ludności	; 1.839
Szczegółowy podział administracyjny (1973)
Liczba gromad	3
brak współrzędnych

Ząbkowice – dawna gmina wiejska istniejąca w latach: de facto 1941–1954, de jure 1950–1954; oraz 1973–1975^[4] w woj. kieleckim/śląskim/katowickim/stalinogrodzkim/katowickim (dzisiejsze woj. śląskie). Siedzibą gminy były Ząbkowice^[5] (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej).

Pierwsza odsłona

Gminę Ząbkowice (Zombkowitz) utworzono 15 marca 1941 za okupacji hitlerowskiej głównie z obszaru przedwojennej zniesionej gminy Wojkowice Kościelne, odpowiadającej miejscowościom (w niemieckim brzmieniu) Antoniow, Bielowizna, Marianki, Sikorka, Tuliszow, Trzebieslaw, Ujejsce, Warenzyn, Wojkowice-Koscielne i Wygielzow, oraz częściowo z przedwojennej zniesionej gminy Olkusko-Siewierskiej (same Zombkowitz)^[6].

Po wojnie gmina przeszła pod administrację polską jako pozostałość po niemieckiej jednostce^[7]^[8]. Według stanu z 1 stycznia 1946 gmina składała się z Ząbkowic i 10 gromad: Antoniów, Bielowizna, Marianki, Sikorka, Trzebiesławice, Tuliszów, Ujejście, Warężyn, Wojkowice Kościelne i Wygiełzów^[9].

Formalnie, tzn. przez administrację polską, gmina Ząbkowice została powołana dopiero 1 stycznia 1950 roku w woj. śląskim (od 6 lipca 1950 roku pod nazwą woj. katowickie^[10] a od 9 marca 1953 jako woj. stalinogrodzkie^[11]), w powiecie będzińskim, z części obszaru znoszonej gminy Olkusko-Siewierskiej (z gromady Ząbkowice); równocześnie do nowej gminy Ząbkowice dołączono większą część obszaru znoszonej gminy Wojkowice Kościelne^[12]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina Ząbkowice była podzielona na 11 gromad: Antoniów, Bielowizna, Marianki, Sikorka, Trzebiesławice, Tuliszów, Ujejsce, Warężyn, Wojkowice Kościelne, Wygiełzów i Ząbkowice^[13].

Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[14]. Z dniem 1 stycznia 1956 roku Ząbkowice stały się osiedlem miejskim^[15], które 17 lipca 1962 roku otrzymało prawa miejskie^[16].

Druga odsłona

Gmina Ząbkowice (nie obejmująca Ząbkowic) została reaktywowana 1 stycznia 1973 roku^[17] w powiecie będzińskim, w woj. katowickim. W jej skład weszły sołectwa Bugaj, Sikorka i Tucznawa^[17]^[18].

27 maja 1975 roku gmina została zniesiona a jej obszar włączony do miasta Ząbkowice^[19].

1 lutego 1977 miasto Ząbkowice przyłączono do Dąbrowy Górniczej, oprócz Podwarpia, Trzebiesławic, Tuliszowa, Warężyna i Wojkowic Kościelnych (należących w latach 1973–75 do gminy Wojkowice Kościelne), które włączono do gminy Siewierz^[20]^[21]. W rzeczywistości, w skład Dąbrowy Górniczej z obszaru miasta Ząbkowice weszły: historyczne Ząbkowice, Bugaj, Sikorka, Tucznawa, Ujejsce, Błędów, Kuźniczka Nowa, Łazy, Łęka, Łosień, Okradzionów i Rudy, w sumie obszar o powierczhni 10 790 ha^[22]. 1 stycznia 1993 Trzebiesławice wyłączono z gminy Siewierz i włączono do Dąbrowy Górniczej^[23].

Przypisy

↑ W czasie II wojny światowej poza administracją polską.
↑ Wykaz powierzchni jednostek podziału terytorialnego dla potrzeb statystycznych, stan w dniu 1 I 1974. GUS, 1974
↑ Ludność miast i gmin w powiatach województwa katowickiego w 1974 roku. Stan w dniu 31 XIII, Oddział Statystyki Społecznej WUS, Katowice, 1975
↑ Od 1 stycznia 1950 do 28 września 1954 oraz od 1 stycznia 1973 do 26 maja 1975
↑ w latach 70. Ząbkowice nie wchodziły w skład gminy, stanowiąc odrębną gminę miejską
↑ Amtsbezirk Zombkowitz
↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
↑ Według publikacji Podział administracyjny województwa śląsko-dąbrowskiego wraz ze skorowidzem gmin i gromad (stan z dnia 1 stycznia 1946) wydanej przez Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w 1947 roku
↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
↑ Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 24
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 299
↑ Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188
↑ ^a ^b Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88
↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 13
↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 15
↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, 1977, nr 2
↑ Dz.U. z 1992 r. nr 100, poz. 500

[1] W czasie II wojny światowej poza administracją polską.

[2] Wykaz powierzchni jednostek podziału terytorialnego dla potrzeb statystycznych, stan w dniu 1 I 1974. GUS, 1974

[3] Ludność miast i gmin w powiatach województwa katowickiego w 1974 roku. Stan w dniu 31 XIII, Oddział Statystyki Społecznej WUS, Katowice, 1975

[4] Od 1 stycznia 1950 do 28 września 1954 oraz od 1 stycznia 1973 do 26 maja 1975

[5] w latach 70. Ząbkowice nie wchodziły w skład gminy, stanowiąc odrębną gminę miejską

[6] Amtsbezirk Zombkowitz

[7] Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.

[8] Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.

[9] Według publikacji Podział administracyjny województwa śląsko-dąbrowskiego wraz ze skorowidzem gmin i gromad (stan z dnia 1 stycznia 1946) wydanej przez Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w 1947 roku

[10] Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255

[11] Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51

[12] Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 24

[13] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[14] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[15] Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 299

[16] Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188

[ReferenceA-17] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[18] Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)

[19] Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88

[20] Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 13

[21] Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 15

[22] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, 1977, nr 2

[23] Dz.U. z 1992 r. nr 100, poz. 500

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (1915–19) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945) woj. śląskie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta	Będzin (do 1948 →) Czeladź (do 1870 i 1916–51 →) Dąbrowa (Górnicza) (1916–49 →) Grodziec (od 1951) Kazimierz Górniczy (od 1967) Klimontów (od 1967) Koziegłowy (do 1870) Łagisza (1969–72 →) Modrzejów (do 1870) Mrzygłód (do 1870 i 1916–19) Porąbka (1967–72 →) Siewierz (do 1870 i 1916–19) Sosnowiec (1902–28 →) Strzemieszyce Wielkie (od 1954) Włodowice (do 1870) Wojkowice (od 1962) Zagórze (od 1967) Zawiercie (1915–26 →) Ząbkowice (od 1962) Żarki (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Gołonóg (1957–60) Kazimierz (1954–66 →) Klimontów (1954–66) Maczki (1958–72 →) Ostrowy Górnicze (1956–66 →) Porąbka (1956–66) Wojkowice Komorne (1954–62) Zagórze (1954–66) Ząbkowice (1956–62)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bobrowniki (1867–1954 i od 1973) Choroń (1867–1925) Czeladź (1915) Dąbrowa Górnicza (1909–16) Gołonóg (de facto 1941–54, de jure 1950–54) Górnicza (1874–1909) Grodziec (1915–51) Gzichów (1867–1915) Kazimierz (1950–54) Koziegłowy (1867–1915) Koziegłowy (1915–26 →) Koziegłówki (1915–26 →) Kromołów (← 1890–1926 →) Łagisza (1915–54) Łosień (1867–1954 i od 1973) Mierzęcice (1915–26 →) Milowice (1915) Modrzejów (1915) Mrzygłód (1915–16 i 1919–26 →) Myszków (1924–26 →) Niegowa (1867–1926 →) Niwka (1915–53) Olkusko-Siewierska (1867–1915, 1919–41 i 194?–49) Osad Górniczych (1867–1874) Ożarowice (1867–1941 i 1945–49) Pińczyce (1867–1926 →) Poraj (1915–19 i 1925–26 →) Poręba (Mrzygłodzka) (1867–1926 →) Psary (od 1973) Rokitno Szlacheckie (1867–1926 →) Rudnik–Wielki (1867–1926 →) Sączów (1941–45 i 1950–54) Siewierz (1890–1916 i 1919–26 →) Strzemieszyce (1941–4?) Strzemieszyce Wielkie (1950–54) Sulików (1867–1915) Włodowice (1867–1926 →) Wojkowice Kościelne (de facto 1867–1941, de jure 1867–1949; i od 1973) Wysoka (1915–19) Zagórze (Olkuskie) (1867–1874 i 1909–54) Zagórze (GGW) (1915) Ząbkowice (de facto 1941–54, de jure 1950–54; i od 1973) Żarki (1867–1926 →)
Gromady (1954–72)	Błędów (1954–61) Bobrowniki (1954–72) Dąbie (1954–72) Dobieszowice (1954–72) Gołonóg (1954–56) Kazimierz (1954) Klimontów (1954) Łagisza (1954–68) Łosień (1954–72) Maczki (1954–57) Okradzionów (1954–72) Ostrowy Górnicze (1954–55) Ożarowice (1954–56 →) Porąbka (1954–55) Psary (1954–72) Rogoźnik (1954–72) Sarnów (1954–72) Sączów (1954–72) Siemonia (1954–61) Strzemieszyce Małe (1954–72) Strzemieszyce Wielkie (1954) Strzyżowice (1954–72) Tąpkowice (1954–56 →) Tuczna Baba / Tucznawa (1954–72) Ujejsce (1954–72) Wojkowice Komorne (1954) Wojkowice Kościelne (1954–72) Zagórze (1954) Ząbkowice (1954–55) Żychcice (1954–61)