Brutg
| Brutg | |
| |
| Brutg | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Ericales |
| Famiglia | Ericaceae |
| Gener | Calluna |
| Num scientific | |
| Calluna vulgaris ((L.) Hull) | |
Il brutg (Calluna vulgaris) è la suletta spezia dal gener da plantas monotipic Calluna.[1] Quel tutga tar la famiglia Ericaceae (tar la quala tutgan – sper blers auters geners – er las ericas, a las qualas sa referescha il num da la famiglia). Il brutg è ina planta caracteristica da la cuntrada da pastgiras.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]
.jpeg)
Caracteristicas vegetativas
[modifitgar | modifitgar il code]Il brutg è ina chaglia bassa semperverda lainusa che crescha relativamain plaun e che vegn fin 40 onns veglia. La chaglia po cuntanscher in’autezza da 30 fin 100 centimeters; la grondezza maximala è però be pussaivla en cas d’in svilup nundisturbà. Il brutg sviluppa ragischs profundas che furman ina simbiosa cun bulieus da mycorrhiza specifics. Da las spezias dal gener erica parentadas – ch’èn per part fitg sumegliantas – sa differenziescha il brutg tras ses fegls opposts da be paucs millimeters lunghezza che creschan en furma da stgaglias datiers dals romins. Quels èn rullads en, d’ina consistenza sco tgirom e disponan be sin la vart sut da sfessas, las quals èn protegidas da chavels. Questas caracteristicas specificas dals fegls vegnan interpretadas sco prestaziun d’adattaziun a terrens cun pauc nitrogen.
Caracteristicas generativas
[modifitgar | modifitgar il code]Il temp da fluriziun tanscha da la fin da stad fin l’atun. Las flurs pendusas sa chattan en in portaflurs spess en furma da barlocca. Las flurs ermafroditas èn da colur alva e rosa fin purpura ed han ina lunghezza da 1 fin ca. 4 millimeters. Ils quatter fegls da la curuna ed ils quatter fegls dal chalesch èn mintgamai da la medema colur. Quests ultims èn dubel uschè lungs sco la curuna ch’è plitost da cumparsa modesta. Igl èn avant maun otg stamins. Ils satgets da pollen èn mintgamai munids cun duas agiuntas cornusas. Per laschar sortir il pollen s’avran quels cun agid da poras situadas orasum.[2] La madirezza da flurir cumenza tar il brutg cun quatter onns.
I sa furma in fritg en furma da capsla che cuntegna blers sems.
Il dumber fundamental da cromosoms munta a × = 8; igl è avant maun diploidia, pia furma il dumber da cromosoms 2n = 16.[3]
Ecologia
[modifitgar | modifitgar il code]Moda da viver
[modifitgar | modifitgar il code]I sa laschan differenziar ciclus da vita caracteristics che furman mintgamai atgnas biocenosas: En la fasa da piunier crescha il brutg a moda pauc spessa e cuntanscha darar autezzas da 10 fin 15 cm.
En la fasa da svilup vegn cuntanschida pass per pass ina cuverta quasi cumpletta, la flur è fitg spessa e las plantas cuntanschan autezzas da fin a 40 cm. Questa fasa è adattada il meglier per la tegnida da nursas, l’apicultura ed il turissem.
En la fasa da madiraziun daventa il brutg lainus e na vegn betg pli mors da nursas u d’auters animals che pasculeschan. En cas d’in svilup nundisturbà cuntanscha la planta uss in’autezza da 60 fin 100 cm. La spessezza da las plantas tschessa puspè, uschia che er mistgels e fains pon penetrar.
En la fasa da degeneraziun mora la planta nà dal center; a medem temp pon roma che giascha per terra furmar novas ragischs. Da quai resultan tipicas structuras en furma da rudè cun ina largia amez.
Multiplicaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Tar las flurs sa tracti da pitschnas brunsinas che dattan surtut en egl pervi dals fegls da chalesch (sepals) che sa mantegnan ditg; ils fegls da la curuna èn percunter strusch da muntada en quest reguard. Ils stamins èn gia averts en il brumbel. Il nectar è bain cuntanschibel e la planta vegn frequentada stediamain dals insects. Visitaders frequents èn l’avieul da mel e diversas tgirallas (t.a. Camptogramma bilineata). Surtut per tgirallas – per part er per spezias periclitadas – furma il brutg dal reminent in’impurtanta planta da pavel.
L’impollinaziun succeda per gronda part tras ils insects numnads. Pussaivla è quella però er tras la fitg pitschna spezia da mustgas cun zaidlas Taeniothrips ericae: En tschertga dals mastgels senza alas sgolan las femellas da flur tar flur ed impollineschan uschia quellas. Er impollinaziun tras il vent è pussaivla: Visitan memia paucs insects la flur, sa prolungheschan ils fils da stamin, uschia ch’i vegn transportà dapli pollen cun il vent.
Ils fritgs en furma da capsla che cuntegnan blers sems restan zuppads en il chalesch. Ils sems da 1,5 mm lunghezza vegnan svidads or tras il vent e sa derasan tras l’aria. Ils chatschs sa sviluppan il mars ed avrigl da l’onn proxim. Damai ch’ils sems s’orienteschan tenor la glisch, vegn lur schermigliaziun promovida tras incendis betg memia gronds. Ina multiplicaziun vegetativa ha per part lieu tras roma che fa ragischs (cf. survart).
Derasaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Derasà a moda natirala è il brutg en tut l’Europa, e quai surtut en l’Europa Centrala e dal Nord; en l’ost cumpara ella fin en la Sibiria dal Vest. Spezialmain frequenta è la flur en territoris ch’èn segnads dal temp da glatsch. Immigrants da la Scozia han manà cun sai il brutg en il 19avel tschientaner en il Canada. Dapi lura sa derasa la planta en l’America dal Nord e vegn considerada là sco neofita.
Il brutg vala sco indicatur da terrens d’acid. Ella cumpara en lieus suleglivs, surtut sin sabluns senza chaltschina. La planta preferescha terrens sitgs, ma er tals cun umiditad variabla sco per exempel en vischinanza da palids.
Il brutg crescha da la Bassa fin en autezzas da 2700 meters.[4]
Sistematica
[modifitgar | modifitgar il code]L’emprima registraziun sistematica dal brutg ha Carl von Linné fatg il 1753 en ‹Species Plantarum› (sco Erica vulgaris). Il gener Calluna ha Richard Anthony Salisbury descrit il 1802 en il sisavel tom da las ‹Transactions of the Linnean Society of London›. La recumbinaziun Calluna vulgaris (L.) Hull ha John Hull publitgà il 1808 en ‹The British Flora›.[5] Il num Calluna deriva dal pled grec kallyno ‹jau schubregel, scuel›.
Utilisaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Entaifer l’apicultura furma il brutg in’impurtanta planta per la producziun da mel da pastgira, pertge che ses nectar cuntegna 24 % zutger, surtut saccarosa. Mintga singula flur producescha en media 0,12 mg zutger per di. Caracteristic per il mel da pastgira ch’ils avieuls gudognan da las flurs dal brutg è sia consistenza schelatinusa.[6]
Il brutg è adattà per curtins da plantas selvadias e per inverdir rievens sablunus. Ultra da quai furma il brutg ina planta decorativa appreziada che vegn cultivada en radund 10 000 sorts cun fitg differenta coluraziun da las flurs e dals figls e che sa distinguan er areguard lur temp da fluriziun. Fitg popularas èn er spezias che portan fin l’enviern in grond dumber da brumbels da flurs che restan serrads, perquai che quellas fan l’impressiun sco sche la planta fluriss d’enviern.
Il brutg po er vegnir lià ensemen a faschs e duvrà sco protecziun cunter il vent, la vesida u la canera. La planta resista a tuttas relaziuns climaticas e sa mantegna perquai sur onns.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Calluna vulgaris en il Germplasm Resources Information Network (GRIN), USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland, consultà ils 18 d’avust 2015.
- ↑ Eckehart J. Jäger, Friedrich Ebel, Peter Hanelt, Gerd K. Müller (ed.): Exkursionsflora von Deutschland. Tom 5: Krautige Zier- und Nutzpflanzen. Springer, Spektrum Akademischer Verlag, Berlin/Heidelberg 2008, ISBN 978-3-8274-0918-8.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8avla ed. augmentada. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 734.
- ↑ Erhard Dörr, Wolfgang Lippert: Flora des Allgäus und seiner Umgebung. Tom 2, p. 301. IHW-Verlag, Eching bei München, 2004, ISBN 3-930167-61-1.
- ↑ Calluna vulgaris tar tropicos.org. Missouri Botanical Garden, St. Louis, consultà ils 18 d’avust 2015.
- ↑ Helmut Horn, Cord Lüllmann: Das große Honigbuch. 3. ed. Kosmos, Stuttgart 2006, ISBN 3-440-10838-4, p. 30.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Heinz Ellenberg: Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen. 4. ed. Ulmer, Stuttgart 1986, ISBN 3-8001-3430-6.
- Richard Pott: Die Pflanzengesellschaften Deutschlands. 2. ed. Ulmer, Stuttgart 1995, ISBN 3-8252-8067-5.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Brutg – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Heidekraut sin infoflora.ch
- Heidekraut sin floraweb.de
- Derasaziun en l’emisfera nord tenor Eric Hultén
