Fiebre amarilla
| Yellow fever | |
|---|---|
 A TEM micrograph of the yellow fever virus (234,000X magnification) | |
| Akllana hawa imankunawan | |
| CIE-10 | A95 |
| CIE-9 | 060 |
| DiseasesDB | 14203 |
| MedlinePlus | 001365 |
| eMedicine | med/2432 Plantilla:EMedicine2 |
| MeSH | D015004 |
 Hampiqpa willaynin | |
Fiebre amarilla, riqsisqa vomito negro utaq plaga americana,[1] kaqhina huk unquy ñawch’i viral.[2] Sintomakuna kay ruphay, chulli unquy, mana yariqha, ñat’ikuna, musculo nanay wasapi chaymanta umapi kanku.[2] Sintomakuna phisqa punchaw allichanku.[2] Wakin runakuna huk punchaw allichayninmanta, ruphayta kutichin, wiksa nanay tiyan chaymanta k’iwicha waqlli qallarin chanta kay q’illu qara ruwan.[2] Sichus kayta rikusqan, achka yawar waqlliluna chaymanta rurun pantaykuna hatunyachisqanku.[2]
Hap’iynin chaymanta Hapinakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kay unquy fiebre amarilla virusrayku hapisqan chaymanta kay china mosquitowach’iywan.[2] Runakunaman waqllichin, wak primate, chaymanta achka wak mosquitokuna.[2] Llaqtakunapi, hukñiqi qhapaq mosquitokuna Aedes aegypti especiekuna kay unquyta ch’iqichin.[2] Kay virus huk RNA virus kay Flavivirus generowan.[3] Kay unquy sasa wak kikin unquy kan, ñawpaq sintomakunawan.[2] Yuyachiypaq kay unquyta, yawar muestrata polimerasa reacción en cadena kaqwan munan.[4]
Prevención chaymanta Hapinakuna chaymanta Allichaynin
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Huk allin chaymanta harkasqa vacuna fiebre amarillawan chaymanta wakin suyukuna vacuna viajerokunapaq munan.[2] Wak ruwanakuna t’ituypaq unquyta huchuyachiy achka transmisor mosquitokunata yapan.[2] Llaqtakunapi maypi fiebre amarilla unquy kikin chaymanta vacuna mana kikinlla, ñawpaq hapinakuna unquqkunamanta chaymanta inmunización llapa runakunapi qhapaq t’ituypaq unquyta.[2] Sichus unqusqan, uhquypa allichaynin sintomakunawan kan chanta mana akllasqa tukukusqakuna viruspaq kankuchu.[2] Kay runakunapaq unquywan wañuyta atikun sichus mana hapinakuna tiyankuchu.[2]
Epidemiologia chaymanta ñawpaq willakuy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Fiebre amarilla unquy 200.000 infecciones chaymanta 30.000 wañuykuna sapa watapi ruwan,[2] 90% kay wañuymanta África kaqpi kanku.[4] Iskay huñu runakunamanta kawsanku kitikunapi maypi kay unquyta kikin kan.[2] Kikin tropical kitikunapi Sud América kaqpi África kaqpi, ichaqa mana Asia kaqpi.[5][2] 1980 kaqmanta, achka yupaykuna unquykunamanta fiebre amarillamanta hatunyachinku.[6][2] Kayta iñisqan pisi runakuna immune kanku, aswan runakuna llaqtakunapi, runakuna llaqtakunapi kawsachkanku, runakuna sapa kuti kuyuchkanku chaymanta tikrasqa clima.[2] Kay unquy África kaqpi paqarisqan, maypi kay unquy Sud América kay trata de esclavos kay siglo 17qi ch’iqichin.[1] Chantapas kay siglo 17qi kaqmanta, achka brotekuna unquymanta Ámerica, África, chaymanta Europa hap’isqan.[1] Kay 18qi siclota chaymanta 19qi siglota, fiebre amarilla aswan maqllu unquyta infecciosa unquy rikusqa kasqan.[1] Kay fiebre amarilla virus hukñiqi virus ukhunpi tarisqan.[3]
Willakuykuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Oldstone, Michael (2009). Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future. Oxford University Press. pp. 102–4. ISBN 9780199758494. http://books.google.com/books?id=2XbHXUVY65gC&pg=PA103.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 Yellow fever Fact sheet N°100. World Health Organization (May 2013) (p'unchaw: 23 February 2014 )
- ↑ 3,0 3,1 Lindenbach, B. D., et al. (2007). «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication». En Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.). Fields Virology (5th edición). Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. p. 1101. ISBN 0-7817606-0-7.
- ↑ 4,0 4,1 Tolle MA (April 2009). "Mosquito-borne diseases". Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140. Error: Bad DOI specified. PMID 19327647.
- ↑ CDC Yellow Fever (p'unchaw: 2012-12-12 )
- ↑ Barrett AD, Higgs S (2007). "Yellow fever: a disease that has yet to be conquered". Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29. Error: Bad DOI specified. PMID 16913829.
Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Fiebre amarilla.