مروان بن حکم
مروان بن حکم د بنو امیه له یوې بلې څانګې بني عاص سره تړاو درلود. حکيم د مکې له فتحې وروسته اسلام قبول کړ. رسول الله (ص) هغه او د هغه زوی مروان له ښاره وشړل ځکه چې دوی په خپلو غونډو کې د دوی نقل کاوه. (له همدې امله او د مروان د بدې ژبې له امله د مروان لقب طارد بن طارد مشهور دی.) حضرت عثمان رضی الله عنه هغه او مروان بېرته راوغوښتل. [۱] حضرت عثمان د حکم زوی مروان د خپل منشي په توګه وټاکه. حضرت عثمان رضي الله عنه ډېر باور درلود. له همدې امله د خلافت مهر هم هغه ته وسپارل شو. کله چې بلواګرو او خوارجو د حضرت عثمان رضی الله عنه پر ضد پاڅون وکړ، د مصر واکمن ته منسوب خطونه او داسې نور جعلونه هم د ده لوري ته منسوبيږي چې ګويا ده به کړې وي. د عثمان رضی الله عنه له شهادت وروسته مدینې ته وتښتېد او له معاویه بن ابو سفیان سره یې د جمل او د صفین په جګړو کې د حضرت علي پر ضد جګړه وکړه. حضرت طلحه رضي الله عنه هم د هغه له خوا چې د ده د لښکر مشر و، شهيد شو. د امیر معاویه تر واکمنۍ وروسته د مدینې د والي په توګه وټاکل شو. د یزید د مړینې پر مهال په مدینه منوره کې اوسېده. له جبیر بن مطعم رضی الله عنه څخه روایت دی چې موږ د رسول الله صلی الله علیه وسلم په خدمت کې حاضر وو، کله چې (د مروان پلار) امر له دې ځایه تېر شو. پېغمبر صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د هغې په لیدلو سره وفرمایل د دې نه چې کوم ماشوم پيدا کيږي د هغه له کبله به زما امت به د هغې له امله له عذاب او مصیبت سره مخ شي. [۲] له حضرت عبدالرحمن بن عوف رضي الله عنه څخه روایت دی چې کله مروان پیدا شو نو په مدینه منوره کې د هغه وخت د رواج سره سم د حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آله وسلم خدمت ته راوړل شو. هغه صلی الله عليه وسلم چې ولید ویې ویل: دا ملعون زوی دی. [۳]
شام ته د مروان راتګ او خلافت
[سمول]د مکې له محاصرې وروسته ابن زبیر لومړۍ سیاسي تېروتنه د حصین بن نمیر د وړاندیز او نصیحت په ردولو سره کړې وه، خو د مروان بن الحکم له مدینې څخه سوریې ته په شړلو سره یې بیا همغه تېروتنه وکړه او دا تېروتنه یې د ناکامۍ لامل شوه. شو کله چې مدينې ته د يزيد د مرګ خبر ورسېد، نو د مدينې د والي مروان بن حکم همت د نورو امويانو په څېر دومره کمزورى شو، چې د خپل زوى عبد الملک له عبدالله بن زبير سره يې بيعت کولو ته چمتووالى وښود. هغه هم په مدینه منوره کې د ناروغۍ په حالت کې و. ابن زبير د بني اميه د ظلمونو په وړاندې د خپل قهر او غچ په اوښکې سره مروان او نورو امويانو ته امر وکړ چې په دې حالت کې سمدستي له مدينې څخه ووځي. مروان په اجباري توګه له عبدالملک سره سوریې ته ولاړ. وروسته ابن زبیر په خپله اشتباه پوه شو، د هغه د نیولو لپاره یې سړي واستول، خو اوس ټول بې ګټې وو. دغه کسان له ډېرو تلاشونو سره سره ونه موندل شول. که ابن زبیر دغه ښکاره سیاسي اشتباه نه وای کړې، نو د اسلام تاریخ به یو نوی بدلون کړی وای.
کله چې مروان شام ته ورسېد، امويان په هغه وخت کې د وېرې او اختلاف په حالت کې وو. د معاویه بن یزید له نسکوریدو وروسته د خلافت لپاره دوه نومونه مخ په وړاندې وو. خالد بن یزید او عمر بن سعید بن العاص . خالد د کلب له قبيلې سره خواخوږي درلوده او قبيله د قيس بن زبير په ملاتړ کې وه. او ځينې نور غړي يې له عمر بن سعيد سره وو. دمشق ته د مروان له رسېدو وروسته د بنو کلب ډېر غړي د هغه ملاتړ ته راووتل. مروان په دې حالت ډېر اندېښمن شو او غوښتل يې چې د ابن زبير اطاعت وکړي، خو په همدې شېبه کې عبيدالله ابن زياد راغی او ټوله نقشه يې بدله کړه. هغه مروان د قريشو د مشر په توګه له عبدالله بن زبير سره د بيعت کولو څخه منع کړ.
مروان د ابن زیاد مشورې ته وهڅاوه. او پریکړه یې وکړه چې له ابن زبیر سره بیعت ونه کړي. په پای کې د بنوامیه پلویان د جبیا په سیمه کې راټول شول. تر څو یو توافق شوی عمل پلان جوړ شي. هلته د امویانو ټول لوی مشران او حکومتي چارواکي راغونډ شوي وو. نو له بحث او شننې وروسته پرېکړه وشوه چې مروان دې د خليفه په توګه ونومول شي او خالد بن يزيد او عمر بن سعيد دې په ترتيب سره وليعهد وټاکل شي. هلته له مروان سره بیعت وشو او په ۶۴ هجري کې خلیفه وټاکل شو.
د جګړې یوځای کولو نښلوونکی
[سمول]د بنو قيس قبيلې د امويانو د دې پرېکړې له منلو انکار وکړ. د بنو قیس مشر ضحاک بن قیس چې پخوا د بنو امیه ته وفادار و، د عبدالله بن زبیر نه خپل ملاتړ اعلان کړ. او هغوئ جنکشن ته ورسېدل او خېمې يې ولګولې.
له بلې خوا مروان د بنوقلب او د اموي له نورو پلويانو سره جګړې ته ولاړ. د یو ځای کیدو په وخت کې د دواړو ترمنځ سخته جګړه وشوه. ضحاک د جګړې په ډګر کې راښکاره شو او پیښې ډیرې لرې پایلې درلودې. چیرته چې د ابن زبیر پلویان وو. دوی منډې پیل کړې. نو سوريه د تل لپاره اموي واکمني ته ولاړه. او د امويانو بله څانګه چې آل مروان نومېده، يو باثباته حکومت جوړ کړ. د دې تر څنګ د عربو د دوو لويو قومونو تر منځ د دښمنۍ يو دايمي دېوال را منځته شو، چې په وروسته زمانو کې د کورنيو جګړو په بڼه څرګند شو.
د مصر اشغال
[سمول]مروان په سوريه باندې د خپلې ولکې له ټينګولو وروسته مصر ته مخه کړه او مصر له دوو خواوو څخه يرغل وکړ. عمرو بن سعید له یوې خوا برید وکړ او مروان له بلې خوا پرمختګ وکړ. عبدالرحمن حجام چې د ابن زبیر له معاصرینو څخه و، د جګړې لپاره ولاړ، خو کله چې یې واورېدل چې عمر بن سعید مصر ته داخل شوی، له مروان سره یې بیعت وکړ. په دې توګه مصر هم له جګړې پرته د اموي واکمنۍ لاندې راغی.
مرګ
[سمول]مروان په ۶۵ هجري کال د رمضان په میاشت کې د ۶۳ کالو په عمر وفات شو، د مشهورې عقیدې له مخې مروان د خپلې مېرمنې ام خالد په لاس مړ شو. که څه هم د خالد بن یزید او عمرو بن سعید د جانشین ټاکل په مقام جبیه کې د مروان له خلافت سره تایید شول، خو مروان غوښتل چې خپل اولادونه یې د ده وارثان شي، نو دې موخې ته د رسېدو لپاره یې د خالد له کونډې مور سره واده وکړ چې د بنو کلب اړونده وه. په دې توګه موخه د بنو کلب د خواخوږۍ ګټل وو. د دې تر څنګ یې په پای کې د خالد او عمرو بن سعید ټاکنه لغوه کړه او علانیه عبدالملک او عبدالعزیز یې د هغه ځای ناستي وټاکل. مروان همدلته نه ودرېد، بلکې د خالد د سپکاوي لپاره يې د خالد او مور په وړاندې ناوړه الفاظ وکارول، چې خالد يې مور ته شکايت وکړ. نو مروان یې مسموم کړ او یا یې وژړل.
مروان د اموي واک بيا ټينګ کړ. بل دا چې د اموي رژيم پای په ښکاره ډول څرګند شو. د هغه یو زوی او څلور لمسیان خلیفه یا پاچا شول