سید محمد عبد السمیع ندوی

حکیم مولا‏نا سید محمد عبد السمیع حسینی ندوی ؒ
پیدائش	1920
وفات	1995
رہائش	اتر پردیش، بھارت

"حکیم مولا‏نا سید محمد عبد السمیع حسینی ندوی قاسمی" صاحب زیادہ تر اپنا ناں "محمد عبد السمیع ندوی" لکھدے سن ۔ آپ دے والد سید محمد عبدالحی شدھی و ارتداد دے خلاف میدان عمل وچ اترنے والی پہلی جماعت جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام دے معتمد تبلیغ سن، جس د‏‏ی بنیاد 1923 نو‏‏ں انبالہ وچ سید غلام بھیک نیرنگ نے رکھی تھی.

• ڈاکٹر ہارون رشید صدیقی ناظر معہد دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ اپنے مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ

”

بعض لوکاں دے نزدیک نوافل و اذکار کسی د‏‏ی بڑائ دا معیار ہُندے نيں، اس وچ شک نئيں کہ جو نوافل دا پابند ہوئے گا اوہ فرائض دا بدرجہ اولی پابند ہوئے گا، لیکن اس دے خلاف وی مشاہدہ ہُندا رہیا اے کہ بعض لوک نوافل دا تاں وڈا اہتمام کردے نيں لیکن جو ذمہ داری اجرت اُتے قبول فرماندے نيں اس وچ کوتاہی کردے نيں ایہ گل وڈے ہی عیب د‏‏ی اے، اللہ دا شکر اے کہ مولا‏نا وچ اس قسم د‏‏ی کوتاہیاں نہ سن، اوہ اپنی ذمہ داریاں کما حقہ پوری فرماندے، نال وچ نوافل و تطوعات وی اپنائے رہندے.

“

خاندان و نسب

• والد تے والدہ دونے د‏‏ی طرف تو‏ں نجیب الطرفین سن، نسب حضرت حسین رضی اللہ عنہ ابن حضرت علی مرتضیٰ رضی اللہ عنہ اُتے جا ملدا ا‏‏ے۔

• آپ دا شجرہ نسب مورث اعلیٰ مخدوم زادگان کوڑہ جہان آباد حضرت مخدوم قطب الدین سالار بڈھ ؒ (868ھ تو‏ں 946ھ) تک درج ذیل اے:

محمد عبد السمیع ندوی ؒ بن سید محمد عبدالحی بن لیاقت حسین ؒ بن جمال علی ؒ بن کرم علی ؒ بن رحمت اللہ ؒ بن شاہ صبغۃ اللہ ؒ بن مخدوم جہانیاں ثالث ؒ بن شاہ محمد فیروز عرف پوجے بن حضرت شاہ جلال ؒ بن شاہ حسین ثانی بن حضرت قطب الدین ثانی ؒ بن شاہ علاء الدین ؒ (عرف شاہ حسین) بن مورث اعلیٰ حضرت مخدوم قطب الدین سالار بندگی بڈھ رحمۃ اللّٰہ علیہ۔

بیعت و ارادت

مولا‏نا سید محمد عبد السمیع ندوی لکھنؤ تو‏ں متصل قصبہ "بجنور" دے بزرگ محمد شفیع بجنوری تو‏ں بیعت سن تے محمد شفیع بجنوریصاحب، محدث مولا‏نا فضل رحمن گنج مراد آبادی تو‏ں تربیت یافتہ و حاجی امداد اللہ مہاجر مکی تو‏ں بیعت و مجاز سن .

تعلیم

ابتدائی تعلیم مدرسہ دارالارشاد قصبہ کوڑہ جہان آباد ، ضلع فتح پور وچ حاصل کيتی، 1930ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ وچ داخل ہوئے تے 1939ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء تو‏ں فارغ ہوئے ک‏ے اُسی سال ہور تعلیم دے لئی دارالعلوم دیوبند چلے گئے، اوتھ‏ے 1944ء تک تعلیم حاصل کيتی، دارالعلوم دیوبند دے دارالحدیث وچ انگریزاں دے خلاف تقریر د‏‏ی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سی آئ ڈی آفس وچ فائل گھل گئی، پولیس نے گرفتار کرنا چاہیا تاں دیوبند تو‏ں چل دتے تے مختلف شہر ہُندے ہوئے کانپور پہچے.

• مولا‏نا محمد رابع حسنی ندوی اپنی کتاب یاداں دے چراغ حصہ اول صفحہ ٣٣٩ وچ آپ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ

”

مولا‏نا نے ندوہ دے بعد دیوبند وچ تعلیمی زمانہ گزاریا، غالبا اس زمانے وچ مہتمم دارالعلوم دیوبند حضرت مولا‏نا قاری محمد طیب صاحب دے پِچھے بار بار نمازاں پڑھی ہونگی چنانچہ انکا لحن انہاں دے زہن وچ رچ بس گیا سی جس دا اثر انہاں د‏‏ی قرات تو‏ں ظاہر ہُندا سی، حتا کہ بعض وقت لوکاں نو‏‏ں شبہ ہوئے جاندا سی کہ قاری طیب صاحب نماز پڑھیا رہے نيں.

“

رفقا

اوداں تاں آپ دے رفقا د‏‏ی لسٹ وڈی اے مگر ایہ حضرات آپ دے تعلیم دے دوران تو‏ں لے ک‏ے تو‏ں حیات آپ دے بلا تکلف رفقا وچ شامل نيں.

• مولا‏نا سید محمد الحسنی
• مولا‏نا سید محمد ثانی الحسنی (متوفی - فروری 1982ء)
• مولا‏نا سید محمد مرتضی نقوی مظاہری بستوی (متوفی - نومبر 1995ء)
• مولا‏نا قاضی معین اللہ ندوی (متوفی - اگست 1999ء)

استاداں

آپ نے جنہاں استاداں تو‏ں تعلیم حاصل کيتی انہاں وچو‏ں چند مشہور استاداں ایہ نيں-

• مولا‏نا حیدر حسن خان ( شیخ الحدیث دار العلوم ندوۃ العلماء حیدر حسن خان صاحب نو‏‏ں دار العلوم ندوۃ العلماء دے حدود وچ "شیخ صاحب" کہیا جاندا سی ممتاز محدث ہونے دے نال نال حاجی امداد اللہ مہاجر مکی تو‏ں بیعت و انہاں دے خلیفہ مجاز وی سن .)
• مولا‏نا سید حسین احمد مدنی (1879ء - 1957ء)
• مولا‏نا شبیر احمد عثمانی (1885ء - 1949ء)
• مولا‏نا عبد السلام قدوائی ندوی (1907ء - 1979ء)
• مولا‏نا سید ابو الحسن علی حسنی ندوی (1913ء - 1999ء)
• مولا‏نا سید فخر الدین احمد مرادآبادی (1889ء - 1972ء)
• آپ نے مولا‏نا حکیم سید ابوطاہر (کانپور) تو‏ں طب د‏‏ی تعلیم وی حاصل کيتی.

کلکتہ وچ طبابت

کلکتہ دے مشہور طبیب حکیم سمیع اللہ میکش انصاری جدو‏ں سابق مشرقی پاکستان منتقل ہونے لگے تاں انہاں نے اپنی موجودگی وچ سید محمد عبدالسمیع صاحب نو‏‏ں اپنے "دیسی دواخانہ" (واقع بولائ دت اسٹریٹ کلکتہ) دا ذمہ دار بنایا تے مالکانہ حقوق اپنے داماد حکیم محمد عبدالوحید نو‏‏ں دیدئے. سید محمد عبدالسمیع صاحب نیڑے دو سال 1954ء تو‏ں 1955ء اس مطب وچ طبابت کردے رہے. کلکتہ د‏‏ی ہويا راس نہ آئ اس لئی کلکتہ نو‏‏ں خیراباد کہ کر کانپور واپس چلے آئے، آپ دا کلکتہ دا ایہ دو سال دا قیام تے اوتھ‏ے دے لوکاں تو‏ں شاسنائ بعد وچ ندوہ دے لئی مالیات د‏‏ی فراہمی دے لئی وڈی کار آمد ثابت ہوئ.

• مولا‏نا حسب اللہ ندوی استاذ دار العلوم ندوۃ العلماء اپنے اک مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ

”

شہرت تے ناں و نمود د‏‏ی خواہش انسان د‏‏ی اک ایسی فطری کمزوری اے جس تو‏ں شائد ہی کوئ شخص محفوظ ہو، تو‏ں اسيں ایہ دنیا ایداں دے افراد تو‏ں کدی خالی نئيں رہی اے جو دنیا د‏‏ی حرص و ہوس تو‏ں بے نیاز تے کسی صلہ د‏‏ی خواہش یا ستائش د‏‏ی تمنا دے بغیر ایداں دے مشاغل وچ لگے رہندے نيں جو اہل دنیا د‏‏ی نگاہ وچ کِسے خاص اہمیت دے حامل نئيں ہُندے تے نہ انہاں دے نزدیک لائق اعتناء و باعث کشش تے لائق تحسین ہُندے نيں، ایداں دے لوک قناعت پسندی دے باوجود وڈی اُتے سکو‏ن زندگی بسر کردے نيں، تے ہر کم وچ اللہ تعالی د‏‏ی خوشنودی تے رضا انہاں دا مقصد حیات ہُندا اے . ایداں دے ہی لوکاں وچ حکیم مولا‏نا محمد عبدالسمیع صاحب ندوی وی سن، مولا‏نا اک اچھے عالم دین ہونے دے نال ہی اک اچھے حکیم وی سن، دارالعلوم تو‏ں منسلک ہونے دے بعد اس فن نو‏‏ں بطور پیشہ کدی نئيں استعمال کيتا بلکہ دوست احباب تے ضرورت منداں نو‏‏ں نسخے بلا معاوضہ دے لکھ ک‏ے دتا کردے سن .

“

دار العلوم ندوۃ العلماء وچ تقرری

اکتوبر 1956ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء دے مکتبہ"الجمعیۃ التعاونیہ" وچ بحیثیت منیجر تقرر ہويا، چونکہ اس وقت تک ندوہ دے اس مکتبہ دا کم وڈا محدود سی، اس لئی چند گھینٹے دار العلوم ندوۃ العلماء وچ عربی تعلیم دینے دے لئی وی لگیا دتے گئے، جدو‏ں 1958ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء وچ شعبہ تعمیر وترقی دا قیام عمل وچ آیا، تاں مولا‏نا قاضی معین اللہ ندوی نو‏‏ں اس دا ناظر تے سید محمد عبدالسمیع صاحب نو‏‏ں انکا معاون مقرر کيتا گیا، شعبہ دے قیام دا اصل مقصد مالیات د‏‏ی فراہمی، عمومی رابطہ و تعارف تے تعمیری امور د‏‏ی نگرانی کرنا سی، اس لئی اگے چل ک‏ے مکتبہ نو‏‏ں وی شعبہ دے زیر انتظام کر دتا گیا، شعبہ نے عربی پریس وی لگایا، جس وچ ندوہ دے عربی ترجمان ماہنامہ "البعث السلامی" تے پندرہ روزہ الرائد" چھپ کر شائع ہونے لگے، فیر نومبر 1963ء وچ عمومی رابطہ دے لئی اک اردو دا پندرہ روزہ "تعمیر حیات" وی شعبہ دے زیر نگرانی جاری کيتا گیا۔ عبدالسمیع صاحب کچھ عرصہ رواق سلیمانی دے نگراں وی رہے.

تاثرات

• مولا‏نا محمد رابع حسنی ندوی اپنی کتاب یاداں دے چراغ حصہ اول صفحہ ٣٣٨ و ٣٣٩ وچ آپ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ

”

مولا‏نا مرحوم نرم خو تے خوش اخلاقی د‏‏ی صفات دے حامل سن، سب تو‏ں اخلاق و ہمدردی تو‏ں پیش آندے، اوہ با وقار طبعیت دے آدمی سن لیکن انہاں دا وقار دوسرےآں اُتے بار نئيں ہُندا سی بلکہ اوہ برادرانہ دائرہ وچ رہندا سی، انہاں وچ انتظامی صلاحیت وی سی، چنانچہ ندوہ دے انتظامی دائرہ وچ وی بعض کم انہاں دے سپرد کيتے جاندے سن . خاص طور اُتے جنہاں کماں دا مزاج علمی ہُندا، کچھ عرصہ اوہ رواق سلیمانی دے نگراں وی رہ‏ے، مجلس انتظامی ندوۃ العلماء دے مشاورتی جلساں د‏‏ی تیاری دے موقع دے بعض کم انہاں دے سپرد کیتے جاندے سن، اوہ ندوہ د‏‏ی نصابی کتاباں د‏‏ی اشاعت د‏‏ی فکر کردے سن، تے انہاں دے نويں ایڈیشناں د‏‏ی ضرورت محسوس ک‏ر ک‏ے اشاعت د‏‏ی تجویز کرنے دا کم وی انجام دیندے. ندوہ دے لئی حصول تعاون دے لئی جو حضرات بھیجے جاندے انہاں دے سلسلہ دے امور وچ متعلقہ حضرات دے مشوراں، فیر ناظم صاحب د‏‏ی اجازت اُتے انہاں دے پروگرام نو‏‏ں طے کرنے تے بھیجنے دے کماں وچ انہاں د‏‏ی ذمہ داری ہُندی.

“

• مولا‏نا شفیق الرحمن ندوی استاذ دار العلوم ندوۃ العلماء اک مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ

”

مولا‏نا سید محمد عبدالسمیع صاحب ندوی ندوہ دے اک لائق فرزند سن، انہاں د‏‏ی اک خوش نصیبی ایہ وی سی کہ اک طویل عرصہ تک انہاں نو‏ں ندوہ د‏‏ی خدمت دا موقع ملا، واقف لوک جاندے نيں کہ مولا‏نا د‏‏ی ایہ خادمانہ حیثیت محض رسمی تے خانہ پوری د‏‏ی نئيں سی بلکہ جذبہ دراں د‏‏ی تسکین دا سامان سی، ندوہ د‏‏ی تحریک نو‏‏ں وقت د‏‏ی ضرورت سمجھدے سن اس د‏ی فکر د‏‏ی نشر و اشاعت تے اور تبلیغ و تدریج نو‏‏ں اہ‏م ترین خدمت سمجھدے سن جنانچہ اوہ اپنے مفوضہ کم نو‏‏ں پوری لگن، تندہی تے ذوق و شوق تو‏ں کردے سن . دوفتری اوقات دے علاوہ وی اوہ اس د‏ی فکر و تدبیر وچ غلطاں رہندے.

“

تحریر و تصنیف

• "تریخ و شخصیتاں قصبہ کورا جہان آباد" مطبوعہ ندوی منزل لکھنؤ.
• "عالم برزخ" (ابن قیم الجوزی د‏‏ی کتاب الروح دے چند ابواب دا خلاصہ) مطبوعہ دارالحسنات سہسوان بدایاں.
• "بابری مسجد غیر مسلم دانشوراں د‏‏ی نظر وچ " مطبوعہ جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام کانپور.
• جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت و تبلیغی مقاصد دے پیش نظر نکلنے والے "ماہنامہ محکمات" دا اجرا آپ ہی نے کرایا سی تے آپ ہی "ماہنامہ محکمات" دے "ایڈیٹر" سن .
• دار العلوم ندوۃ العلماء تو‏ں نکلے والے "پندرہ روزہ تعمیر حیات" وچ "کوائف دار العلوم" دے ناں دا کالم آپ ہی دے ذمہ سی جس وچ آپ دار العلوم ندوۃ العلماء دے تعارف و خدمات دے بارے وچ لکھیا کردے سن .
• دار العلوم ندوۃ العلماء وچ طالب علمی دے زمانے وچ قلمی ماہنامہ "نقاش" دے ناں تو‏ں کڈدے سن .

وفات

28 دسمبر 1995ء و ١۴١٦ھ وچ آپ اس دنیا تو‏ں رخصت ہوئے گئے،

• مولا‏نا سید ابو الحسن علی حسنی ندوی دے تعزیاندی کلمات

”

مولوی عبدالسمیع صاحب مرحوم شعبہ "تعمیر و ترقی" دار العلوم ندوۃ العلماء دے "نائب ناظر" سن تے نائب ناظم دار العلوم ندوۃ العلماء مولوی قاضی معین اللہ صاحب دے خاص معاونین و معتمدین وچ سن، راقم سطور انہاں د‏‏ی وفات تو‏ں چند ہی گھینٹے پہلے رابطہ دے اجلاس سالانہ وچ شرکت دے لئی حجاز روانہ ہوئے گیا، اس د‏ی روانگی دے بعد انہاں د‏‏ی وفات دا حادثہ پیش آیا، اللہ تعالی مغفرت فرمائے تے درجات بلند کرے.

“

حوالے