چینی رومی تعلقات

رومی سلطنت اور ہان خاندان 1ء وچ

مشرقی نصف کرہ 50ء ء,پہلی صدی عیسوی دا ادھ

پہلی صدی عیسوی میں نیوی گیشن گائیڈ کے مطابق ، روم سمیت مشرق وسطی کے درمیان تجارتی تعلقات بحیرہ ایریٹرین کا پیروکار

چین تے رومن تعلقات وچ بالواسطہ رابطے ، تجارتی سامان د‏‏ی ترسیل، معلومات تے کدی کدائيں مسافر رومن سلطنت تے چین د‏‏ی ہان سلطنت دے بیچ ، ايس‏ے طرح بعد وچ مشرقی رومن سلطنت تے مختلف چینی خانداناں دے وچکار شامل ني‏‏‏‏ں۔ قدیم مشرق وسطی وچ رومن توسیع دے دوران تے وسطی ایشیاء وچ بیک وقت ہان چینی فوجی مداخلت دے دوران ایہ سلطنتاں آہستہ آہستہ نیڑے آ گئياں۔ باہمی آگاہی کم رہی ، تے اک دوسرے دے بارے وچ پختہ معلومات محدود سن۔ براہ راست رابطے وچ صرف کچھ کوششاں ریکارڈاں تو‏ں معلوم ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ درمیانہ بادشاہتاں جداں پارتھیا تے کشان ، ریشم د‏‏ی تجارت اُتے منافع بخش کنٹرول برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش وچ ، انہاں دونے یوریشیائی طاقتاں دے وچکار براہ راست رابطے د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ بنے۔ 97 عیسوی وچ ، چینی جنرل بان چاو نے اپنے ایلچی گان ینگ نو‏‏ں روم بھیجنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن گان نو‏‏ں پارتھیاں نے خلیج فارس تو‏ں اگے نکلنے تو‏ں روک دتا۔

قدیم چینی مورخین نے چین دے متعدد مبینہ رومی سفیراں نو‏‏ں ریکارڈ کيت‏‏ا۔ ریکارڈ اُتے پہلا اک ، جس دا خیال رومن شہنشاہ انٹونینس پیوس یا اس دے گود لیئے بیٹے مارکس اوریلیس تو‏ں سی ، 166 ء وچ آیا۔ دوسرے افراد د‏‏ی آمد 226 تے 284 عیسوی وچ ریکارڈ کيتی جاندی اے ، 643 عیسوی وچ بازنطینی سفارتخانے دا پہلا ریکارڈ ہونے تک اس د‏ی طویل عدم موجودگی سی۔

شاہراہ ریشم تے سمندری رستےآں دے نال زمین اُتے سامان دے بالواسطہ تبادلے وچ چینی ریشم ، رومن شیشے دے سامان تے اعلیٰ معیار دا کپڑ‏ا شامل سی۔ پہلی صدی عیسوی دے بعد تو‏ں رومن سکےآں نو‏‏ں چین وچ پایا گیا اے ، ہور جدید ویتنام دے جیاوزی وچ انٹونینس پیوئس تے مارکس اوریلیس دے دور تو‏ں میڈلین تے میکسمین دا اک سکہ ، ايس‏ے خطے اُتے جتھ‏ے چینی ذرائع دا دعوی اے کہ رومی پہلی بار اترے سن ۔

ہان دور نال ملن والی چینی آثار قدیمہ دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے رومن شیشے دے برتن تے چاندی دے برتن دریافت ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ جاپان وچ رومن سک‏‏ے تے شیشے دے مالا وی ملے ني‏‏‏‏ں۔

کلاسیکی ذرائع وچ ، قدیم چین تو‏ں متعلق حوالےآں د‏‏ی نشاندہی کرنے دا مسئلہ لاطینی اصطلاح سیرس کی تشریح تو‏ں ودھ گیا اے ، جس دے معنی اتار چڑھاؤ تے وسطی ایشیاء تو‏ں چین تک ہندوستان تک وسیع آرک وچ متعدد ایشیائی باشندےآں دا حوالہ دے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ چینی ریکارڈاں وچ ، رومن سلطنت نو‏‏ں داقین یا عظیم کن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ دانقان براہ راست بعد وچ فولن دے نال منسلک کيت‏‏ا گیا سی 拂菻 ) چینی ذرائع وچ ، جس د‏‏ی نشاندہی فریڈرک ہرت جداں علماء نے بازنطینی سلطنت دے ناں تو‏ں د‏‏ی اے ۔ چینی ذرائع نے تانگ خاندان دے دوران چین پہنچنے والے فولین دے متعدد سفارت خاناں د‏‏ی تفصیل بیان کيتی اے تے معاویہ اول دی فوجاں دے 674–678ء وچ قسطنطنیہ دے محاصرے دا وی ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

رومی سلطنت وچ جغرافیہ جداں ٹولمی نے مشرقی بحر ہند دا اک کھردرا خاکہ پیش کيت‏‏ا ، جس وچ جزیرہ نما مالایا وی شامل ہے تے اس تو‏ں اگے خلیج تھائی لینڈ تے بحیرہ چین دے سمندر ۔ ٹولیمی کیٹیگارا دا امکان غالبا اوس ایؤ ، ویتنام وچ سی ، جتھ‏ے انٹونائن دور کی- رومن اشیاء ملی ني‏‏‏‏ں۔ قدیم چینی جغرافیہ نے مغربی ایشیاء تے روم دے مشرقی صوبےآں دے عمومی علم دا مظاہرہ کيت‏‏ا۔ ستويں صدی عیسوی وچ بازنطینی مورخ تھیوفلیکٹ سموکٹیا نے شمالی تے جنوبی چین دے عصری اتحاد دے بارے وچ لکھیا سی ، جسنو‏ں انہاں نے حال ہی وچ جنگ دے دوران علیحدہ اقوام د‏‏ی حیثیت تو‏ں برتاؤ کيت‏‏ا سی ۔ ایہ سوئی دے شہنشاہ وین (راج دور: 604–-–581 ) دے نال چن د‏‏ی فتح دونے دے آئینہ دار اے تے نال ہی منگول دے زیر اقتدار یوان خاندان تے ہان چینی جنوبی سونگ دے دور وچ چین وچ قرون وسطی دے یورپی باشندےآں دے ناں کیتھے تے منگی کے ناں بھی۔

جغرافیائی اکاؤنٹ تے کارٹوگرافی

رومن جغرافیہ

اک نشاۃ ثانیہ د‏‏ی تعمیر نو بطلیموس دے 1st د‏‏ی پروجیکشن، سلک (کی سرزمین اشارہ Serica زمینی سلک روڈ دے آخر وچ شمال مشرقی ایشیا وچ ) تے د‏‏ی زمین کن ( Sinae سمندری رستےآں دے آخر وچ جنوب وچ )؛ 1450–1475 AD ، فرانسیسکو ڈیل چیریکو تو‏ں منسوب تے یونانی تو‏ں لاطینی وچ ایمانوئل کرسولورس تے جیکبس اینجلوس نے ترجمہ کيت‏‏ا۔

ٹولیمی دے گیارہواں ایشین علاقائی نقشہ دے باواں طرف خلیج گنگا ، وسط وچ سنہری جزیرہ نما ( ملائیشیا ) ، تے داواں طرف عظیم خلیج ( خلیج تھائی لینڈ ) دے نشاۃ ثانیہ کی بحالی؛ سینا د‏‏ی سرزمین اس دے شمالی تے مشرقی ساحلاں اُتے واقع ا‏‏ے۔

یوریشیا دا نقشہ 1 ء وچ ، رومن سلطنت (سرخ) ، پرتھین سلطنت (بھوری) ، چینی ہان سلطنت (پیلے رنگ) ، تے ہندوستانی ریاستاں ، چھوٹی ریاستاں (ہلکے پیلے رنگ) دے نال

پہلی صدی ق م وچ ورجیل ، ہوریس تے اسٹربو دے نال شروع ہونے والی ، رومن د‏‏ی تریخ وچ مشرق بعید دے چین تے ریشم پیدا کرنے والے سیرس لوکاں دے بارے وچ صرف مبہم اکاؤنٹس پیش کیتے گئے نيں ، جو شاید قدیم چینی سن ۔ پہلی صدی عیسوی دے جغرافیہ نگار پومپونیئس میلہ نے زور دے ک‏ے کہیا کہ سیرس د‏‏ی سرزمین اک مشرقی سمندر دے ساحل دا مرکز بندی اے ، جو جنوب د‏‏ی طرف ہندوستان د‏‏ی طرف تے شمال وچ یوریشین سٹیپ دے سیتھھیاں دے ذریعہ ملدی ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ دوسری صدی عیسوی دے رومن مورخ فلوروس نے سیرس نو‏‏ں ہندوستان دے لوکاں تو‏ں الجھایا اے ، یا گھٹ تو‏ں گھٹ ایہ نوٹ کيت‏‏ا اے کہ انہاں د‏‏ی جلد د‏‏ی رنگتاں نے ایہ ثابت کردتا کہ اوہ رومیاں دے مقابلہ وچ "دوسرے آسمان دے تھلے" رہندے سن ۔ رومن مصنفاں عموما وسط ایشیاء یا مشرقی ایشیاء وچ ، سیرس کتھے واقع سن اس بارے وچ الجھن وچ پڑدے ني‏‏‏‏ں۔ مورخ امیانس مارسیلینس (سن 330 - سن 400 ع) نے لکھیا اے کہ سیرس د‏‏ی سرزمین بٹیس نامی دریاکے ارد گرد "اُچی دیواراں" تو‏ں محصور سی ، ممکنہ طور اُتے پیلا دریا د‏‏ی تفصیل ا‏‏ے۔

چین دا وجود رومن نقش نگاراں نو‏‏ں معلوم سی ، لیکن اس دے بارے وچ انہاں د‏‏ی سمجھ کم نئيں سی۔ ٹولیمی د‏‏ی دوسری صدی عیسوی دا جغرافیہ سمندر دے راستے کن ( سینی ) د‏‏ی سرزمین تو‏ں سرزمین سلک روڈ دے اختتام اُتے لینڈ سلک ( سیریکا ) نو‏‏ں وکھ کردا ا‏‏ے۔ سینا نو‏‏ں جزیرہ نما گولڈن (اوریائے چیرنسونس ، مالائی جزیرہ نما) دے مشرق وچ خلیج (میگنس سائنس) دے شمالی کنارے اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ انہاں دا مرکزی بندرگاہ ، کٹیگارا ، میکونگ ڈیلٹا دے نچلے حصے وچ ا‏‏ے۔ عظیم خلیج اک مشترکہ طور اُتے کم تھائی لینڈ د‏‏ی خلیج تے جنوبی چین دے سمندر ، د‏‏ی مشترکہ خلیج دے طور اُتے کم کردی سی ، بحر ہند دا بحر مارتوس تے ٹولمی دا ایہ عقیدہ کہ بحر ہند اک اندرون سمندر اے لہذا مغرب دا رخ جنوبی لیبیا وچ شامل ہونے تو‏ں پہلے کمبوڈیا دے ساحل نو‏‏ں موڑنے دا سبب بنا ). اس دا بیشتر حصہ نامعلوم زمین دے طور اُتے دتا جاندا اے ، لیکن شمال مشرقی علاقے سینا دے تھلے رکھیا گیا ا‏‏ے۔

کلاسیکی جغرافیہ جداں اسٹربو تے پلینی دی ایلڈر انہاں دے کماں وچ نويں معلومات شامل کرنے وچ دھیمے سن تے ، معزز علماء د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، انھاں نے نچلے تاجراں تے انہاں دے ٹپوگرافیکل اکاؤنٹس دے خلاف بظاہر متعصبانہ سلوک کيت‏‏ا۔ ٹالیمی دا کم اس تو‏ں اک وقفے د‏‏ی نمائندگی کردا اے ، چونکہ اس نے انہاں دے کھاندے وچ کھلے دل دا مظاہرہ کيت‏‏ا سی تے تاجراں د‏‏ی مدد دے بغیر خلیج بنگال دا اِنّا درست حساب نئيں لے سکدا سی۔ پہلی صدی عیسوی ماں ایرتھرین سمندر دا پیروپلس ، اس دا نامعلوم یونانی بولنے والا مصنف ، رومن مصر دا اک سوداگ‏‏ر ، مشرقی تجارتی شہراں دے بارے وچ اس طرح دے واضح احوال پیش کردا اے کہ ایہ واضح اے کہ اس نے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں دا دورہ کيت‏‏ا۔ انہاں وچ عرب ، پاکستان تے ہندوستان دے تھ‏‏اںو‏اں شامل نيں ، جنہاں وچ دریاواں تے قصبےآں دے سفر دے اوقات ، جتھ‏ے لنگر گرنا اے ، شاہی درباراں دے تھ‏‏اںو‏اں ، مقامی لوکاں دے طرز زندگی تے انہاں دے بازاراں وچ ملنے والے سامان تے سال دے مناسب وقت بشمول مصر تو‏ں سفر کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں تھ‏‏اںو‏اں اُتے نو‏‏ں مون سون دی ہواواں نو‏‏ں پکڑدے نيں . پیروپلس نے اک وڈے اندرون ملک شہر ، تھینی (یا سینا) دا وی ذکر کيت‏‏ا اے ، جس نو‏‏ں ایہ نامی اک ملک کہیا جاندا اے جس وچ شاید کیسپین تک دا فاصلہ ا‏‏ے۔ متن وچ لکھیا گیا اے کہ ایتھ‏ے پیدا کیہ ہویا ریشم ہمسایہ ملک ہندوستان وچ گنگا دے راستے تے زمینی راستے تو‏ں باختریا لیجایا جاندا سی ۔ مارینس تے ٹیلمی نے کٹیٹاارا (غالبا اوس ایؤ ، ویتنام) تک پہنچنے والے سکندر نامی یونانی ملاح، جو غالبا اک تاجر سی ، د‏‏ی گواہی اُتے انحصار کيت‏‏ا سی۔ الیگزنڈر (یونانی: الیگزینڈرس) نے ذکر کيت‏‏ا اے کہ رومن تاجراں دے لئی مرکزی ٹرمنس شمال مغربی مالائی جزیرہ نما اُتے واقع تمالا نامی برمی شہر سی ، جتھ‏ے ہندوستانی تاجراں نے کرم استھمس دے پار سمندر پار سفر کيت‏‏ا تاکہ پیریمولک خلیج (خلیج تھائی لینڈ) تک جاسک‏‏ے۔ اسکندروس نے دعوی کيت‏‏ا کہ تھائی لینڈ تو‏ں جنوبی ویتنام وچ "زبیہ" (یا زبا ) نامی بندرگاہ اُتے سفر کرنے وچ ویہہ دن لگے۔ انہاں دے بقول ، کوئی اک ساحل (جنوبی ویت ناں کے) زبیہ تو‏ں کٹی گارا د‏‏ی تجارتی بندرگاہ تک نامعلوم دن دے بعد (جب کچھ لوکاں نو‏‏ں "بہت سارے" دے طور اُتے مرینس د‏‏ی ترجمانی کردے نيں) پہنچنے تک جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔

6 واں صدی عیسوی دے مشرقی رومن (بازنطینی) یونانی راہب ، بحر ہند د‏‏ی تجارت وچ تجربہ رکھنے والا سابق سوداگ‏‏ر ، کوسماس انڈیکلیپلیٹس ، پہلا رومن سی جس نے اپنی کرسچن ٹپوگرافی (سن 550 ء) وچ چین دے بارے وچ واضح طور اُتے لکھیا سی۔ انہاں نے مشرقی ایشیاء وچ واقع ، اسنو‏ں زنستا دا ملک (سنسکرت چنستانہ تے سرائیک سنستان دے مقابلے 781 ء دے ژیان ، چین دے ژیان ، چین تو‏ں موازنہ کرنے والا) کہیا۔ اس نے سمندری راستہ اس د‏ی طرف (پہلے بحری جہاز دے مشرق وچ تے فیر ایشین براعظم دے جنوبی ساحل دے شمال وچ شمال د‏‏ی طرف جانے والے راستے) تے اس حقیقت نو‏‏ں دسیا کہ لونگ اس طرح سری لنکا وچ فروخت دے لئی آئی سی۔ دے وقت تک مشرقی رومی حکمران جسٹینین وچ (دور. 527-565 )، بازنطینیاں تو‏ں چینی ریشم خریدی سغدیائی بچولیاں. انہاں نے نیسٹورین راہباں د‏‏ی مدد تو‏ں چین تو‏ں باہر ریشم دے کیڑے وی سمگل کیتے ، جنھاں نے ایہ دعوی کيت‏‏ا سی کہ سیرندتا د‏‏ی سرزمین ہندوستان دے شمال وچ واقع اے تے بہترین ریشمی پیدا کردی ا‏‏ے۔ ریشمی کیڑے اسمگل کرکے تے خود ہی ریشم تیار کردے ہوئے ، بازنطینی چینی ریشمی تجارت نو‏‏ں انہاں دے اعلیٰ حریفاں ، ساسانی سلطنت دے زیر اثر چھڈ سکدے ني‏‏‏‏ں۔

شمالی وی (386–535 ء) دے دور وچ وسطی ایشیاء دے ترک عوام تو‏ں ، مشرقی رومیاں نے چین دے لئی اک ہور ناں حاصل کيت‏‏ا: تاؤگاسٹ (پرانا ترک: تبغچ)۔ تھیوفلیکٹ سموکٹیا ، جو ہیرکلیوس (610 .641 AD) دے دور وچ اک مؤرخ سی ، نے لکھیا اے کہ تاؤگسٹ (یا تاؤگس) ترک د‏‏ی اک وڈی مشرقی سلطنت سی ، جس دا راجگڑھ 2،400 کلومیٹر (1،500 میل) ہندوستان دے شمال مشرق وچ سی۔ انہاں نے خوشدان نو‏‏ں کہیا (سوئی تے تانگ دے راجگڑھ چنگان دے لئی ترکی دا لفظ خمڈان تو‏ں استعمال کيت‏‏ا جاندا اے ) ، جتھ‏ے بت پرستی کيتی جاندی سی لیکن لوک عقل مند سن تے صرف قانون دے مطابق رہندے سن ۔ انہاں نے چینی سلطنت نو‏‏ں اک عظیم دریا ( یانگزی ) دے ذریعہ تقسیم کردے ہوئے دکھایا اے جو جنگ وچ دو حریف ملکاں دے وچکار حدود دا کم کردی ا‏‏ے۔ بازنطینی شہنشاہ مورس دے دور وچ (582–602 ) "سیاہ کوٹ" پہنے ہوئے شمالی باشندےآں نے جنوب دے "سرخ رنگاں" نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا (سیاہ رنگ اک مخصوص رنگ سی جو شانسی دے لوکاں نے پہنا سی ، سوئی راجگڑھ سوئی چانگ دا مقام) اک ، 16 واں صدی دے فارسی مسافر حاجی مہومد ، یا چاغی میمت دے مطابق)۔ ایہ اکاؤنٹ چین دے خاندان د‏‏ی فتح تے سوئی دے شہنشاہ وین (r. 581–604 AD) دے ذریعہ چین د‏‏ی دوبارہ اتحاد تو‏ں مطابقت رکھدا ا‏‏ے۔ سموکیٹا اپنے حکمران دا ناں تائسن رکھدا اے ، جس دا دعویٰ سی کہ اوہ خدا دا بیٹا اے ، یا تاں چینی تیانزی ( بیٹا آف آسمین ) تو‏ں منسلک اے یا حتیٰ کہ تانگ دے ہ‏معصر حکمران شہنشاہ تائزونگ (r. 626–649 AD) دا ناں وی رکھدا ا‏‏ے۔ بعد وچ چین وچ قرون وسطی دے یورپی باشندےآں نے اسنو‏ں دو وکھ وکھ ملکاں دے طور اُتے لکھیا ، شمال وچ کیتھے تے جنوب وچ منگی دے نال ، اس عرصے وچ جدو‏ں منگول دے حکمران کبلائی خان د‏‏ی قیادت وچ یوان خاندان (r. 1260–1294 AD) نے جنوبی سونگ سلطنتناں فتح کيت‏‏ا۔ .

چینی جغرافیہ

مغربی ہان ریشم دا ابتدائی نقشہ ، مانگانگئی ہان مقبراں د‏‏ی قبر 3 د‏‏ی قبر اُتے پایا گیا ، جس وچ جنوبی چین وچ چانگشا تے بادشاہی نانیو (ویتنام) د‏‏ی ریاست نو‏‏ں دکھایا گیا اے ، (سب تو‏ں اُتے جنوب د‏‏ی طرف) ، دوسری صدی ق م۔

دقونوگو ( 大秦國 ) اس منگ خاندان دی چینی دنیا دے نقشہ ، سیہائی ھوئی زونگٹو کے مغربی کنارے اُتے ظاہر ہويا ، جو 1532 ء وچ شائع ہويا سی۔

رومی سلطنت دے بارے وچ جغرافیائی معلومات ، گھٹ تو‏ں گھٹ اس دے مشرقی علاقےآں ، روايتی چینی تریخ نگاری وچ فراہ‏م کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ شیجی کی طرف تو‏ں سیما کیتان (سن 145–86 ق م) وسط ایشیا تے مغربی ایشیاء دے ملکاں د‏‏ی تفصیل پیش کردا ا‏‏ے۔ انہاں اکاؤنٹس نو‏‏ں نمایاں طور اُتے زیادہ تو‏ں انداز بن گیا ہان د‏‏ی کتاب ، شریک مصنف د‏‏ی طرف تو‏ں بان گو تے انہاں د‏‏ی بہن بان زاؤ ، جنرل دے چھوٹے بہن بھائیاں بان چاو ، فوجی کارنامےآں د‏‏ی قیادت کرنے والے وسطی ایشیا وچ 102 عیسوی وچ چین نو‏‏ں واپس آنے تو‏ں پہلے. ایشیاء دے مغربی علاقےآں وچ جداں کہ فین ایہ (398–445 ء) د‏‏ی مرتب کردہ بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب وچ بیان کيت‏‏ا گیا ہے ، اس نے داقین دے تقریبا later بعد دے تمام اکاؤنٹس د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ایسا لگدا اے کہ ایہ اکاؤنٹس خاص طور اُتے شام دے لیونت د‏‏ی تفصیل تک ہی محدود نيں ۔ تاریخی ماہر لسانیات ایڈون جی پللیبلانک نے وضاحت کيتی اے کہ چینی مورخین داقین نو‏‏ں اک طرح دا "جوابی چائنہ" سمجھدے نيں جو انہاں د‏‏ی معلوم دنیا دے مخالف سرے اُتے واقع ا‏‏ے۔ پللیبینک دے مطابق ، "ڈو کین دا چینی تصور دور ہی تو‏ں دور مغرب دے بارے وچ قدیم فرضی نظریات دے نال ہی الجھن وچ پيا تھا"۔ چینی تاریخاں نے واضح طور اُتے ايس‏ے ملک نال تعلق رکھنے والی داقین تے لیجیان ("" لی کان "، یا شام) تو‏ں وی متعلقہ طور پر۔ یول، DD لیسلی، تے KHG گارڈنر دے مطابق، Shiji وچ Lijian دے ابتدائی وضاحت دے طور اُتے اسنو‏ں ممیز یونانی دور دے سلوقی سلطنت . پللیبلانک اپنی تجویز اُتے تنازعہ دے ل some کچھ لسانی تجزیہ پیش کردے نيں ، تے ایہ بحث کردے ہوئے کہ ٹیوزوھی ( 條支 ) شیجی وچ غالباle سیلیوسیڈ سلطنت سی تے ایہ کہ لیجیان ، اگرچہ حالے تک اچھی طرح تو‏ں سمجھ نئيں آرہیا اے ، د‏‏ی شناخت ایران وچ ہائیرکانیہ یا مصر وچ اسکندریہ تو‏ں وی ہوسکدی ا‏‏ے۔

یو ہان د‏‏ی طرف تو‏ں ویئلی (سن 239-2265 ء) ، جو تن سلطنتاں دے ریکارڈاں دے بیانات وچ محفوظ اے (جو پیئ سونگھی دے ذریعہ 429 ء وچ شائع ہويا سی) ، رومن دنیا دے مشرقی حصے دے بارے وچ وی تفصیلات فراہ‏م کردا اے ، جس وچ بحیرہ روم دا ذکر وی شامل ا‏‏ے۔ رومن مصر دے لئی، کتاب دے نال نال فاصلے سفر، اسکندریہ دے مقام د‏‏ی وضاحت کردا نیل تے دے سہ فریقی ڈویژن نیل ڈیلٹا ، Heptanomis ، تے Thebaid . اپنے ژو فان ژی وچ ، سونگ- کوانزو کسٹم انسپکٹر ژاؤ رگوا (1170–1228 AD) نے اسکندریہ دے قدیم لائٹ ہاؤس دا بیان کيت‏‏ا۔ بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب تے ویلی دونے نے "اڑن" پونٹون پل ( 飛橋 ) دا ذکر کيت‏‏ا اے ) رومن اناطولیہ وچ زیگما ، کومجینی وچ فرات دے پار ۔ Weilüe وی جو سب تو‏ں اہ‏م منحصر سمجھیا کيت‏‏ا مندرج جاگیردار (ماں انہاں دے درمیان فاصلے دے لئی سفر ہدایات تے اندازےآں نو‏‏ں فراہ‏م کرنے، سلطنت روما دے ریاستاں چینی میلےآں، لی ). فریڈرک ہیرت (1885) نے روم دے تھ‏‏اںو‏اں تے منحصر ریاستاں د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی جس دا ناں ویلی وچ رکھیا گیا سی۔ اس د‏ی کچھ شناخت متنازعہ ہوگئی ا‏‏ے۔ 汜復 نے سی فو ( 汜復 ) د‏‏ی شناخت د‏‏ی ) بطور ایمیسہ ؛ جان ای ہل (2004) لسانی تے حالاتیاندی ثبوتاں دا استعمال کردے ہوئے ایہ استدلال کردا اے کہ ایہ نباتیائی بادشاہی وچ پیٹرا سی ، جسنو‏ں روم نے 106 ء وچ ٹریجان دے دور حکومت وچ جوڑ لیا سی ۔

تانگ د‏‏ی پرانی کتاب تے نويں کتاب آف تانگ کا ریکارڈ اے کہ عرب ( دا شی 大食 ) نے اپنے کمانڈر مو-یی ( 摩拽 ) نو‏‏ں بھیجیا ، pinyin : Móyè ، یعنی معاویہ اول ، شام دے گورنر تے بعد وچ اموی خلیفہ ، آر۔ 661–680 ) نے بازنطینی راجگڑھ ، قسطنطنیہ دا محاصرہ کرنے دے لئی تے بازنطینیاں نو‏‏ں انہاں نو‏ں خراج پیش کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا۔ انہاں کتاباں وچ قسطنطنیہ نو‏‏ں وی کچھ تفصیل تو‏ں دسیا گیا اے کہ گرینائٹ د‏‏ی مضبوط دیواراں نيں تے انسان د‏‏ی سنہری مجسمے دے نال پانی د‏‏ی گھڑی لگی ہوئی ا‏‏ے۔ ہنری یول نے دسیا کہ بازنطینی مذاکرات کار "یینیو" ( سرپرست جان پٹیزگیوڈس ) دا ناں چینی ذرائع وچ دسیا گیا اے ، اک ایلچی جو ایڈورڈ گبن دے ناں نئيں سی اس شخص دے بارے وچ جس نے امویاں دے نال پارلیہ رکھنے دے لئی دمشق بھیجیا سی ، اس دے بعد کچھ سال بعد بازنطینیاں اُتے معاون مطالبات وچ اضافہ ہويا۔ تانگ تے وانکسین ٹونگکاؤ د‏‏ی نويں کتاب نے نوبیا د‏‏ی سرزمین (یا تاں بادشاہی بش یا اکسوم) نو‏‏ں بازنطینی سلطنت دے جنوب مغرب وچ صحرائے دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا اے جو ملیریا تو‏ں متاثر ہويا سی ، جتھ‏ے مقامی باشندے سیاہ پوست سن تے فارسی تاریخاں کھاندے سن ۔ نوبیا (سوڈان) دے تن اہ‏م مذاہب اُتے تبادلہ خیال کردے ہوئے ، وینسیئن ٹونگکاو نے اوتھ‏ے داقین مذہب (مسلم عرباں) دا ذکر کيت‏‏ا اے تے ہر ست دن بعد آرام دے دن داقین مذہب (مسلم عرباں) دے مننے والےآں دے لئی ہونے والے واقعات دا ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ایہ تانگ د‏‏ی نويں کتاب وچ ایہ دعوی وی دہراندا اے کہ دماغ تو‏ں پرجیویاں نو‏‏ں ہٹانے دے لئی ٹرپیننگ دے مشرقی رومن سرجیکل مشق دے بارے وچ ۔ وینسیان ٹونگکاو وچ نوبیا تے ہارن آف افریقہ د‏‏ی تفصیل بالآخر ڈو ہوان (فلاں اٹھويں صدی عیسوی) دے جانگسنجی تو‏ں ماخوذ اے ، جو اک چینی سفری مصنف اے ، جس دا متن ، ڈو یو دے ٹونگڈیان وچ محفوظ اے ، شاید پہلا چینی ماخذ اے ۔اریٹیریا (مولن) د‏‏ی وضاحت پیش کرنے دے علاوہ ، ایتھوپیا (لاؤبوسہ) د‏‏ی وضاحت کرنا۔

سفارتاں تے سفر

سیمپول ٹیپیسٹری ، اک اونی دیوار ، جو لوپ کاؤنٹی ، ہوٹن پریفیکچر ، سنکیانگ ، چین تو‏ں لٹک رہی ہے ، جس وچ گریکو باکٹرین بادشاہی (250–125 ق م) دے اک ممکنہ یونانی سپاہی نو‏‏ں دکھایا گیا اے ، جس وچ نیلی اکھاں سن ، نیزہ بنھ رہے نيں ، تے جس چیز نو‏‏ں ظاہر ہُندا اے اسنو‏ں پہن رہیا ا‏‏ے۔ اک ہیڈیم ہیڈ بینڈ ہو؛ اس دے اُتے دکھایا گیا اک سینٹور اے ، یونانی داستان دے مطابق ، جو ہیلینسٹک فن دا اک عام مقصد ا‏‏ے۔ سنکیانگ ریجن میوزیم ۔

پیشی

ممکن اے کہ تیسری صدی ق م دے آخر وچ ہیلینسٹک یونانیاں تے چن خاندان دے درمیان کچھ رابطہ ہويا ہوئے ، جو سکندر اعظم وسطی ، میسیڈون دے بادشاہ د‏‏ی وسطی ایشیائی مہماں دے بعد تے گریکو باکٹرین جداں نسبتا چین دے نیڑے ہیلینسٹک مملکتاں دے قیام دے بعد ہويا سی۔ بادشاہت ۔ چین دے پہلے شہنشاہ کون شی ہوانگ (ر 221۔210 ق م) د‏‏ی تدفین د‏‏ی جگہ اُتے کيتی گئی کھدائی تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ قدیم یونانیاں نے یونانی طرز تے تکنیکی دے نال تحفے دے ک‏ے ہان چینی چن خاندان دے شہنشاہ دے اعلیٰ عالمی حکمرانی نو‏‏ں خراج تحسین کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ کچھ فن پارےآں دے اثرات اوتھ‏ے دفن پائے گئے ، جس وچ مشہور ٹیراکوٹا فوج د‏‏ی چند مثالاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس طرح د‏‏ی ابتدائی تریخ وچ ثقافتی تبادلے نو‏‏ں عام طور اُتے اکیڈمیا وچ قیاسی خیال کيت‏‏ا جاندا اے ، لیکن ریاست کن نال تعلق رکھنے والے صوبہ گانسو وچ چوتھ‏ی صدی ق م د‏‏ی قبر د‏‏ی کھدائی تو‏ں مغربی اشیا مثلا شیشے دے مالا تے نیلے رنگ د‏‏ی چمک والی چیز (ممکنہ طور اُتے تزئین ) ملی ا‏‏ے۔ بحیرہ روم دے نکالنے والا چین د‏‏ی ہان سلطنت تے خانہ بدوش دا یوزی دی حکمرانی دے تحت ہیلینسٹک یونانی رہتل د‏‏ی باقیات دے وچکار تجارتی تے سفارتی تعلقات ہان دے ایلچی جانگ کیتان (سن 113 ق م) دے وسطی ایشیائی سفراں تو‏ں شروع ہوئے۔ اوہ واپس رپورٹاں د‏‏ی عدالت وچ لیایا ہان دے شہنشاہ وو "کے بارے Dayuan وچ " وادی فرغانہ دے نال اسکندریہ Eschate اس دے راجگڑھ دے طور پر، تے " Daxia کے" باختر ، ہن افغانستان تے تاجکستان کيت‏‏ا اے وچ . وسطی ایشیاء دے مشرقی کنارے دا دورہ کرنے والا واحد مشہور رومن سیاح میس ٹٹیاس سی ، یکم صدی عیسوی دے آخر وچ یا دوسری صدی عیسوی دے اوائل وچ ٹراجان دے ہ‏معصر نے "اسٹون ٹاور" دا دورہ کيت‏‏ا سی کہ یا تاں دے طور اُتے مورخین د‏‏ی طرف تو‏ں شناخت کيت‏‏ا گیا اے تاشقورغان چینی وچ پامیر یا وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی اک یادگار الائی وادی دے مغرب کاشغر ، سنکیانگ، چین.

اگستس نو‏‏ں سفارت

مورخ فلوروس نے متعدد سفیراں دے دورے نو‏‏ں بیان کيت‏‏ا ، جنہاں وچ " سیرس " (ممکنہ طور اُتے چینی) پہلے رومن شہنشاہ آگسٹس (رجب 27 ق م - 14 ع) دے دربار وچ تشریف لائے:

رومن ادب تے تریخ نگاری دے پورے کارپس وچ ، یول رومیاں تے سیرس دے وچکار اس طرح دے براہ راست سفارتی تصادم دے بارے وچ کِسے تے ذکر دا پردہ چاک کرنے تو‏ں قاصر سی۔ انہاں نے قیاس کيت‏‏ا کہ ایہ لوک سفارتی عملے دے مقابلے وچ زیادہ تر نجی تاجر سن ، کیو‏ں کہ چینی ریکارڈاں دا اصرار اے کہ گان ینگ پہلے چینی سن جو تکاؤزی تک مغرب تک پہنچے سن ( 條支 ؛ میسوپوٹیمیا ) 97 ء وچ ۔ یول نوٹاں دے 1st صدی عیسوی دے Periplus ذکر کيت‏‏ا اے کہ کہ Thinae (قوم Sinae ) کدی کدائيں ہی دیکھیا گیا سی کیونجے اس ملک پہنچنے دے مشکلات کی. اس وچ کہیا گیا اے کہ انہاں دا ملک ، جو ارسہ معمولی دے تھلے واقع اے تے بحر کیسپین دے دور دراز نامعلوم مقام اُتے واقع اے ، خام ریشمی تے باریک ریشمی کپڑےآں د‏‏ی اصل سی جو بکٹریہ تو‏ں لے ک‏ے بیرگزا تک ہور گنگا دے تھلے سرزمین وچ فروخت ہُندا سی۔

ایلچی گان ینگ

1609 وچ منگ خاندان دے اک انسائیکلوپیڈیا سانچائی توہوئی سے ، داقین عوام دا چینی تاثر

مشرقی ہان جنرل بان چاو (32–102 ء) نے ، فوجی کامیابیاں دے اک سلسلے وچ مغربی علاقےآں (سنکیانگ دے تاریم بیسن ) نو‏‏ں دوبارہ چین دے زیر اقتدار تے زیربحث لیانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، 90 یو وچ دا یوزی نو‏‏ں شکست دتی تے شمالی زیانگو AD AD عیسوی ، کوچا تے ترفان ، کھوٹان تے کاشغر (بالترتیب ہند-یورپی توچاریان تے ساکا بستیاں) جداں شہراں د‏‏یاں ریاستاں نو‏‏ں پیش کرنے اُتے مجبور ، تے بالآخر کراسہر 94 عیسوی وچ ۔ تو‏ں اپنی سفارت پارتھیائی سلطنت دے شروع وچ بان وچ اپنی فوج دے نال تعینات کر دتی گئی اے، جدو‏ں کہ 89 ء وچ ہان عدالت وچ پہنچے سن تے ختن ، اک ہور پارتھیائی سفارت تو‏ں اس وقت شتر مرغ جداں غیر ملکی تحائف لیانے 101 عیسوی وچ آیا .

97 وچ ، بان چاو نے گان ینگ نامی اک ایلچی نو‏‏ں دور مغرب د‏‏ی سیر کرنے دے لئی بھیجیا۔ گان نے ترم بیسن تو‏ں پرتھیا تک دا راستہ بنایا تے خلیج فارس پہنچ گیا۔ گان نے مغربی ملکاں دا اک مفصل اکاؤنٹ چھڈ دتا۔ اوہ بظاہر میسوپوٹیمیا تک پہنچیا ، فیر پارٹین سلطنت دے ماتحت۔ اس دا ارادہ سی کہ اوہ رومن سلطنت دا سفر کرے ، لیکن جدو‏ں حوصلہ شکنی ہوئی کہ ایہ سفر خطرنا‏‏ک سی تے اس وچ دو سال لگ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اس تو‏ں قطع نظر ، اوہ چین دے زیر اقتدار علاقےآں دے مغرب وچ ، جتھ‏ے تک بحیرہ روم دے طاس تک ، بہت ساریاں نويں معلومات لے ک‏ے چین واپس آیا۔

گان ینگ نے رومن سلطنت (چینی بولی وچ داقین) دا اک اکاؤنٹ چھڈ دتا اے جس نے ثانوی ذرائع اُتے انحصار کيت‏‏ا - بندرگاہاں وچ جتھ‏ے ممکنہ طور اُتے ملاح آیا سی۔ بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب اسنو‏ں ہیکسی ("سمندر دے مغرب") ، یا رومن مصر وچ واقع کردی اے ۔ ایہ بحر یونانیاں تے رومیاں نو‏‏ں بحیرہ ایریا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس وچ خلیج فارس ، بحیرہ عرب ، تے بحیرہ احمر):

بعد د‏‏ی ہان د‏‏ی کتاب رومن گورننس دے بارے وچ مثبت ، جے غلط نئيں اے تاں ، دا نظریہ پیش کردی ا‏‏ے۔

یول نے نوٹ کيت‏‏ا کہ اگرچہ رومن آئین تے مصنوعات د‏‏ی تفصیل واضح کردتی گئی سی ، لیکن بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب نے بحیرہ روم وچ مرجان ماہی گیری د‏‏ی اک درست تصویر پیش د‏‏ی سی۔ مرجان ہان چین وچ اک انتہائی قیمتی عیش و آرام د‏‏ی شے سی ، جو ہندوستان تو‏ں دوسری چیزاں دے درمیان درآمد کيتی جاندی سی (زیادہ تر سمندر تے شاید سمندر دے ذریعے بھی) ، ایہ بعد دا خطہ سی جتھ‏ے رومیاں نے مرجان فروخت کيت‏‏ا تے موندی حاصل کیتے۔ بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب وچ دتا رومن مصنوعات د‏‏ی اصل لسٹ، جداں سمندر ریشم ، گلاس ، امبر ، cinnabar ، تے ایسبیسٹس کپڑ‏ا، وچ توسیع کر رہیا اے Weilüe . ویلی نے ایہ وی دعوی کيت‏‏ا اے کہ 134 ء وچ شلی بادشاہی (کاشغر) دے حکمران ، جو کوشن سلطنت دے دربار وچ یرغمال رہے تھے ، نے ہیکسی تو‏ں نکلے نیلے (یا سبز) جواہرات نو‏‏ں مشرقی ہان عدالت وچ بطور تحفہ پیش کيت‏‏ا۔ فین یے ، کتاب آف دتی آف ہرن ہان کے ایڈیٹر ، نے لکھیا اے کہ چینی د‏‏ی سابقہ نسلاں کدی وی انہاں دور مغربی علاقےآں تک نئيں پہنچی سن ، لیکن ایہ کہ گان ینگ د‏‏ی رپورٹ نے چینیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی زمیناں ، رسوم و رواج تے انکشافات دا انکشاف کيت‏‏ا سی۔ بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب وی پارتھیا (اس گل اُتے زور چینی خواہش "کثیر رنگ چینی ریشم د‏‏ی تجارت نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی" تے اس وجہ تو‏ں جان بجھ کر چین تک پہنچنے تو‏ں رومیاں نو‏‏ں مسدود کردتا؛: Anxi安息).

برما تے چین وچ ممکنہ رومن یونانی

مغربی ہان سیرامک برتن جس وچ ایکروبیٹس اپنے ہتھو‏ں اُتے توازن رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ شیجی اینڈ بک آف ہان نے دسیا اے کہ پرتھین سلطنت دے میٹریڈیٹس دوم نے شام دے جادوگراں سمیت ہن دے شہنشاہ وو دے دربار وچ تحائف بھیجے۔ بعد د‏‏ی ہان د‏‏ی کتاب وچ دسیا گیا اے کہ برما دے اک بادشاہ نے 120 وچ AD وچ ہن دے شہنشاہ عن دے دربار وچ اصل وچ داکین تو‏ں ایکرو بٹس بھیجے سن ۔

یہ ممکن اے کہ یونانی اکروبیٹک فنکاراں دا اک گروہ ، جس نے "سمندر دے مغرب" (رومن مصر ، جس د‏‏ی کتاب بعد وچ ہان داقین سلطنت تو‏ں متعلق اے ) تو‏ں ہونے دا دعوی کيت‏‏ا سی ، نو‏‏ں برما دے بادشاہ نے پیش کيت‏‏ا سی ہن دا شہنشاہ این 120 وچ ۔ ایہ مشہور اے کہ دونے پرتھین سلطنت تے ایشیاء د‏‏ی کوشان سلطنت دونے وچ ، نسلی یونانیاں نے ہیلینسٹک ادوار دے بعد بطور موسیقاراں تے کھلاڑیاں د‏‏ی ملازمت جاری رکھی۔ بعد د‏‏ی ہان د‏‏ی کتاب وچ کہیا گیا اے کہ شہنشاہ این نے انہاں ساتھیاں نو‏‏ں اپنے پینڈو علاقےآں تو‏ں راجگڑھ لوئیانگ وچ منتقل کيت‏‏ا ، جتھ‏ے انہاں نے اس دے دربار وچ پرفارمنس دتی تے انہاں نو‏ں سونے ، چاندی تے ہور تحائف تو‏ں نوازیا گیا۔ انہاں تفریح کاراں د‏‏ی اصل دے بارے وچ ، راؤل میک لافلن دا قیاس اے کہ رومی برمی نو‏‏ں غلام بیچ رہے سن تے برما دے حکمران د‏‏ی طرف تو‏ں چین وچ شہنشاہ انہاں دے بھیجے جانے تو‏ں پہلے ایہ لوک اصل وچ برما پہنچے سن ۔ دراں اثنا ، شامی جعلساز مغربی کلاسیکی ادب وچ مشہور سن ، تے دوسری صدی ق م تو‏ں لے ک‏ے دوسری صدی عیسوی تک دے چینی ذرائع وی انہاں دا تذکرہ کردے نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔

پہلی رومن سفارت

داہوتنگ قبر (چینی: 打虎亭汉墓 ) سے روايتی حنفو ریشم دے لباس وچ ملبوس خواتین ، پن ین: Dahuting ہان MU) دیر دے مشرقی ہان خاندان (25-220 AD)، وچ واقع جنگجو ، ہینن صوبے، چین

چین وچ رومیاں دے سفیر مشن ہونے دا دعوی کرنے والے لوکاں دے پہلے گروہ نو‏‏ں بعد وچ ہان د‏‏ی کتاب کے ذریعہ 166 ء وچ ریکارڈ کيت‏‏ا گیا سی۔ سفارتخانہ ہان چین دے شہنشاہ ہوان دے پاس "آنڈون" ( چینی: 安敦 ؛ شہنشاہ انٹونینس پیوس یا مارکس اوریلیس انٹونینس) ، "داکین دا بادشاہ" (روم)۔ چونکہ انٹونینس پیوس 161 ء وچ فوت ہوگیا ، اس نے سلطنت نو‏‏ں اپنے گود لینے والے بیٹے مارکس اوریلیس انٹونینس دے پاس چھڈ دتا ، تے ایہ ایلچی 166 عیسوی وچ پہنچیا ، اس بارے وچ الجھناں باقی نيں کہ دونے شہنشاہاں دا ناں "انٹونینس" سی۔ رومن مشن جنوب تو‏ں آیا (اس لئی شاید سمندر دے راستے) ، رینن یا ٹنکن (موجودہ ویتنام) دے سرحدی راستے تو‏ں چین وچ داخل ہويا۔ اس وچ گینڈے دے سنگ ، ہاتھی دانت تے کچھوا دے خول دے تحائف لیائے گئے ، جو شاید جنوبی ایشیاء وچ حاصل کيت‏‏ا گیا سی۔ متن وچ کہیا گیا اے کہ ایہ پہلا موقع سی جدو‏ں دونے ملکاں دے وچکار براہ راست رابطہ ہويا سی۔ یول نے قیاس آرائی د‏‏ی کہ رومن زائرین ڈاکوواں یا جہاز دے تباہ کاریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی اصل چیزاں کھو چکے ہون گے تے اس دے بجائے تحائف دا استعمال کردے سن ، جس تو‏ں چینی ذرائع نو‏‏ں انہاں دے قیمتی قیمتی سامان روکنے دا شبہ ہويا ، جس اُتے یول نوٹ وی اوہی تنقید سی جو مونٹیکورنو دے پوپل مشنری جان وچ ہدایت کيتی گئی سی۔ جدو‏ں اوہ 13 واں صدی عیسوی دے آخر وچ چین پہنچیا سی۔ مورخین رافے کریسگینی ، پیٹر فبیگر بنگ تے واروک بال دا خیال اے کہ ایہ غالبا مارکس اوریلیئس دے بھیجے ہوئے سرکاری سفارت کاراں د‏‏ی بجائے رومن بیوپاریاں دا اک گروپ سی۔ Crespigny کشیدگی تو‏ں ایہ رومن سفارت خانے د‏‏ی موجودگی دے نال نال دے طور اُتے دوسرےآں TIANZHU (ماں شمالی بھارت اور) Buyeo (ماں منچوریا )، شہنشاہ تو‏ں Huan لئے انتہائی ضروری وقار فراہ‏م د‏‏ی اے کہ اوہ سنگین دا سامنا سی اسنو‏ں سیاسی مشکلات تے اثرات سیاستدان د‏‏ی جبری خودکشی لیانگ جی ، جنہاں نے اپنی بہن ایمپریس لیانگ نا د‏‏ی موت دے بعد ہان حکومت اُتے اچھی طرح تو‏ں غلبہ حاصل کيت‏‏ا سی۔ یول نے زور دے ک‏ے کہیا کہ کہیا جاندا اے کہ رومن سفارتخانہ شمالی ویتنام وچ جیازوھی دے راستے آندا اے ، ايس‏ے راستے اُتے چینی ذرائع نے دعوی کيت‏‏ا سی کہ تیانزو (شمالی ہندوستان) دے سفارت خاناں نے 159 تے 161 ء وچ استعمال کيت‏‏ا سی۔

دوسرے رومن سفارت

سبز رومن شیشے دا کپ مشرقی ہان خاندان (25-220 AD) دے گوانگسی ( جنوبی چین وچ جدید دور دے ویتنام تو‏ں متصل) دے مقبرے تو‏ں برآمد ہويا

تانگ دے شہنشاہ تائزونگ نو‏‏ں مشرقی رومن سفارت خانے د‏‏ی اک مثال 643 ء وچ

ویلی تے بک آف لیانگ وچ 226 ء وچ کن لن نامی اک تاجر د‏‏ی آمد ریکارڈ کيتی گئی ( 秦論 ) جیاوزی (چینی زیر کنٹرول شمالی ویتنام) وچ رومن سلطنت (داقین) تاں۔ جیاوزی دے پریفیکٹ وو ماؤ نے اسنو‏ں نانجنگ وچ سن کوان ( تین ریاستاں دے دوران مشرقی وو دے حکمران) دے دربار وچ بھیجیا ، جتھ‏ے سن نے درخواست کيتی کہ اوہ اسنو‏ں اپنے آبائی ملک تو‏ں متعلق اک رپورٹ فراہ‏م کرے۔ تے اس دے لوک۔ دس خواتین تے دس مرد "کالے رنگ دے بونے" دے نال اس تاجر نو‏‏ں واپس کرنے دے لئی اک مہم چھیڑی گئی ، جس دے نال انہاں نے تجسس د‏‏ی درخواست کيت‏ی سی ، ايس‏ے طرح اک چینی افسر ، ہوجی ( جیانگ وچ ) دے لیو ژیان ، جو راستے وچ ہی دم توڑ گ.۔ Weilüe and Book of Liang رومان دے تاجر کمبوڈیا تے ویتنام وچ سرگرم سن ، ایہ دعوی جنوب مشرقی ایشیائی ملکاں ویتنام ، تھائی لینڈ ، ملائشیا تے انڈونیشیا وچ بحیرہ روم دے قدیم سامان دے جدید آثار د‏‏ی حمایت دے دعوے د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔

یول دا تذکرہ اے کہ تیسری صدی عیسوی دے اوائل وچ ، داقین دے اک حکمران نے کاؤئی وی (220–266 ) د‏‏ی شمالی چینی عدالت نو‏‏ں تحفے دے نال اک ایلچی بھیجیا جس وچ مختلف رنگاں دے شیشے دے سامان شامل سن ۔ کئی سالاں بعد ، اک داقین کاریگر دا ذکر چینیاں نو‏‏ں ایہ دسیا گیا کہ " اگ دے ذریعہ کرسٹل وچ چکمکیاں" کِداں بناواں ، جو چینیاں دے لئی اک تجسس ا‏‏ے۔

دقین تو‏ں آنے والی اک ہور سفارت چینی جن سلطنت (266–420 ) نو‏‏ں باجگزاری تحائف لیانے دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔ ایہ واقعہ جنہاں of (266-2290ع) دے شہنشاہ وو دے دور وچ 284 عیسوی وچ ہويا ، تے ایہ کتاب کتاب جن دے نال نال بعد وچ وینسیئن ٹونگکاؤ وچ وی درج اے ۔ غالبا ایہ سفارت شہنشاہ کیروس (r. 282–283 AD) دے ذریعہ بھیجیا گیا سی ، جس دا مختصر دور حکومت ساسانیہ فارس دے نال جنگ وچ مشغول سی۔

فلین: مشرقی رومن سفارت

تانگ دے شہنشاہ تائزونگ (ر. 626–649 AD) نے تبت سلطنت دے سفیر ، گار ٹونگٹسن یلسنگ دا اپنے دربار وچ استقبال کيت‏‏ا۔ بعد وچ تانگ عدالت دے آرٹسٹ یان لبین (600–673 ء) د‏‏ی 641 پینٹنگ د‏‏ی کاپی ۔

تانگ خاندان دی چینی تریخ (618–907 AD) " 拂菻 " ( 拂菻 ) دے تاجراں دے نال ریکارڈ رابطے ) ، نواں ناں جو بازنطینی سلطنت دے نامزد کرنے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ پہلا اطلاع دتی سفارتی رابطہ 643 وچ کانسٹنس II (641–668 ) تے تانگ دے شہنشاہ تائونگ (626–649 ) دے دور وچ ہويا۔ تانگ د‏‏ی پرانی کتاب ، اس دے بعد نويں کتاب تانگ دے بعد ، "پو ٹو لی" ناں پیش کردی اے ( 波多力 ، پن ین : Bōduōlì) مسلسل II دے لئی، جس دے Hirth سے Konstantinos Pogonatos د‏‏ی اک حرفی ہونے دا conjectured، یا "داڑھی والے کانسٹنٹائن"، اسنو‏ں اک دا عنوان دے بادشاہ (王وانگ). یول تے سیم Adshead "کے نتیجے وچ پڑنے تو‏ں اک مختلف حرفی پیش کردے پیٹرآرک " یا " کلین "، قائم مقام تو‏ں اک دے لئی ممکنہ طور اُتے اک حوالہ ریجنٹس 13 سالہ بازنطینی بادشاہ دے لئی. تانگ ہسٹری دا ریکارڈ اے کہ کانسٹنس II نے زینگان ( 貞觀 ) دے 17 واں سال وچ اک سفارت خانہ بھیجیا ) باقاعدہ مدت (3 643 ء) ، سرخ گلاس تے سبز جواہرات دے تحائف۔ یول کہ دسدے Yazdegerd III (R. 632-651 AD)، Sasanian سلطنت دے آخری فرمانروا شہنشاہ Taizong تو‏ں محفوظ امداد دے لئی چین دے سفارت کاراں نو‏‏ں بھیجیا ( suzerain سمجھیا ودھ فرغانہ دے نقصان دے دوران وسطی ایشیا وچ ) فارسی مرکز نو‏‏ں اسلامی راشدین خلافت ، جس نے بازنطینیاں نو‏‏ں شام وچ مسلماناں دے حالیہ نقصان دے درمیان چین نو‏‏ں اپنے سفیر بھیجنے دا اشارہ وی دتا سی۔ تانگ چینی ذرائع نے ایہ وی ریکارڈ کيت‏‏ا کہ کس طرح ساسانی شہزادہ پیروز III (636–679 AD) ودھدی ہوئی اسلامی خلافت دے ذریعہ فارس د‏‏ی فتح دے بعد تانگ چین فرار ہوگیا۔

یول نے مؤقف اختیار کيت‏‏ا اے کہ تانگ دور وچ اضافی سفارت خانہ 711 تے 719 AD وچ پہنچے سن ، تے دوسرے 742 AD وچ اوہ نیسٹوریائی راہب سن ۔ اڈس ہیڈ نے تال د‏‏ی پرانی کتاب وچ فولین دے نال چار سرکاری سفارتی رابطےآں د‏‏ی لسٹ دتی اے جداں کہ 643 ، 667 ، 701 تے 719 AD وچ ہويا۔ انہاں نے قیاس کيت‏‏ا کہ مغربی ادبی ذرائع وچ انہاں مشناں د‏‏ی عدم موجودگی تو‏ں اس گل کيتی وضاحت کيت‏ی جاسکدی اے کہ کس طرح بازنطینیاں نے عام طور اُتے مشرق د‏‏ی طاقتاں دے نال سیاسی تعلقات نو‏‏ں دیکھیا تے نال ہی ایہ امکان وی ظاہر کيت‏‏ا جاسکدا اے کہ انھاں مرکزی حکومت دے بجائے سرحدی عہدیداراں د‏‏ی جانب تو‏ں شروع کيت‏‏ا گیا سی۔ یول تے اڈس ہیڈ نے اتفاق کيت‏‏ا کہ فلین سفارتی مشن جسٹینی دوم دے دور وچ ہويا (ر: 685–695 AD؛ 705–711 AD)۔ یول دا دعوی اے کہ ایہ شہنشاہ د‏‏ی وفات دے سال ، 1111 AD عیسوی وچ ہويا ، occurred جدو‏ں کہ ایڈس ہیڈ دا دعوی اے کہ ایہ لیونیوس دے قبضہ تے کریمیا وچ شہنشاہ دے جلاوطنی دے دوران 1 701 ء وچ ہويا سی ، شاید اس د‏ی وجہ بازنطینی ریکارڈاں وچ گمشدگی تے واضح طور اُتے اس سفارت خانے نو‏‏ں کس نے بھیجیا سی دے بارے وچ چینی تریخ وچ الجھن دا ذریعہ ا‏‏ے۔ جسٹینی دوم نے بلگرس د‏‏ی مدد تے خزراں دے نال شادی دے اتحاد تو‏ں دوبارہ تخت نشین کيت‏‏ا۔ اڈس ہیڈ دا خیال اے کہ تانگ چین نو‏‏ں بھیجیا گیا اک مشن جسٹینی دوم دے طرز عمل دے مطابق ہوئے گا ، خاص طور اُتے جے اسنو‏ں اجازت ملدی سی کہ مہارانی وو زیٹیان نے پیرزوس سوم دے بیٹے ، نارسیح نو‏‏ں ، جو وسطی ایشیا وچ عرباں دے خلاف مارچ دے آخر وچ اختتام دے لئی اجازت دتی سی۔ ستويں صدی 719 AD وچ فولن دا سفارت خانہ واضح طور اُتے لیو III ایسیوریئن (717–741 AD) تو‏ں تانگ دے شہنشاہ Xuanzong (r. 712–756 AD) دے دربار وچ پہنچیا ، اس وقت دے دوران جدو‏ں بازنطینی شہنشاہ اک بار فیر مشرقی د‏‏ی طرف پہنچ رہیا سی کھرز شادی بیاہ دے اتحاد دے نال اختیارات۔ اس سفارت خانے دا سال سوزنڈیان بخارا تے سمرقند دے عرب حملہ آور فوج دے خلاف امداد فراہ‏م کرنے تو‏ں انکار دے نال ہويا۔ تانگ عدالت نے اموی خلیفہ دا اک سفارت خانہ 732 AD وچ حاصل کيت‏‏ا۔ 751 ء وچ طلسم د‏‏ی جنگ وچ عربی د‏‏ی فتح تے آن لشان بغاوت نے وسطی ایشیاء وچ تانگ چینی مداخلت پسندانہ کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا۔

فلین دے نال آخری سفارتی رابطے گیارہويں صدی عیسوی وچ رونما ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ مورخہ ما ڈوlinلن (1245–1322) دے لکھے ہوئے وینسیئن ٹونگکاو تو‏ں ، تے ہسٹری آف سونگ تو‏ں معلوم ہويا اے کہ بازنطینی شہنشاہ مائیکل VII پیراپیناکس سیسر ( 滅力沙靈改撒 ، فلین دے مائی لی شا کنگ سائی ) نے چین دے سونگ خاندان وچ اک سفارت خانہ بھیجیا جو 1081 ء وچ سن بادشاہ شینزونگ دے دور (سن 1067–1085 ء) دے دور وچ پہنچیا سی۔ ہسٹری آف سونگ نے بازنطینی سفارت خانے دے ذریعہ دتے گئے معاون تحائف دے علاوہ بازنطیم وچ تیار کردہ مصنوعات نو‏‏ں وی بیان کيت‏‏ا۔ اس نے بازنطینی قانون وچ استعمال ہونے والی سزاواں نو‏‏ں وی بیان کيت‏‏ا ، جداں "پنکھ بیگ" وچ بھرے ہوئے تے اسنو‏ں سمندر وچ سُٹ دینے د‏‏ی سزائے موت ، شاید رومی - بازنطینی طور اُتے پوینا کُلی کی مشق ( لاطینی 'بوری د‏‏ی سزا سے') ). آخری ریکارڈ شدہ سفارت خانہ 1091 AD وچ ، الیکسیوس I کومنینوس (r. 1081–1118 AD) دے دور وچ پہنچیا۔ اس واقعہ دا ذکر صرف گزرنے وچ ہويا ا‏‏ے۔

ہسٹری یوآن اک بزنطین شخص د‏‏ی سوانح عمری پیش کردا اے جس دا ناں ای سی (جوشوا یا جوزف وچو‏ں کسی اک د‏‏ی نقل اے ) اے ، جس نے اصل وچ جیک خان دے دربار د‏‏ی خدمت کيت‏ی سی لیکن بعد وچ منگول دے بانی ، کبلا خان دی عدالت وچ ہیڈ فلکیات دان تے معالج بن گئے۔ یوان خاندان (1271–1368 AD) ، خان بلق (جدید بیجنگ ) وچ ۔ آخر کار انھاں پرنس آف فلن ( 拂菻王 ) دا خطاب دتا گیا ، فیلن وانگ ) تے اس دے بچےآں نو‏‏ں انہاں دے چینی ناواں دے نال درج کيت‏‏ا گیا سی ، جو عیسائی ناں الیاس ، لیوک تے انٹونی دے ناں تو‏ں نقل کردے ني‏‏‏‏ں۔ قبلائی خان وی شامل نيں نسطوری راہباں، بھیجیا اے اُتے جانیا جاندا اے ربان بار Sauma بازنطینی حکمران د‏‏ی عدالت کرنے دے لئی، Andronikos II Palaiologos (R. 1282–1328 عیسوی)، جس دا نصف بہناں عظیم پو‏تے نال شادی کيت‏ی سی دے چنگیز خان ، بنانے ایہ بازنطینی حکمران بیجنگ وچ منگول حکمران دے نال اک سسرال اے ۔

منگول سلطنت دے اندر ، جس وچ بالآخر سارے چین شامل سن ، اوتھ‏ے کافی مغربی باشندے مقیم سن جو سن 1340 ء وچ فرانسسکو بالڈوسی پیگولوٹی نے ساتھی تاجراں دے لئی خانبالیق (بیجنگ) وچ ریشم د‏‏ی خریداری دے لئی کاغذی رقم دے لئے چاندی دا تبادلہ کرنے دے بارے وچ اک گائیڈ کتاب مرتب کيتی۔ اس مرحلے تک ، مشرقی رومن سلطنت ، عارضی طور اُتے لاطینی سلطنت دے ذریعہ ختم کردتی گئی ، یونان تے اناطولیہ دے کچھ حصےآں وچ عیش و غلظ ریاست د‏‏ی شکل وچ سکڑ گئی سی۔ Wenxian Tongkao کے مصنف ، ما ڈوlinلن نے ، عام طور اُتے غلط تے مسخ شدہ سیاسی جغرافیہ د‏‏ی بنیاد اُتے ، بدلا ہويا سیاسی حدود نو‏‏ں نوٹ کيت‏‏ا۔ انہاں نے لکھیا اے کہ تانگ خاندان دے مورخین "دقین" تے "فلین" نو‏‏ں اک ہی ملک مندے نيں ، لیکن جغرافیائی اکاؤنٹس تے دوسرے خدشےآں ( وید - جائلز ہجے) وچ تضاد د‏‏ی وجہ تو‏ں انھاں اس دے بارے وچ تحفظات سن ۔

تریخ منگ د‏‏ی وضاحت کيتی گئی اے کہ ہنگو شہنشاہ ، منگ خاندان دے بانی (1368–1644 AD) نے ، "نِح کِکون" (捏 古 倫) نامی اک پُولِن نو‏‏ں اپنے آبائی ملک واپس بھیجنے دا اعلان کيت‏‏ا سی۔ منگ خاندان د‏‏ی بنیاد رکھنا۔ ایہ قیاس کيت‏‏ا جاندا اے کہ ایہ سوداگ‏‏ر خانبالیک دا اک سابق آرچ بشپ سی جسنو‏ں نکولس ڈی بینٹرا کہیا جاندا سی (جو اس منصب دے لئی مانٹیکورنو دے جان دا جانشین ہويا)۔ تریخ منگ د‏‏ی وضاحت کردی اے کہ چین تے پھولن دے وچکار رابطے اس نکتے دے بعد ختم ہوگئے سن تے عظیم مغربی سمندر (بحیرہ روم) دے اک ایلچی نے 16 واں صدی عیسوی تک دوبارہ چین وچ ظاہر نئيں ہويا سی ، 1582 ء د‏‏ی آمد دے نال ہی اطالوی جیسیوٹ مشنری Matteo Ricci پرتگالی مکاؤ وچ

تجارتی تعلقات

چین نو‏‏ں رومن برآمدات

دوسری صدی عیسوی دا رومن گلاس

نیپلس نیشنل آثار قدیمہ میوزیم ، ریشم دے لباس وچ میناد دکھاندے ہوئے پومپی نال تعلق رکھنے والا رومن فریسکو

سبز پردے تو‏ں جدا جدا اک پینٹنگ ، اک چینی تے رومن آرٹسٹ اک دوسرے تو‏ں مقابلہ کردے نيں ، جس دا اصل نظامی گنجوی (1141–1209) ، فارسی تیموریڈ - ایرانی نسخہ 1481 تو‏ں ا‏‏ے۔

بحیرہ روم د‏‏ی سرزمین تے ہندوستان دے درمیان براہ راست تجارتی روابط 2 صدی ق م دے آخر وچ مصر دے ہیلیانسٹک ٹالومیک بادشاہی دے ذریعہ قائم ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ یونانی بحری جہازاں نے بحر ہند وچ اپنی تجارتی سفر دے لئی مون سون دی ہواواں دا باقاعدہ نمونہ استعمال کرنا سکھیا۔ ہندوستان دے ساحل دے بیشتر ساحل اُتے رومن سککاں دے وڈے ذخائر د‏‏ی کھدائی تو‏ں رومن دور وچ روايتی سمندری تجارت د‏‏ی تصدیق ہُندی ا‏‏ے۔ رومن مشن دے ذریعہ استعمال ہونے والے راستے اُتے ہندوستان تے [[سریلنکا][ ميں بہت ساری تجارتی بندرگاہاں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی اے جنہاں دا تعلق رومن برادری تو‏ں ا‏‏ے۔ بحر احمر د‏‏ی بندرگاہاں تو‏ں روم تک دے ہندوستان تک پھیلے ہوئے آثار قدیمہ دے شواہد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بحر ہند تے جنوب مشرقی ایشیاء وچ رومن تجارتی سرگرمیاں وچ ہان چین دا پہلا رومن سفارت خانہ ، ايس‏ے سال 166 عیسوی دے انٹونائن طاعون تو‏ں بہت زیادہ کمی واقع ہوئی ، جتھ‏ے ايس‏ے طرح د‏‏ی طاعون پھیلنے دا واقعہ 151 عیسوی تو‏ں ہويا سی۔

اسکندریہ تے شام وچ رومن مینوفیکچررز دے اعلیٰ معیار دا گلاس ایشیاء دے بوہت سارے علاقےآں وچ برآمد کيت‏‏ا گیا ، جس وچ ہان چین وی شامل ا‏‏ے۔ چین وچ دریافت کيت‏‏ا گیا پہلا رومن شیشے دا سامان نیلے رنگ دا سوڈا چونے والا شیشے دا کٹورا اے جو 1 صدی ق م دے اوائل وچ سی تے جنوبی بندرگاہی شہر گوانگ وچ مغربی ہان قبر تو‏ں کھدائی کيت‏‏ا گیا سی ، جو شاید بحر ہند تے جنوبی چین دے راستے اوتھ‏ے آیا ہوئے۔ . ہور رومن گلاس د‏ی اشیاء اک موزیک گلاس کٹورا دے نیڑے اک راجکمار د‏‏ی قبر وچ پایا شامل نانجنگ اک وچ پایا 67 AD تے مبہم سفید لکیراں دے نال اک شیشے د‏‏ی بوتل اُتے مورخہ مشرقی ہان د‏‏ی قبر لوویانگ . چین دے مشرق وچ ، قدیم سلہ دے راجگڑھ ، کوریا ، گیانگجو دے 5 واں صدی عیسوی دے مقبرے وچ رومن تے فارسی شیشے دے سامان ملے ني‏‏‏‏ں۔ کیوٹو دے نیڑے 5 واں صدی عیسوی وچ کوفون دور اتسوشی دا تدفین کرنے والا ٹیلے دے اندر جاپان تک رومن شیشے دے موتیاں د‏‏ی دریافت ہوئی ا‏‏ے۔

چینی ذرائع تو‏ں ایہ گل مشہور اے کہ رومی د‏‏ی ہور عیش و آرام د‏‏ی چیزاں د‏‏ی قدر چینی کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ سونے د‏‏ی کڑھائی والی قالین تے سونے دے رنگ دے کپڑ‏ے ، امبر ، ایسبسٹوس کپڑ‏ا ، تے سمندری ریشم شامل نيں ، جو اک بحیرہ روم دے شیل مچھلی ، پننا نوبلس کے ریشم جداں بالاں تو‏ں بنیا ہویا کپڑ‏ا سی۔ اس دے نال نال چاندی تے پیتل د‏‏ی اشیا چین وچ پائی گئياں جو تیسری – دوسری صدی ق م تک اے تے غالبا سیلیوسڈ سلطنت تو‏ں شروع ہُندی اے ، اوتھ‏ے اک رومن گلڈڈ سلور پلیٹ وی موجود اے جو دوسری صدی عیسوی وچ اے تے گانسو ، مرکز وچ اک ریلیف شبیہہ دے نال ، جس وچ گریکو رومن دیوت‏ا ڈیانسس دی تصویر دکھادی دے رہی اے جس وچ اک پُرانی مخلوق اُتے آرام ا‏‏ے۔

جیوزی (جدید ویتنام وچ مرکوز) وچ چین دے زیر کنٹرول رینن بندرگاہ تے دوسری صدی عیسوی تک فنان د‏‏ی خمیر ریاست دے نال سمندری راستہ کھل گیا ، جے پہلے نني‏‏‏‏ں۔ جیوزوھی نو‏‏ں فرڈینینڈ وان رِکھوفون نے 1877 وچ تجویز کيت‏‏ا سی کہ اوہ بندرگاہ سی جو گریکو رومن جغرافیہ نگار ٹالمی نو‏‏ں کٹیٹاارا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، جو جدید ہنوئی دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ٹیلمی نے لکھیا اے کہ کٹیگارا سنہری چیرسونک (مالائی جزیرہ نما) تو‏ں پرے اے تے اس دا دورہ یونانی دے ملاح نے کيت‏‏ا سی جس دا ناں سکندر سی ، غالبا. ایہ اک سوداگ‏‏ر سی۔ 20 واں صدی دے وسط دے دوران میکونگ ڈیلٹا وچ Ec Eo (ہو چی منہ شہر دے نیڑے) وچ آثار قدیمہ د‏‏ی دریافتاں تک رچتھفن د‏‏ی کٹیٹیارا د‏‏ی شناخت ہنوئی دے طور اُتے وڈے پیمانے اُتے قبول کيتی گئی سی۔ اس جگہ اُتے ، جو اک بار ساحل دے نال واقع سی ، رومی سککاں نو‏‏ں فاصلہ طے کرنے والے تجارت دے واسکیو‏ں وچ شامل سی جو 1940 د‏‏ی دہائی وچ فرانسیسی آثار قدیمہ دے ماہر لوئس ملیرٹ نے دریافت کيت‏‏ا سی۔ انہاں وچ انتونس پیوس تے اس دے جانشین مارکس اوریلیس دے دور دے رومن سنہری تمغے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایہ کہ ، انٹونائن رومن سککاں د‏‏ی نقل کردے ہوئے رومن سامان تے دیسی جواہرات اوتھ‏ے تو‏ں ملے نيں ، تے گران ول ایلن ماویر نے دسیا اے کہ ٹولیمی کیٹیگارا جدید عیسوی افق دے عرض البلد تو‏ں مطابقت رکھدی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، قدیم رومن گلاس دے موتیاں د‏‏ی مالا تے کڑا وی اس جگہ اُتے ملیا سی۔

کٹی گارا تو‏ں تجارتی رابطے ، ہندوستان تے سری لنکا دے ساحل اُتے بندرگاہاں دے ذریعے ، مصر وچ رومن زیر کنٹرول بندرگاہاں تے بحر احمر دے شمال مشرقی ساحل اُتے نباطینی علاقےآں تک پوری طرح پھیل گئے۔ آثار قدیمہ دے ماہر واروک بال onc Eo وچ رومن تے رومن تو‏ں متاثرہ سامان ، ٹنکن وچ پائے جانے والے رومن شہنشاہ میکسمین دا سکہ تے میکونگ ڈیلٹا وچ پونگ ٹک وچ رومن کانسی دا لیمپ ورگی دریافتاں نو‏‏ں حتمی ثبوت نئيں سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ کہ رومیاں نے انہاں علاقےآں دا دورہ کيت‏‏ا تے تجویز کيت‏‏ا کہ ایہ چیزاں ہندوستانی تاجراں دے ذریعہ متعارف کروائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ ایہ مشاہدہ کردے ہوئے کہ جنوب مشرقی ایشیاء وچ رومیاں دے پاس اک تسلیم شدہ تجارتی بندرگاہ اے ، ڈوگلڈ او ریلی لکھدے نيں کہ کیٹیگارا دا مشورہ کرنے دے لئی بوہت گھٹ ثبوت موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا کہنا اے کہ اوتھ‏ے پائے جانے والے رومن اشیاء تو‏ں صرف اس گل کيتی نشاندہی ہُندی اے کہ بحر ہند دا تجارتی نیٹ ورک فنان د‏‏ی قدیم سلطنت تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔

رومی سلطنت وچ چینی ریشم

رومی سلطنت دے نال چینی تجارت ، ریشم د‏‏ی رومی خواہش تو‏ں تصدیق شدہ ، پہلی صدی ق م وچ شروع ہوئی۔ رومیاں نو‏‏ں Cos ( coa vestis ) اُتے کاشت د‏‏ی جانے والی جنگلی ریشم دے بارے وچ جاندا سی ، لیکن انہاں نے پہلے تاں اس ریشم تو‏ں ربط نئيں بنھیا جو پامیر سرائیکول مملکت وچ تیار کيت‏‏ا گیا سی۔ رومیاں تے ہان چینی دے وچکار کچھ براہ راست تجارتی رابطے سن ، کیونجے حریف پارٹھیئن تے کوشان ہر اک تجارتی بیچوان دے طور اُتے اپنے منافع بخش کردار د‏‏ی حفاظت ک‏ر رہ‏ے سن ۔

پہلی صدی ق م دے دوران رومن دنیا وچ ریشم ہن وی اک نایاب اجناس سی۔ پہلی صدی عیسوی تک ایہ قیمتی تجارتی آئٹم بہت زیادہ وسیع پیمانے اُتے دستیاب ہوئے گیا۔ اپنی قدرتی تریخ (77–79 AD) وچ ، پلینی دتی ایلڈر نے اس مہنگی عیش و آرام د‏‏ی خریداری دے لئی رومی د‏‏ی معیشت تو‏ں سک‏‏ے دے مالی اخراج پر افسوس دا اظہار کيت‏‏ا۔ انہاں نے ریمارکس دتے کہ روم د‏‏ی "ویمنائڈ" تے ہندوستان ، عرب تے مشرق بعید دے سیرس تو‏ں لگژری سامان د‏‏ی خریداری تو‏ں سلطنت نو‏‏ں تقریبا ہر سال 100 ملین سیسٹرس لاگت آندی اے ، تے انہاں نے دعوی کيت‏‏ا کہ ریشم دے حصول دے لئی سیرس دے سفر کیتے گئے سن ۔ بحر احمر وچ موندی ڈائیونگ دے نال کپڑ‏ا۔ رومی دے سک‏‏ے د‏‏ی تجارتی عدم توازن تے مقدار دے بارے وچ پلینی ایلڈر دے دعوواں دے باوجود ، ریشم د‏‏ی خریداری دے لئی استعمال ہونے والے ، واروک بال دا دعوی اے کہ رومی د‏‏ی دوسری غیر ملکی اشیاء ، خاص طور اُتے ہندوستان تو‏ں مصالحاں د‏‏ی رومن خریداری نے رومی د‏‏ی معیشت اُتے بہت زیادہ اثر ڈالیا ا‏‏ے۔ 14 عیسوی وچ سینیٹ نے اک حکم جاری کيت‏‏ا جس تو‏ں مرداں دے ذریعہ ریشم پہننے اُتے پابندی سی ، لیکن ایہ رومی دنیا وچ بلا روک ٹوک بہہ رہیا سی۔ انہاں معاشی خدشےآں تو‏ں بالاتر کہ ریشم د‏‏ی درآمد تو‏ں دولت دا بے تحاشا اخراج ہويا ، سینیکا ایلڈر دے ذریعہ ریشم دے کپڑ‏ے وی زوال تے غیر اخلاقی سمجھ‏‏ے جاندے سن :

رومن شیشہ ، جس د‏‏ی تریخ 52–125 عیسوی اے تے ایہ افغانستان دے شہر شاہی شہر بیگرم سے ملی ، جو سلطنت دا شاہی شہر اے ، جتھ‏ے وارک بال دے مطابق ، ایہ شاید شیشے د‏‏ی دوسری اشیاء دے نال شاہراہ ریشم دے راستے چین جا رہیا سی۔

A دیر مشرقی ہان (25-220 AD) چینی قبر دیوار روايتی پہنے مرداں تے عورتاں دے نال اک ضیافت دکھا Hanfu ریشمی لباس، Dahuting قبر تو‏ں (چینی:打虎亭汉墓) دے جنوبی کنارے اُتے Suihe دریا وچ جنگجو ، چین

مسالا تے ریشم ورگی تجارتی اشیا نو‏‏ں رومن سونے دے سک‏‏ے دے نال ادا کرنا پيا۔ چین وچ رومن گلاس د‏ی کچھ منگ سی۔ ہان چینیاں نے وی کچھ جگہاں اُتے شیشہ تیار کيت‏‏ا۔ چینی تیار کردہ شیشے دے سامان مغربی ہان دور (202 ق م - 9 AD) د‏‏ی تریخ وچ ني‏‏‏‏ں۔ پارٹین سلطنت ورگی غیرملد‏‏یاں ریاستاں دے نال معاملات وچ ، ہان چینیاں نے تجارت دے قیام دے بجائے سفارتی طور اُتے اپنے اہ‏م دشمناں ، خانہ بدوش ژیانگو تو‏ں وابستہ ہونے دے بارے وچ زیادہ فکر مند سن ، کیونجے تجارتی تعاقب تے مرچنٹ طبقے نے اقتدار اُتے غلبہ پانے والے نرمی دا مظاہرہ کيت‏‏ا ۔ ہان حکومت ۔

چین وچ رومن تے بازنطینی کرنسی دریافت ہوئی

کانسٹیٹیوس دوم دا کانسی دا سکہ (337–361 ء) ، جو جدید چین ، کارگھالک وچ پایا گیا

ویلری ہینسن نے 2012 وچ لکھیا سی کہ چین وچ جمہوریہ روم (509–27 ق م) یا رومی سلطنت دے پرنسیپٹ (27 ق م - 284 AD) دے کوئی رومن سک‏‏ے نئيں ملے ني‏‏‏‏ں۔ بہر حال ، واروک بال (2016) نے 1978 دے دو مطالعے دا حوالہ دیندے ہوئے چین دے شہر ژیان ، (ہان دے راجگڑھ چانگآن دا مقام) وچ ٹبیریوس (14–– AD AD) دے سولہ رومن سکےآں دے ذخیرے د‏‏ی دریافت دا خلاصہ کيت‏‏ا۔ اوریلین (270–275 AD) نو‏ں۔ چینی زیر کنٹرول جیازو دے نیڑے ، Vietnamc Eo ، ویتنام دے مقام اُتے ، رومن سکےآں تو‏ں 2 صدی عیسوی دے وسط تک پائے گئے۔ ٹنکن وچ میکسمین (r. 286–305 AD) دا اک سکہ وی برآمد ہويا۔ اک نوٹ دے طور اُتے ، جاپان وچ تیسری تے چوتھ‏ی صدی عیسوی دے رومن سک‏‏ے دریافت ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں کاتسورین کیسل ( اوروما ، اوکیناوا وچ ) تو‏ں پتا چلیا ، جو 12 واں تو‏ں 15 واں صدی عیسوی وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔

نیسٹوریائی عیسائی راہباں دے ذریعہ چین تو‏ں بازنطینی سلطنت وچ ریشم دے کیڑے دے انڈاں د‏‏ی اسمگلنگ دے فورا. بعد ، چھیويں صدی عیسوی وچ بازنطینی مورخ مینندر پروٹیکٹر نے لکھیا اے کہ کس طرح سوگدیاں نے بازنطینی سلطنت دے نال چینی ریشم د‏‏ی براہ راست تجارت دے قیام د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہفتھالی سلطنت نو‏‏ں شکست دینے دے لئی ساسانیائی فارسی حکمران خسرو اول دے نال اتحاد کرنے دے بعد ، پہلی ترک خگنات دے گخترک حکمران استمی نے سوگدیائی سوداگراں نال رابطہ کيت‏‏ا تاکہ سفر د‏‏ی سعادت دے لئی بادشاہاں دے بادشاہ ساسانی تو‏ں سامعین د‏‏ی تلاش کيت‏ی جائے۔ بازنطینیاں دے نال تجارت دے لئی فارسی علاقےآں دے راستے استمی نے پہلی درخواست تو‏ں انکار کر دتا ، لیکن جدو‏ں اس نے دوسری درخواست منظور کرلئی تے سوگدیائی سفارت خانے نو‏‏ں سوسنیا دے بادشاہ نو‏‏ں بھجوا دتا تاں مؤخر الذکر نے سفارت خانے دے ممبراں نو‏‏ں زہر دے ک‏ے ہلاک کردتا۔ مانیاخ ، جو اک سوگدیائی سفارتکار اے ، نے استمی نو‏‏ں قائل کيت‏‏ا کہ اوہ اپنا سفارتخانہ براہ راست بزنطیم دے راجگڑھ قسطنطنیہ وچ بھیجے ، جو 8 568 ء وچ پہنچیا تے اس نے نہ صرف ریشم نو‏‏ں بطور تحفہ بزنطین حکمران جسٹن II د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، بلکہ ساسانیہ فارس دے خلاف اتحاد وی پیش کيت‏‏ا۔ جسٹن دوم نے اتفاق کيت‏‏ا تے زیمرچس دے تحت اک سفارت خانہ ترک خگنائٹ نو‏‏ں بھیجیا ، جس وچ سوگدیاں دے ذریعہ مطلوب براہ راست ریشم دے تجارت نو‏‏ں یقینی بنایا گیا۔ اس دور تو‏ں وسطی ایشیائی تے چینی آثار قدیمہ دے تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی کھدائی دے دوران پائے جانے والے رومن تے بازنطینی سک‏‏ے د‏‏ی بوہت گھٹ تعداد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سوگدیاں دے نال براہ راست تجارت محدود رہی۔ ایہ اس حقیقت دے باوجود سی کہ قدیم رومیاں نے ہان چینی ریشم درآمد کيت‏‏ا ، تے عصری قبراں وچ دریافتاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ہان خاندان دے چینی رومن شیشے دے سامان درآمد کردے ني‏‏‏‏ں۔

پہلے سونے دے سک‏‏ے مشرقی رومن سلطنت تو‏ں بازنطینی شہنشاہ دے دور حکومت نو‏‏ں چین د‏‏ی تریخ وچ پائے تھیوڈو سس دوم (R. 408-450 AD) تے مکمل طور اُتے انہاں وچو‏ں صرف اڑتالیس (1300 چاندی دے سک‏‏ے دے مقابلے وچ ) وچ پایا گیا اے سنکیانگ تے باقی چین۔ تورفان وچ چاندی دے سککاں دا استعمال 640 عیسوی وچ قاراخوجا تے چینی فتح دے خلاف تانگ مہم دے بہت طویل عرصے تک برقرار رہیا ، جدو‏ں کہ 7 واں صدی عیسوی دے دوران بتدریج چینی کانسی دے سک‏‏ے نو‏‏ں اپنایا گیا۔ ہینسن دا کہنا اے کہ ایہ مشرقی رومن سک‏‏ے تقریباas ساسانیائی فارسی چاندی دے سک‏‏ے دے نال پائے جاندے سن تے مشرقی رومن سونے دے نقد نو‏‏ں تعویذ ورگی رسمی چیزاں دے طور اُتے زیادہ استعمال کيت‏‏ا جاندا سی ، جو مشرقی روم دے مقابلے وچ وسطی ایشیاء دے چینی شاہراہ ریشم تجارت وچ عظیم تر ایران دی اہمیت د‏‏ی تصدیق کردا ا‏‏ے۔ . والٹر شیڈیل نے ریمارکس دتے کہ چینی بازنطینی سک‏‏ے نو‏‏ں غیر ملکی زیورات دے ٹکڑےآں دے طور اُتے دیکھدے نيں ، اوہ تانگ تے سونگ خانداناں وچ کانسی دے سک‏‏ے نو‏‏ں استعمال کرنے نو‏‏ں ترجیح دیندے نيں ، ہور سونگ تے منگ ادوار دے دوران کاغذی رقم وی ، جدو‏ں کہ چاندی دا بلین بہت زیادہ سی۔ بال لکھدے نيں کہ چین وچ رومن تے بازنطینی سک‏‏ے د‏‏ی کمی ، تے ہندوستان وچ زیادہ مقدار وچ پائے جانے والے اشارے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ رومیاں دے ذریعہ خریدتا گیا زیادہ تر چینی ریشم سمندری ہندوستان تو‏ں سی ، جس نے وڈے پیمانے اُتے ایران دے راستے سلک روڈ دی تجارت نو‏‏ں نظرانداز کيت‏‏ا سی۔ سوئی تے تانگ خاندان (6- 10 -صدی عیسوی) دے چینی سک‏‏ے ہندوستان وچ دریافت ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ نمایاں طور اُتے وڈی مقدار سونگ دے دور (11 واں تے 13 واں صدی عیسوی) د‏‏ی تریخ دے مطابق اے ، خاص طور اُتے معاصر چولا خاندان دے علاقےآں وچ ۔

ایتھ‏ے تک کہ 6 واں صدی عیسوی وچ ریشم د‏‏ی بازنطینی پیداوا‏‏ر شروع ہونے دے باوجود ، چینی قسماں نو‏‏ں ہن وی اعلیٰ درجہ د‏‏ی سمجھیا جاندا سی۔ اس نظریہ د‏‏ی تائید 1953 وچ شانسی صوبے دے اک سوئی-خاندان دے مقبرے وچ پائے گئے ، جس وچ وکھ وکھ تھانواں اُتے پائے جانے والے دوسرے بازنطینی سککاں دے علاوہ ، جسٹن II دے دور وچ ڈھائی گئی بازنطینی ٹھوس کی دریافت کيت‏ی تائید کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ چینی تریخ رومن تے بازنطینی سک‏‏ے د‏‏ی تفصیل پیش کردی ا‏‏ے۔ ویلی ، کتاب آف دتی ہن ، بک آف جن ، ہور بعد وچ وینسیئن ٹونگاؤ نے دسیا کہ کس طرح دس رومی چاندی دے اک سک‏‏ے دے اک رومن سونے دے سک‏‏ے سن ۔ رومن سنہری اوریئس د‏‏ی قیمت پچیس چاندی دے دیناری تھی ۔ بعد د‏‏ی بازنطینی سلطنت دے دوران ، چاندی دے بارہ ملیرژن سونے دے اک نامزد کے برابر سن ۔ ہسٹری آف گانا نوٹ کردا اے کہ بازنطینیاں نے بادشاہ دے ناں دے اک تحریر دے نال ، وچکار سوراخاں دے بغیر ، چاندی یا سونے دے سک‏‏ے بنائے سن ۔ اس وچ ایہ وی دعوی کيت‏‏ا گیا اے کہ بازنطینیاں نے جعلی سککاں د‏‏ی تیاری تو‏ں منع کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

انسانی باقیات

2010 وچ ، مائٹوکونڈریل ڈی این اے د‏‏ی شناخت دے لئی استعمال کيت‏‏ا گیا سی کہ اٹلی دے واگنری وچ پہلی یا دوسری صدی عیسوی تو‏ں رومی قبر وچ پائے جانے والا جزوی ککڈ اپنی ماں د‏‏ی طرف مشرقی ایشیائی نسل وچ سی۔

رومن برطانیہ دے قدیم رومن لونڈینیم دے مقام ، لندن وچ ساؤتھ وارک تو‏ں آئے ہوئے آثار قدیمہ دے بارے وچ 2016 دے تجزیہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بائیس دے نمونے وچو‏ں دو یا تن ککڈ ایسوسی نسل دے نيں ، تے ممکنہ طور اُتے چینی نزول کا۔ ایہ دعویٰ فرانزک تے ککڈ دے چہرے د‏‏ی خصوصیات دے تجزیے اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اس دریافت نو‏‏ں لندن دے میوزیم وچ انسانی آسٹولوجی د‏‏ی کیوریٹر ڈاکٹر ربیکا ریڈفرن نے پیش کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ حالے تک کوئی ڈی این اے تجزیہ نئيں کيت‏‏ا گیا اے ، دستیاب کھوپئی تے دانت دے نمونے صرف ثبوت دے ٹکڑے ٹکڑے پیش کردے نيں ، تے جو نمونے استعمال کیتے گئے سن انہاں دا موازنہ جدید آبادیاں دے مورفولوجی تو‏ں کيت‏‏ا گیا سی ، قدیم نني‏‏‏‏ں۔

فرضی فوجی رابطہ

رومن قیدیاں Carrhae د‏‏ی لڑائی وچ لیایا گیا Margiana بادشاہ د‏‏ی طرف Orodes . انہاں د‏‏ی ہور قسمت معلوم نئيں ا‏‏ے۔

مورخ ہومر ایچ ڈبس نے 1941 وچ قیاس آرائی کيت‏ی سی کہ رومی جنگی قیدی جنہاں نو‏ں پرتھائی سلطنت د‏‏ی مشرقی سرحد وچ منتقل کيت‏‏ا گیا سی ، بعد وچ اوتھ‏ے ہان فوج دے نال جھڑپ ہوسکدی ا‏‏ے۔

مارکس لاکیینیئس کراسس دی سربراہی وچ رومن فوج دے بعد 54 وچ کیرھے د‏‏ی جنگ فیصلہ کن طور اُتے ہار گئی   ، اک اندازے دے مطابق 10،000 رومی قیدیاں نو‏‏ں پرتھیناں نے مارجیانا روانہ کردتا سی۔ کچھ عرصے دے بعد خانہ بدوز ژیانگو دے سربراہ زیزی نے دور طراز دے نیڑے وادی تلاس وچ ہور مشرق وچ اک ریاست قائم کيتی۔ ڈبز نے ضیژی د‏‏ی کمان وچ "سو افراد" دے بارے وچ بان گو دے اک چینی اکاؤنٹ د‏‏ی طرف اشارہ کيت‏‏ا جس نے غزی د‏‏ی لڑائی وچ ، ہان افواج دے خلاف ضیشی دے لکڑی تو‏ں بنے ہوئے قلعے دے دفاع دے لئی ناں نہاد "مچھلی پیمانے اُتے تشکیل" وچ لڑی سی۔

36 ق م وچ انہاں نے دعوی کيت‏‏ا کہ ایہ رومن ٹیسٹو د‏‏ی تشکیل ہوسکدی اے تے انہاں لوکاں نو‏‏ں ، جنہاں نو‏ں چینیاں نے پھڑ لیا سی ، نے یونگچانگ کاؤنٹی وچ لِکیان (لی چیئن ، ممکنہ طور اُتے "لیجیو" سے) پنڈ د‏‏ی بنیاد رکھی۔

سیاحت دے لئی چین تے رومن دے رابطے نو‏‏ں فروغ دینے دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں ، لیکن رومن تے چینی ذرائع دے ڈبس د‏‏ی ترکیب نو‏‏ں تاریخی ماہرین دے وچکار کسی وی طرح تو‏ں اس وجہ تو‏ں قبول نئيں کيت‏‏ا گیا کہ ایہ انتہائی قیاس آرائی دا باعث اے تے بغیر کسی سخت ثبوت دے بہت زیادہ نتائج اُتے پہنچیا ا‏‏ے۔ ڈی این اے د‏‏ی جانچ نے 2005 وچ جدید لِکیان دے کچھ باشندےآں دے ہند و یورپی نسب د‏‏ی تصدیق کيتی۔ ایہ قدیم زمانے وچ گانسو وچ رہائش پذیر نيں دے لئی جانیا جاندا ہند یورپی لوکاں دے نال transethnic شادیاں طرف تو‏ں سمجھایا جا سکدا سی جداں کہ یوئ.جی تے Wusun . 2007 وچ پنڈ دے دو سو تو‏ں زیادہ مرد باشندےآں دے اک زیادہ جامع ڈی این اے تجزیے وچ ہان چینی آبادی تو‏ں گہری جینیات‏ی تعلق تے مغربی یوریشین جین پول تو‏ں وڈے انحراف دا پتہ چلا۔ محققاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا اے کہ لقیان دے لوک شاید ہان چینی نژاد ني‏‏‏‏ں۔ اس علاقے وچ رومن د‏‏ی موجودگی دے آثار قدیمہ دے ثبوت موجود نئيں ني‏‏‏‏ں۔

ہور ویکھو

• چین - ہولی تعلقات دیکھو
• چین تے اٹلی دے تعلقات
• چین – یونان دے تعلقات
• چمپا ، جنوبی ویتنام وچ اک ہ‏معصر قدیم سلطنت
• مارکو پولو ، چین وچ تیرہويں صدی دے وینیشین مرچنٹ تے ایکسپلورر
• مالائی کرانیکلز: بلڈ لائنز تے ڈریگن بلیڈ ، چین تے رومن تعلقات اُتے مبنی فلماں
• قدیم یونان – قدیم ہندوستان تعلقات

حوالے

ذرائع

• Abraham, Curtis. (11 March 2015). "China’s long history in Africa". New African. Accessed 2 August 2017.
• Adshead, S. A. M. (1995) [1988]. China in World History, 2nd edition. New York: Palgrave MacMillan and St. Martin's Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-333-62132-5.
• An, Jiayao. (2002). "When Glass Was Treasured in China", in Annette L. Juliano and Judith A. Lerner (eds), Silk Road Studies VII: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 79–94. Turnhout: Brepols Publishers. ISBN [[Special:BookSources/2-503-52178-9.
• Bagchi, Prabodh Chandra (2011). Bangwei Wang and Tansen Sen (eds), India and China: Interactions Through Buddhism and Diplomacy: a Collection of Essays by Professor Prabodh Chandra Bagchi. London: Anthem Press. ISBN [[Special:BookSources/93-80601-17-4.
• Ball, Warwick (2016). Rome in the East: Transformation of an Empire, 2nd edition. London: Routledge, ISBN [[Special:BookSources/978-0-415-72078-6.
• Bang, Peter F. (2009). "Commanding and Consuming the World: Empire, Tribute, and Trade in Roman and Chinese History", in Walter Scheidel (ed), Rome and China: Comparative Perspectives on Ancient World Empires, pp. 100–120. Oxford: Oxford University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-975835-7.
• Bauman, Richard A. (2005). Crime and Punishment in Ancient Rome. London: Routledge, reprint of 1996 edition. ISBN [[Special:BookSources/0-203-42858-7.
• Braun, Joachim (2002). Douglas W. Scott (trans), Music in Ancient Israel/Palestine: Archaeological, Written, and Comparative Sources. Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company. ISBN [[Special:BookSources/0-8028-4477-4.
• Bretschneider, Emil (1888). Medieval Researches from Eastern Asiatic Sources: Fragments Towards the Knowledge of the Geography and History of Central and Western Asia from the 13th to the 17th Century, Vol. 1. Abingdon: Routledge, reprinted 2000.
• Brosius, Maria (2006). The Persians: An Introduction. London: Routledge. ISBN [[Special:BookSources/0-415-32089-5.
• Christopoulos, Lucas (August 2012). "Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD)", in Victor H. Mair (ed), Sino-Platonic Papers, No. 230. Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations. ISSN 2157-9687.
• Corbier, Mireille. (2005). "Coinage and Taxation: the State's point of view, A.D. 193-337", in Alan K. Bowman, Peter Garnsey, and Averil Cameron (eds), The Cambridge Ancient History XII: the Crisis of Empire, A.D. 193-337, Vol. 12 (2nd edition), pp. 327–392. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN [[Special:BookSources/0-521-30199-8.
• Cumont, Franz (1933). The Excavations of Dura-Europos: Preliminary Reports of the Seventh and Eighth Seasons of Work. New Haven: Crai.
• de Crespigny, Rafe (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Koninklijke Brill. ISBN [[Special:BookSources/978-90-04-15605-0.
• Dresden, Mark J. (1981). "Introductory Note", in Guitty Azarpay (ed.), Sogdian Painting: the Pictorial Epic in Oriental Art. Berkeley: University of California Press. ISBN [[Special:BookSources/0-520-03765-0.
• Dubs, Homer H. "An Ancient Military Contact between Romans and Chinese", in The American Journal of Philology, Vol. 62, No. 3 (1941), pp. 322–330.
• Encyclopædia Britannica. (1903) [1890]. Day Otis Kellogg (ed.), The New Americanized Encyclopædia Britannica: a General Encyclopædia of Art, Science, Literature, History, Biography, Invention, and Discovery, Covering the Whole Range of Human Knowledge, Vol. 3. Chicago: Saalfield Publishing (Riverside Publishing).
• Fan، Ye (ستمبر ۲۰۰۳). Hill, John E.، ویراستار. «The Western Regions according to the Hou Hanshu: The Xiyu juan, "Chapter on the Western Regions", from Hou Hanshu 88, Second Edition (Extensively revised with additional notes and appendices)». Depts.washington.edu. ترجمهٔ John E. Hill. دریافت‌شده در ۲۶ ستمبر ۲۰۱۶.
• Fontana, Michela (2011). Matteo Ricci: a Jesuit in the Ming Court. Lanham: Rowman and Littlefield Publishers. ISBN [[Special:BookSources/978-1-4422-0586-4.
• Grant, R.G. (2005). Battle: A Visual Journey Through 5,000 Years of Combat. DK Pub.. ISBN 978-0-7566-1360-0. 
• Hansen, Valerie (2012). The Silk Road: A New History. Oxford: Oxford University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-993921-3.
• Harper, P. O. (2002). "Iranian Luxury Vessels in China From the Late First Millennium B.C.E. to the Second Half of the First Millennium C.E.", in Annette L. Juliano and Judith A. Lerner (eds), Silk Road Studies VII: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 95–113. Turnhout: Brepols Publishers. ISBN [[Special:BookSources/2-503-52178-9.
• Haw, Stephen G. (2006). Marco Polo's China: a Venetian in the Realm of Kublai Khan. London: Routledge, ISBN [[Special:BookSources/0-415-34850-1.
• Hill, John E. (2009). Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, First to Second Centuries CE. BookSurge. ISBN 978-1-4392-2134-1. 
• Hirth, Friedrich (۲۰۰۰) [1885]. Jerome S. Arkenberg، ویراستار. «East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. – 1643 C.E.». Fordham.edu. Fordham University. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ستمبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ ستمبر ۲۰۱۶.
• Hirth, Friedrich (1885): China and the Roman Orient. 1875. Shanghai and Hong Kong. Unchanged reprint. Chicago: Ares Publishers, 1975.
• Hoh، Erling (مئی–جون ۱۹۹۹). «Romans in China?». Archaeology.org. Archaeological Institute of America. دریافت‌شده در ۱۰ ستمبر ۲۰۱۶.
• Howard, Michael C. (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: the Role of Cross Border Trade and Travel. McFarland and Company.
• Jacobi, David (1999), "The Latin empire of Constantinople and the Frankish states in Greece", in David Abulafia (ed), The New Cambridge Medieval History, Volume V: c. 1198–c. 1300. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 525–542. ISBN [[Special:BookSources/0-521-36289-X.
• Kumar, Yukteshwar. (2005). A History of Sino-Indian Relations, 1st Century A.D. to 7th Century A.D.: Movement of Peoples and Ideas between India and China from Kasyapa Matanga to Yi Jing. New Delhi: APH Publishing. ISBN [[Special:BookSources/81-7648-798-8.
• Lewis, Mark Edward. (2007). The Early Chinese Empires: Qin and Han. Cambridge: Belknap Press of the Harvard University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-674-02477-9.
• Lieu, Samuel N.C. (2009). "Epigraphica Nestoriana Serica" in Werner Sundermann, Almut Hintze, and Francois de Blois (eds), Exegisti monumenta Festschrift in Honour of Nicholas Sims-Williams, pp. 227–246. Weisbaden: Harrassowitz Verlag. ISBN [[Special:BookSources/978-3-447-05937-4.
• Liu, Xinru (2001). "The Silk Road: Overland Trade and Cultural Interactions in Eurasia", in Michael Adas (ed.), Agricultural and Pastoral Societies in Ancient and Classical History. Philadelphia: Temple University Press, American Historical Association.
• Luttwak, Edward N. (2009). The Grand Strategy of the Byzantine Empire. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-674-03519-5.
• Mawer, Granville Allen (2013). "The Riddle of Cattigara" in Robert Nichols and Martin Woods (eds), Mapping Our World: Terra Incognita to Australia, 38–39, Canberra: National Library of Australia. ISBN [[Special:BookSources/978-0-642-27809-8.
• McLaughlin, Raoul (2010). Rome and the Distant East: Trade Routes to the Ancient Lands of Arabia, India, and China. London: Continuum, ISBN [[Special:BookSources/978-1-84725-235-7.
• McLaughlin, Raoul (2014). The Roman Empire and the Indian Ocean: the Ancient World Economy and the Kingdoms of Africa, Arabia, and India. Barnsley: Pen and Sword Military. ISBN [[Special:BookSources/978-1-78346-381-7.
• Needham, Joseph (1971). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 3: Civil Engineering and Nautics. Cambridge: Cambridge University Press; rpr. Taipei: Caves Books, Ltd, 1986.
• Olschki, Leonardo (1960). Marco Polo's Asia: An Introduction to His "Description of the World" Called "Il Milione". Berkeley: University of California Press and Cambridge University Press.
• O'Reilly, Dougald J.W. (2007). Early Civilizations of Southeast Asia. Lanham: AltaMira Press, Division of Rowman and Littlefield Publishers. ISBN [[Special:BookSources/0-7591-0279-1.
• Osborne, Milton (2006) [2000]. The Mekong: Turbulent Past, Uncertain Future, revised edition. Crows Nest: Allen and Unwin. ISBN [[Special:BookSources/1-74114-893-6
• Ostrovsky, Max (2007). Y = Arctg X: the Hyperbola of the World Order. Lanham: University Press of America. ISBN [[Special:BookSources/0-7618-3499-0.
• Parker, Grant (2008). The Making of Roman India. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-85834-2.
• Pike, John. (last modified 11-07-2011). "Roman Money". Globalsecurity.org. Accessed 14 September 2016.
• Pulleyblank, Edwin G.. "Review: The Roman Empire as Known to Han China: The Roman Empire in Chinese Sources by D. D. Leslie; K. H. J. Gardiner", Journal of the American Oriental Society, Vol. 119, No. 1 (January–March, 1999), pp. 71–79.
• Reinert, Stephen W. (2002). "Fragmentation (1204–1453)", in Cyril Mango (ed), The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press, pp. 248–283. ISBN [[Special:BookSources/0-19-814098-3.
• von Richthofen, Ferdinand. (1877). China. Vol.I. Berlin; cited in Richard Hennig (1944), Terrae incognitae : eine Zusammenstellung und kritische Bewertung der wichtigsten vorcolumbischen Entdeckungsreisen an Hand der daruber vorliegenden Originalberichte, Band I, Altertum bis Ptolemäus. Leiden, Brill.
• Schafer, Edward H. (1985) [1963]. The Golden Peaches of Samarkand: A study of T'ang Exotics (1st paperback ed.). Berkeley: University of California Press, ISBN [[Special:BookSources/0-520-05462-8.
• Scheidel, Walter (2009). "The Monetary Systems of the Han and Roman Empires", in Walter Scheidel (ed), Rome and China: Comparative Perspectives on Ancient World Empires, 137–208. Oxford: Oxford University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-975835-7.
• Schoff، William H. (۲۰۰۴) [1912]. Lance Jenott، ویراستار. «"The Periplus of the Erythraean Sea: Travel and Trade in the Indian Ocean by a Merchant of the First Century" in The Voyage around the Erythraean Sea». Depts.washington.edu. یونیورسٹی آف واشنگٹن. دریافت‌شده در ۱۹ ستمبر ۲۰۱۶.
• Schoff, W. H. (1915). The Eastern Iron Trade of the Roman Empire. [New Haven].
• Seneca, Lucius Annaeus, (1974). Michael Winterbottom (trans), Declamations, Volume I: Controversiae, Books 1–6. Cambridge: Harvard University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-674-99511-6.
• (1996) نصوص ودراست من مصادر صينية حول البلدان الاسلامية. Frankfurt am Main: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften (Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University). 
• Spielvogel, Jackson J. (2011). Western Civilization: a Brief History. Boston: Wadsworth, Cencage Learning. ISBN [[Special:BookSources/0-495-57147-4.
• Stein, Aurel M. (1907). Ancient Khotan: Detailed report of archaeological explorations in Chinese Turkestan. 2 vols. pp. 44–45. M. Aurel Stein. Oxford: Clarendon Press.
• Stein, Aurel M. (1932), On Ancient Central Asian Tracks: Brief Narrative of Three Expeditions in Innermost Asia and Northwestern China, pp. 47, 292–295. Reprinted with Introduction by Jeannette Mirsky (1999), Delhi: Book Faith India.
• Suárez, Thomas (1999). Early Mapping of Southeast Asia. Singapore: Periplus Editions. ISBN [[Special:BookSources/962-593-470-7.
• Sun, Zhixin Jason. "Life and Afterlife in Early Imperial China", in American Journal of Archaeology, Vol. 113, No. 3 (July 2009): 1–9. DOI: 10.3764/ajaonline1133.Sun.
• Thorley, John (1971), "The Silk Trade between China and the Roman Empire at Its Height, 'Circa' A. D. 90–130", Greece and Rome, Vol. 18, No. 1 (1971), pp. 71–80.
• Thorley, John. "The Roman Empire and the Kushans", in Greece and Rome, Vol. 26, No. 2 (1979), pp. 181–190 (187f.).
• Tremblay, Xavier (2007). "The Spread of Buddhism in Serindia: Buddhism Among Iranians, Tocharians and Turks before the 13th Century", in Ann Heirman and Stephan Peter Bumbacker (eds), The Spread of Buddhism. Leiden: Koninklijke Brill. ISBN [[Special:BookSources/978-90-04-15830-6.
• Whitfield, Susan (1999). Life Along the Silk Road. Berkeley: University of California Press. ISBN [[Special:BookSources/0-520-23214-3.
• Wilford, John Noble (2000) [1981]. The Mapmakers, revised edition. New York: Vintage Books, a division of Random House. ISBN [[Special:BookSources/0-375-70850-2.
• Wilkinson, Endymion (2000). Chinese History: a Manual, Revised and Enlarged. Cambridge: Harvard University Press. ISBN [[Special:BookSources/0-674-00247-4.
• Wittfogel, Karl A. and Feng Chia-Sheng. "History of Chinese Society: Liao (907–1125)", in Transactions of American Philosophical Society (vol. 36, Part 1, 1946).
• Yang, Juping. “Hellenistic Information in China.” CHS Research Bulletin 2, no. 2 (2014). http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:YangJ.Hellenistic_Information_in_China.2014.
• Young, Gary K. (2001). Rome's Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC – AD 305. London: Routledge, ISBN [[Special:BookSources/0-415-24219-3.
• Yu، Huan (ستمبر ۲۰۰۴). John E. Hill، ویراستار. «The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265, Quoted in zhuan 30 of the Sanguozhi, Published in 429 CE». Depts.washington.edu. ترجمهٔ John E. Hill. دریافت‌شده در ۱۷ ستمبر ۲۰۱۶.
• Yü, Ying-shih. (1986). "Han Foreign Relations", in Denis Twitchett and Michael Loewe (eds), The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 377–462. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-24327-8.
• Yule, Henry (1915). Henri Cordier (ed.), Cathay and the Way Thither: Being a Collection of Medieval Notices of China, Vol I: Preliminary Essay on the Intercourse Between China and the Western Nations Previous to the Discovery of the Cape Route. London: Hakluyt Society. Retrieved 21 September 2016.
• Zhou R., An L., Wang X., Shao W., Lin G., Yu W., Yi L., Xu S., Xu J., Xie X. "Testing the hypothesis of an ancient Roman soldier origin of the Liqian people in northwest China: a Y-chromosome perspective", in Journal of Human Genetics, Vol. 52, No. 7 (2007), pp. 584–91.
• Zürcher, Erik (2002). "Tidings from the South, Chinese Court Buddhism and Overseas Relations in the Fifth Century AD". Erik Zürcher in: A Life Journey to the East. Sinological Studies in Memory of Giuliano Bertuccioli (1923–2001). Edited by Antonio Forte and Federico Masini. Italian School of East Asian Studies. Kyoto. Essays: Volume 2, pp. 21–43.

ہور پڑھو

• لیسلی ، ڈی ڈی ، گارڈنر ، دے ایچ جے: "چینی ذرائع وچ رومن سلطنت" ، اسٹوڈی اورینٹالی ، ج. ، ص...۔ 15۔ روم: یونیورسٹی آف روم ، اورینٹل اسٹڈیز دا شعبہ ، 1996۔
• سکف ، ولفریڈ ایچ: "رومن ایمپائر دے تحت مشرق بعید وچ نیویگیشن" ، امریکن اورینٹل سوسائٹی دا جرنل ، جلد.۔ 37 (1917) ، پی پی.   240–249
• Bueno, André (May 2016). ""Roman Views of the Chinese in Antiquity" in Sino-Platonic Papers". http://sino-platonic.org/complete/spp261_Roman_Chinese.pdf. Retrieved on
  10 September 2016. 

باہرلے جوڑ

• بعد وچ ہان خاندان د‏‏ی چینی تریخ وچ "داقین" (رومن سلطنت) دے اکاؤنٹس
• ڈنکن بی کیمبل : چین وچ رومیاں؟
• داغن تے فولن (چینی بولی دا ماخذ) دے بارے وچ معلومات اُتے مشتمل تانگ منظ د‏‏ی نويں کتاب
• سلک روڈ ڈاٹ کم: روم تے چین دے وچکار پہلا رابطہ